Jump to content

ԹՈՌՆ


Arpa

Recommended Posts

Here we saw about Ms. Fethiye’s book about her Armenian Grandmother Hranush

http://hyeforum.com/index.php?showtopic=18405&st=0&p=245302&hl=cetin&fromsearch=1entry245302

http://graphics8.nytimes.com/images/2010/01/06/world/06iht-turkeyspan/articleLarge.jpg

Now we see her more recent book, collaborated with Ayshe Gul “Torunlar” to mean “the Grandchildren".

http://www.insanokur.org/wp-content/2010/03/torunlar.jpg

I can’t find a site speaking in English, all the sites are in furkish which I can kind of read and understand, yet I will abstain to air them, you can find them searching “torunlar”.

It is only natural that after she talked about her Grandmother she follow up with the “Granndchildren”. The book is a compilation of interviews with newly awakened “hidden Armenian ‘grandchildren‘” who, after having read the book “Grandmother” have suddenly found out that they are also grandchildren of a grandmother/grandfather or both.

It is ironic that when she writes about the “grandchildren” she use the Armenian word “torun”.

ԹՈՌՆ.I don’t know why we spell the word with the letter Թ=th., neither does Ajarian explain. See below quote..

Yes, my miniscule furkish dictionary does aver that “torun” means grandchild. In our language we also distinguish between male grandchildren and female ones. I’ll let Johannes expand on it.

ԹՈՌՆ բնիկ Հայ բառ, հնխ ”tor” արմատիցն որ”ter” արմատից է

It goes on tracing to as far as Sanskrit “tarun” male and “taruna” female. And, yes, he does go on that the furkish “torun” is from the Armenian.

Only if those furks would realize that every time they use the word “torun” they are in fact speaking Armenian.

As I mentioned above all of the sites talking about the subject are in the furkish language. I wish those who can read them would translate.

Edited by Arpa
Link to comment
Share on other sites

Ցաւօք սրտի, այս կարգի բառեր անցած են իրենց: Թուրքերէնի կամ քրդերէնի փոխառած բառի իմաստից կարող ենք հասկանալ, թէ ինչպիսին է եղել մշակութային յարաբերութիւնը իշխողի եւ իշխւողի միջեւ:

 

Ո՛վ է ասում թոռն (հետեւաբար՝ թոռուն), եթէ ոչ տատը կամ պապը, իսկ եթէ թոռնը հայ չէ, ուրեմն՝ տատը առանձին, կամ տաճկացած պապը:

 

 

Տե՛ս աստ.

 

 

Link to comment
Share on other sites

Ցաւօք սրտի, այս կարգի բառեր անցած են իրենց: Թուրքերէնի կամ քրդերէնի փոխառած բառի իմաստից կարող ենք հասկանալ, թէ ինչպիսին է եղել մշակութային յարաբերութիւնը իշխողի եւ իշխւողի միջեւ:

 

Ո՛վ է ասում թոռն (հետեւաբար՝ թոռուն), եթէ ոչ տատը կամ պապը, իսկ եթէ թոռնը հայ չէ, ուրեմն՝ տատը առանձին, կամ տաճկացած պապը:

 

 

Տե՛ս աստ.

Այս նիւթի յղացումը իմ քո մի այլ տեղ տեսած յղումն էր:

Չգիտեմ ով է թարգմանը, բայց այդ շատ աղքատիք, կոշտ ու ռամիկ Հայերէն է,բառացի թրքերէն: Գուցէ թրքահայէրէն է??

Միթէ այդ թարգմանը թուրք "dragoman" է?

Տես dragoman/թրագոման/թարգման tarjuman/tarjoman/targoman

Edited by Arpa
Link to comment
Share on other sites

Այս նիւթի յղացումը իմ քո մի այլ տեղ տեսած յղումն էր:

Չգիտեմ ով է թարգմանը, բայց այդ շատ աղքատիք, կոշտ ու ռամիկ Հայերէն է,բառացի թրքերէն: Գուցէ թրքահայէրէն է??

Միթէ այդ թարգմանը թուրք "dragoman" է?

Տես dragoman/թրագոման/թարգման tarjuman/tarjoman/targoman

Համաձայն եմ: Թրքերէն մտածողի հայերէն բառադարձումն է: Անծանօթ է, թերեւս Իստանբուլի կողմէն է:

Link to comment
Share on other sites

Համաձայն եմ: Թրքերէն մտածողի հայերէն բառադարձումն է: Անծանօթ է, թերեւս Իստանբուլի կողմէն է:

Այո Յովհաննէս, դու շատ լաւ պարզեցիր իմ խոհ/միտքը թէ այդ թարգմանը թրքերէն էր մտածում:

Տես նրայ անունը կամ տիտղոսը, «սալիհ», ինչէ նրայ իմաստը? Իմ բառարանը ասէ “salah=authority” “sulh=peace”, “salih=peacemaker“? Խնդրեմ ընդլայնիր:**

Դեկտեմբեր 2005

ՍԱԼԻՀ

ԱՐԱ ԿԱՐՄԻՐԵԱՆ

«ԱԶԴԱԿ»

Խնդրեմ Յովհան այդ յօդուածը այստեղ բեր որ տեսնենք թէ այդ ԹՈՌՆԵՐԸ ինչ են ասէլ:

Կողմնակի: Շատ մի յուսադրիր: Կասկածիմ որ այդ շատ արձագանք գտնի: Մենք տակաւին վիճում են թէ «ռաբիզ»ը թուրք-ազերական բառ է կամ Ռուս-ա-Հայերէն: Տես թէ ինչպէս որքան շունչ եւ ժամանակ են վատնում “բարեփոխել” Ամերիկայի եւ համայն Աշխարհի “սահմանդրոււթիւն/ կոնստիտուցիան”:

**We also know that “salak/sallakh” means idiot, like those “idiots“ who worked at the “sallakhaneh/slaughterhouse/սպանդանոց “ It reminds one the word “dellek/dallak/hallak/dallakian/hallaq/hallaj/hallajoghlu/hallajian” the “barber/idiot” whose main duty was shaving the pubic hair at the hamam. Եւ այսօր «տէլլէկ/ տէլլէկյան/ տալլակյան” ազագանունը սրբացուել է: Որոնք մի ժամանակ համամում ապուշ(idiot) գործաւորներ են եղել:

Տես թէ ինչպէս բէտէվի լեզւում Ք դառնայ Ճ/Չ: Cheef halech/ Qeef haleq :P

Ինչու կարգ մը Հայեր "bedevi"-ian" ազգանունով են ճանաչւում?

Edited by Arpa
Link to comment
Share on other sites

Այո Յովհաննէս, դու շատ լաւ պարզեցիր իմ խոհ/միտքը թէ այդ թարգմանը թրքերէն էր մտածում:

Տես նրայ անունը կամ տիտղոսը, «սալիհ», ինչէ նրայ իմաստը? Իմ բառարանը ասէ “salah=authority” “sulh=peace”, “salih=peacemaker“? Խնդրեմ ընդլայնիր:**

 

Թուրք Սալիհը գրել է, իսկ հայ Արան թարգմանել է:

Սալիհ-օգտակար. Սուլհ-հաշտութիւն:

Link to comment
Share on other sites

Ծանօթ է իրաւագիտուհի Ֆեթհիյէ Չեթինի «Մեծ մայրս» թրքերէն գիրքը (2004), որ պատմութիւնն է 1915-ի Եղեռնէն ազատած աղջնակի մը մայր՝ եւ մեծմայր դարձած: Ֆեթհիյէ Չեթին փաստաբաններէն է նաեւ նահատակ Հրանդ Տինքի դատին եւ անոր ընտանիքին: Հեղինակուհին անշուշտ իր բարդ զգացումներն ալ գրի վերածած է այդ գրքին մէջ, որ ամբողջ Թուրքիոյ տարածքին ստեղծեց մեծ հետաքրքրութիւն հայկական հարցին շուրջ: Դէպի իրականութիւն՝ թուրք երիտասարդութեան մօտ առիթ տուաւ նոր հայեցողութեան եւ նոր կեցուածքի:

Գիրքը կարդացողներէն շատեր կապ հաստատեցին Ֆեթհիյէ Չեթինի հետ եւ պատմեցին իրենց եւ մեծ ծնողներուն մասին, որոնք ապրած էին նոյն ողբերգութիւնը: Արդ, գործակցելով Այշէ Կիւլ Ալթընայի հետ, միասնաբար ականջ տուին նոր մեծ մայրիկ կամ մեծմայրիկներու թոռներուն եւ ասոնց վկայութիւնները ամփոփեցին «Թոռներ» անուն գիրքին մէջ: Բոլոր պատմութիւնները նոյնքան ցնցիչ հաստատումներ ըլլալով հանդերձ, թոռներու հոգեվիճակը եւ խառնակ զգացումները այլապէս զգայացունց պատկերներ կը դնեն ընդհանրապէս շուարած նոր սերունդին առջեւ:

Շատ յատկանշականներէն մէկուն՝ 23 տարեկան Սալիհին վկայութիւններն ու խորհրդածութիւնները կու տամ թարգմանաբար՝ շատ փոքր յապաւումներով: Այս մէկը մասնաւորաբար ուշադրութեան արժանի կը դառնայ, երբ նկատի առնենք, թէ հոս տրուած արտայայտութիւնները ուսում առած, նոյնիսկ համալսարան աւարտած երիտասարդի մը կը պատկանին:

Գրութիւնը իր արժէքը կը ստանայ գրողին անկեղծութենէն եւ առարկայական կարենալ ըլլալու յատկանիշէն. հոգ չէ թէ առաջարկած լուծումը իր տարիքին եւ ուսման ու պատրաստութեան անբաւարարութեան պատճառով այնքան ալ ընդունելի եւ փայլուն չըլլայ: Կարեւորը անկեղծ ըլլալն է: Կարեւոր է նաեւ, որ ընթերցողը գիտակցի, թէ այլեւս Թուրքիոյ մէջ Ֆեթհիյէ Չեթինի չափ եւ նոյնիսկ աւելի, Սալիհի սերունդն ալ սկսած է համարձակօրէն արտայայտուիլ, համակարծիք չեղող այլ երիտասարդներու հետ վիճիլ, ազգայնականներու դէմ իրենց կարծիքը յայտնել: «Թոռները» գիրքին մէջ խօսողներէն շատեր կերպով մը կը մեղանչեն պատժական 301-րդ յօդուածին դէմ, որ գործնական գետնի վրայ իր ուժը կորսնցուցած ըլլալ կը թուի:

Թրքերէնէ Թարգմանութիւն - Ա. Կ.

ԱՅՍՊԻՍԻ ԱՆՁ ՄԸ ԻՆՉՈ՞Ւ ՍՈՒՏ ՊԻՏԻ ԽՕՍԻ

Հինգ տարի առաջ 18 տարեկան էի, երբ սորվեցայ, թէ մեծ մօրս մայրը հայկական արմատ ունի: Տան մէջ քոյրերուս եւ եղբայրներուս հետ կը խօսէի, երբ մեծ քոյրս ըսաւ, թէ մեծմայրս հայկական ծագում ունի: Շատ շուարեցայ, որ մեծ մօրս մայրը, մանուկ մը ըլլալով այդ Ցեղասպանութենէն ողջ մնացած է: Ի մասնաւորի հաւատքի կէտին վրայ շատ մեծ ցնցում ապրեցայ: 18 տարեկան էի եւ մինչեւ այն ատեն ինծի պարտադրուածներով ապրած էի:

Ինչե՞ր էին ինծի պարտադրուածները: Հաւատքի մասին՝ «Ճշմարիտ կրօնը իսլամ կրօնն է. ասիկա վերջին կրօնն է. միւս կրօնները փոխուեցան, միւս գիրքերը փոխուեցան» ըսուած էր. եւ ես Իսլամ մտայնութեան մէջ ըլլալով, Իսլամ ըլլալով՝ կը կարծէի, թէ արքայութիւն պիտի երթամ: Նոյնիսկ սա կերպ վէճեր լսած ըլլալու էք հարկաւ. «Եթէ իսլամ ըլլաս, մեղքեր ալ ունենաս, որոշ ատեն մը դժոխքի մէջ այրելէ ետք, ճակտիդ սանկ փոքր նշանով մը արքայութիւն պիտի երթաս»: Ես ասոնց կը հաւատայի մինչեւ 18 տարեկան:

Աւելի ուշ սա հարցումը կառչեցաւ գլխուս. ես կրնայի քրիստոնեայ ալ ծնիլ: Մեծ մայրս, այսինքն՝ հայերը, եթէ սպանդի ենթարկուած չըլլային, հաւանաբար քրիստոնեայ պիտի ծնէի: Հիմա իսլամութենէն ինչպէս որ հարիւր առ հարիւր վստահ եմ, քրիստոնէութենէն ալ նոյնքան վստահ պիտի ըլլայի եւ պիտի հաւատայի, որ քրիստոնէութիւնն էր իմ իրականութիւնը: Այն ատեն մտածեցի, թէ հաւատքը ժառանգ չի կրնար ըլլալ. հօրս եւ մօրս հաւատացածը իմ հաւատքս չի կրնար ըլլալ: Իմ ստուգել եւ գիտնալս պէտք է, թէ գործին էութիւնը ի՞նչ է իսկութեան մէջ: Իմ հայկական ծագում ունենալ սորվիլս պատճառ եղաւ, որ այս ուսումնասիրութեան սկսիմ: Եւ ահա սկսայ փնտռտուքի: Նախապէս բան չէի կարդար, կարդալը չէի սիրեր: Հայկական ծագումս գիտնալէ ետք կարդալ եւ ուսումնասիրել սկսայ:

Դպրոց արձանագրուեցայ. իմ կարելիութիւններով, իմ ոտքերուս վրայ կենալով: Այդ միջոցին վարժարանի ընկերներու հետ վիճելով՝ կերպով մը գիտակից դարձայ: Ասոնք գաղափարաբանական վէճեր էին: Նոյն ատեն կ՚ուսումնասիրէի: Հոս վեց ամիս եկեղեցի գացի, դպրոցը վեց ամսու չափ շարունակուեցաւ, եւ ես վեց ամսուան ընթացքին ամէն կիրակի եկեղեցի գացի: Ամէն կիրակի գացի, սակայն միշտ սկզբնական կանխակալ կարծիքները կային: Լման տարածքի մը մէջ մէկ կողմ ձգելով հանդերձ, ոսկրացած ըլլալով՝ կային այդ կանխակալ կարծիքները: Աստուածաշունչ առի եւ հոնկէ կը կարդայի, բայց թէ կարդացածս որքան կը հասկնայի՝ տարբեր հարց. մնաց որ, նոր սկսեր ես կարդալ: Ամէն կիրակի հասկնալ ուզած հարցումներս հոնտեղացիներուն կը հարցնէի: Տակը գծելով՝ «ի՞նչ ըսել կ՚ուզէ արդեօք, հոս»: Սակայն գոհացուցիչ պատասխաններ չէի կրնար ստանալ:

Ի վերջոյ եկեղեցւոյ մէջ իրենց լեզուով պաշտամունք կ՚ընէին, սուրիանի լեզուով (ասորերէն): Անոնց համար սուրիանի լեզուով մտածել եւ թրքերէն փոխանցել, թրքերէն բացատրել դժուար կ՚ըլլար. թերեւս ալ սկիզբը չէին վստահեր, այդ ալ կրնայ ըլլալ: Իսկութեան մէջ քիչ մըն ալ ես ինձմէ գիտէի, վասնզի ես զազաքի բարբառը կը խօսէի: Զազայերէն շատ մը ասացուածք, խօսքեր կան: Ես ատոնք թրքերէնի վերածել կը ջանայի, բայց չէր ըլլար, ճիշդ թարգմանել, բառին ճիշդ իմաստը տալ դժուար կ՚ըլլար:

 

ՄՕՐԸ ՉՍՊԱՆՈՒԵԼՈՒՆ ԿԱՄ ԱՔՍՈՐԻ

ՉԵՐԹԱԼՈՒՆ ՊԱՏՃԱՌԸ՝ ՓՌԱՊԱՆ ԸԼԼԱԼԸ

Հիմա գանք մեծ մօրս մայրիկին: Քրիստոնեայ եւ հայ ըլլալը գիտնալէ ետք մօրաքրոջս կողմին, մօրեղբօրս կողմին եւ մեծ մօրս հարցուցի, նաեւ մեծ մօրս երկու եղբայրներուն հարցուցի... քննեցի: Իրականին մէջ շատ ալ չփնտռեցի, որովհետեւ թերեւս ինծի համար կարեւորը բարոյական հանգամանքն էր: Իրականին մէջ ասիկա զիս վիրաւորող... այսինքն Հայոց ցեղասպանութիւնը ինքնըստինքեան արիւնոտ վէրք մըն է իրապէս: Ամէն մտածելուս, ամէն կարդալուս, ամէն Մկրտիչ Մարկոսեան կարդալուս իրաւ որ վէրք մը կը բացուի -լռութիւն-:

Մեծ մօրս մայրիկին ընտանիքը մեր ապրած գաւառին մէջ փռապան եղած է: Ցեղասպանութեան ժամանակ մեծ մօրս մայրը մանուկ է: Հայրը կը սպաննուի, զինք եւ մայրը կը թողուն: Մօրը չսպանուելուն կամ այդ աքսորին չտարուելուն պատճառը փռապան ըլլալն է: Եկող զինուորներուն ճա՞շ պատրաստեց, ինչպէ՞ս եղաւ՝ չեմ գիտեր, բայց կերպով մը չեն սպաններ: Եղբայրներուն մասին ծանօթութիւն չկայ: Ոմանք կ՚ըսեն, թէ ունէին եւ սպաննուեցան, ոմանք ալ կ՚ըսեն, թէ չունէին: Թէ քոյրեր ունէ՞ր, այդ ալ չենք գիտեր: Գիտենք, թէ մեծ մօրս մայրն ալ հայ է, հայրն ալ: Մեծ մօրս մայրն ու հայրը ձեւով մը ամուսնացեր են: Թերեւս իրարու հետ ծանօթացնելով՝ կը կարգէին, վասնզի ընդհանրապէս տղաքը որպէս հովիւ կամ հողագործ ըլլալով, աղջիկներն ալ աղախին ըլլալով՝ տուներէ ներս կառնուէին: Կարելի է սպասուհին սպասաւորին տուին:

Մեծ մօրս հօրը պատմութիւնն ալ հետաքրքրական է: Կարծեմ թէ ան ութ կամ տասը տարեկան եղած ատեն է, որ սպանդի ենթարկուեր են: Հայրն ու մայրը տղուն աչքերուն առջեւ կը սպաննուին: Եղածները կը յիշէ ու մեծ մօրս կը պատմէ եղեր: Մայրիկիս մօրեղբօրը տղան քիչ մը պրպտեց եւ պատմութիւնը մինչեւ Սիվաս (Սեբաստիա) գնաց: Թէ Սիվասի մինչեւ ո՞ւր, յայտնի չէ: Այս տղան, չեմ գիտեր՝ ինչպէս, կերպով մը հոնկէ ազատեր եւ մինչեւ Տիգրանակերտի մօտերը եկեր է: Եկած ատեն պատմուճանին ետեւը խաչ մը կայ եղեր: Իսլամ ընտանիք մը անմիջապէս այդ խաչով վերարկուն կը հանէ եւ տղան իրենց զաւակ կ՚առնէ: Ատեն մը զայն պահելէ ետք իրենց զաւկին պէս կը շարունակեն խնամել: Բայց տղան, այսինքն՝ մեծ մօրս հայրը, իր մանկութիւնը կը յիշէ: «Երկյարկանի տուն մը ունէինք, ջաղացք ունէինք, այգիներ ունէինք, գետին եզրին շատ գեղեցիկ տուն մը ունէինք», կը պատմէ եղեր:

 

ՀԵՏԱՔՐՔՐՈՒԹԻՒՆԸ ՄԻՏՔԸ

ԶՕՐԱՑՆՈՂ ՄԵԾԱԳՈՅՆ ՈՒԺՆ Է

Մերինները բնաւ չեն հարցուցած, չեն ուսումնասիրած: Բոլոր մօրեղբայրներս այժմ հողագործութեամբ, անասնաբուծութեամբ կը զբաղին, հողը կը հերկեն: Եթէ մօրեղբայրներէս մէկը կարդացած ըլլար, եթէ միայն լիսէն կարդացած ըլլար, քիչ մը աւելի պիտի հարցնէր: Վստահ եմ, որ կը հարցնէր: Բայց չկայ ատանկ բան մը: Միայն մեծ մայրս մնաց, ան ալ շատ ծեր է: Մեծ մայրս երկու եղբայր ունի, կամ ըսեմ, թէ մայրս երկու մօրեղբայր ունի: Իրականին մէջ անոնք ալ քիչ մը կը պրպտեն: Անոնք անշուշտ՝ ուրիշ տարածութեան վրայ: Անոնք աւանդապահ են, այսինքն իսլամական աւանդապահ, հարցին մէջ չեն խորանար: Եթէ խորանան, ինձմէ աւելի ծանօթութիւն պիտի ունենան: Եթէ ես ալ առիթ գտնեմ, աւելի տարբեր կէտերու պիտի հասնիմ, սակայն այդպիսի առիթ մը չունիմ, իրա՛ւ չունիմ: Աշխատիլ եւ կարդալ ստիպուած եմ:

Մեծ մօրս հօրը եւ մօրը հայկական անուններն ալ գիտցող չկայ: «Մեծ մայրս» գիրքը կարդալէս ետք իմ մեծ մօրս հարցուցի. չէր յիշեր: «Ուրկէ՞ գիտնամ» ըսաւ, խօսքը կարճ կապելու ձեւով «ուրկէ գիտնամ» մը:

Մեծ մայրս, չորս մանչ, չորս աղջիկ՝ ութ զաւակ կ՚ունենայ: Անոնց ալ իւրաքանչիւրը՝ նոյնպէս: Մենք, օրինակ, ինը քոյր-եղբայր էինք. մեծ եղբայրներէս մէկը աւելի վերջ մեռաւ: Կրնամ ըսել, թէ ընտանիքին մէջ այս հարցով միակ զբաղողը ես եմ: Ես այսպիսի հետաքրքրութիւն մը ունիմ: «Շատ հոգ մի ըներ» կ՚ըսեն եւ հետս կ՚իյնան (կը վիճին): Ես ալ միշտ «հետաքրքրութիւնը միտքը զօրացնող մեծագոյն ուժն է» խօսքը կը յիշեցնեմ: Լա՛ւ որ հետաքրքրուեր եմ: Կը հաւատամ: թէ ասիկա քիչ մըն ալ Աստուծմէ է, որ կու գայ: Թերեւս այս հետաքրքրութիւնը ան դրաւ սրտիս մէջ. այսպէս մտածելս կարելի դարձուց, որ այս կէտին կարենամ գալ:

Մենք 1994-ին Տիգրանակերտ փոխադրուեցանք: Հոս գալերնէս ետք մեր հողերուն մէջ փոքրիկ քարայր մը գտան եւ քարայրին տակը փորելով հոնկէ ոսկոր հանեցին: Ոսկորները փոքր էին, նոյնիսկ շատը մանուկներու գանկեր էին, այսինքն մանուկ ըլլալնին յայտնի էր: Իրականին մէջ մեր գաւառին ո՛ր մասն ալ փորէք, այս կարգի բաներու կը հանդիպիք: Մեր հոն վայր մը կայ-անունը մոռցայ հիմա- հոն հորեր կան եղեր, հայերը կը մորթեն ու հոն կը նետեն եղեր: Այսինքն եթէ հիմա այդտեղ փորուի, պիտի ելլէ: Եթէ կտրեցին ու հոն նետեցին, անպայման պիտի ելլէ: Եւ այդ մասին միշտ կը խօսուի:

 

ԸՍՏ ԻՍ, ՏԱԿԱՒԻՆ ՎԱԽ ՄԸ ԿԱՅ

Իմ մօրաքրոջս տղաքը տակաւին զտարիւն հայ են: Հարկաւ թէ իսլամ են, բայց, ինչպէս մեծմայրիկիս հայրն ու մայրը, միացուած են. ուրիշ հայերու հետ ամուսնացած են: Անոնց «զտարիւն հայ» կ՚ըսեն: Իրականին մէջ չեմ ուզեր այս ասութիւնը գործածել... զուտ կամ ինչ ըլլալը այդքան ալ կարեւոր չէ: Զտարիւն հայ եղողները ի մասնաւորի գաւառներու մէջ կը գիտցուին, «ան տակաւին զտարիւն հայ է» կ՚ըսեն: Գէշ պարագայ մը եղած ատեն, ինչ գիտնամ, երբ վէճ մը, կռիւ մը ըլլայ, «հայու զաւակներ» կ՚ըսեն: Այսինքն հայհոյանք ըլլալով կը գործածուի եւ կամ իբրեւ անարգանք:

Ինծի համար բնաւ չգործածուեցաւ, վասնզի հօր կողմս հայ չէ: Թէպէտեւ ան ալ ստոյգ չէ. թերեւս հայրս ալ հայու զաւակ է, բայց յստակ չէ: Իրականին մէջ մեծ մօրս ուրկէ գալն ալ չեն գիտեր: Մինչեւ մեծ հօրս մեծհայրը կարելի է երթալ, իսկ անկէ ետք չի գիտցուիր: Ուրկէ՞ եկած է: Մեծ հօրս մեծ հայրը ո՞վ է: Ուրկէ գալերնիս յայտնի չեղող ցեղ մըն ենք: Խորքին մէջ շատ ու շատ ընտանիքներու մէջ հայութիւն կայ:

«Ես ալ ունիմ» ըսող շատ մարդու հետ ծանօթացայ, բայց ինծի չափ շահագրգռութիւն ունեցող մէկու մը չհանդիպեցայ: Իրականին մէջ այս բանը զիս քիչ մըն ալ կը վշտացնէ, որովհետեւ եթէ անոնք փնտռեն, սորվին աշխատիլ, թերեւս բացայայտեն եւ շատ աւելի յստակ արդիւնքներու պիտի հասնին: Այս կէտը զիս կը յուզէ: Շատեր հաւատքի ուղղութեամբ կամ պատմութեան ուղղութեամբ հետաքրքրուեցան, անոնց իմ գիտցածներուս չափով օգտակար եղայ: Ֆեթհիյէ Չեթինի գրած «Մեծ մայրիկս»ին պէս, Մկրտիչ Մարկոսեանի գրքերուն պէս... Սակայն լման պատմական տարողութեամբ ուսումնասիրութեան մը բախտը չունեցայ:

«Մեծ մայրիկս»ը առաջին կարդալուս մեծ մօրս մայրը միտքս եկաւ: Արդեօք ան ինչե՞ր ապրեցաւ. մտքիս կառչած էր Ֆեթհիյէ Չեթինի «չեն պատմեր կոր» ստուգումը: Ինչո՞ւ չեն ստուգեր: Ի՞նչ հոգեբանութեամբ կը շարժին: Ասոնք իմ մեծ մօրս մօտ ալ կը տեսնեմ: Չի պատմեր: Իրականութեան մէջ' մեծմայրս ալ կը վախնայ երբեմն, նշմարեցի ատիկա: Տակաւին կը վախնան:

Կը կարծեմ, թէ Դերսիմի ապստամբութենէն ետք եւ կամ Շեյխ Սայիդի ապստամբութենէն ետք, «Թաքրիրի սուքուն» (հանդարտութեան բացատրագիր) օրէնքը կայ: Թերեւս տակաւին այդ օրէնքին ազդեցութեան տակ են: Այս օրէնքը իրականութեան մէջ «չխօսիլ եւ մոռնալու» հրամանագրի հանգամանք ունի. 1915-ը մոռնալու եւ չխօսելու կոչուած անգիր հրամանին պէս : Թերեւս մեծմայրս չտեսաւ ասիկա, այդ օրէնքին հռչակուելու եւ գործադրուելու ընթացքը չտեսաւ, սակայն իր հայրն ու մայրը կարծես թէ պարտադրեցին: Դեռ վախ ունի: «Աման, մի՛ պրպտէք: կամ ինչո՞ւ կը հարցնէք: Ի՞նչ պիտի ընէք», կ՚ըսէ տակաւին:

Օրինակի համար, Ֆեթհիյէ Չեթինի խօսակցութենէն ետք ուրիշ երիտասարդ մըն ալ եկաւ, որուն մեծմայրն ալ նոյն տեսակ էր: Ան բացատրեց, թէ հայ ազգականները գտեր են, բայց մեծ մայրը տեսակցիլ չէ ուզած: Ինչո՞ւ սակայն: Իմ կարծիքով, տակաւին վախ մը կայ: Թերեւս այդ օրէնքին ազդեցութեամբ, կը կարծեմ: Կրնայ ըլլալ:

«Մեծ մայրիկս»ը կարդալէ ետք այդ ցաւերը ապրելու պէս կըլլաս եւ այդ ցաւերէն ելլելէ ետք կարելի չէ չպատմել, չխօսիլ: Եթէ իրօք քիչ մը զգացում ունինք, պիտի ըսենք այսինքն, կըսենք ու կըսենք:

 

ԱՇԽԱՐՀԻ ԿԼՈՐ ԸԼԼԱԼԷՆ ԼՈՒՐ ՉՈՒՆԻ,

ՍԱԿԱՅՆ ԱՅՍ ՃՇՄԱՐՏՈՒԹԻՒՆԸ Կ՚ԸՍԷ

Անցեալ տարի այս նիւթը շատ վէճի նիւթ եղաւ: Ես ինչե՞ր մտածեցի: Մտածեցի, թէ ինչո՛ւ չեն ընդունիր: Այսինքն Թուրքիոյ Հանրապետութիւնը ինչո՞ւ չընդունիր ասիկա: Քանի որ այսպիսի իրողութիւն մը կայ... Իրականին մէջ, երբ ես իրականութիւնը կը պատմեմ ասոր եղած չըլլալը պաշտպանողներ ալ կան, քիչ մըն ալ պահպանողական մասն է, որ ասիկա կը պաշտպանէ: Անոնց միշտ այսպէս կ՚ըսեմ. Այդ շրջանը ապրող մէկը կայ, ահա՝ մեծ մայրիկս կամ մեծ մայրիկիս մօրը պէս: Այսօր այդ մարդը, թերեւս աշխարհին կլոր ըլլալէն անգամ լուր չունեցող մարդ մը, այս իրողութիւնը իր մօրմէն, հօրմէն, ազգականէն իմացեր եւ ասիկա մեզի կը փոխանցէ ու կ՚ըսէ: Ասանկ մարդ մը ինչո՞ւ սուտ ըսէ: Աշխարհի կլոր ըլլալէն լուր չունի, սակայն այս ճշմարտութիւնը կ՚ըսէ: Երբեմն կ՚ըսուի ծերերու, թէ քարոզչութիւն կ՚ընէ: Այսպիսի մարդ մը ի՞նչ նպատակ կրնայ ունենալ: Ինչո՞ւ ընէ:

Ես տակաւին լիսէի մէջ էի, երբ իմացայ թէ հայերը սպաննուած էին: Այն ատեն չէի գիտեր, թէ հայկական արմատ ունէի: Քիչ մը ընկերվարական ընտանիքէ կու գայի, իրականութիւնները ընդունելու, անիրաւին դէմ կենալու նման ուղղուածութիւն մը ունինք, այդպէս հասանք: Դասերու ատեն ալ կը բացատրուի հայերու սպանդը, այսինքն աւելի ճիշդ՝ ոչ թէ սպանդը, «աքսոր»ի պարագան դասերու ատեն միշտ ցաւոտ կ՚անցնի: Ես համալսարան յաճախած ատեն ալ պատմութեան դաս կար, հոն ալ շատ ցաւոտ անցած է: Դասարանին ազգայնականները «Ո՛չ, այդպիսի բան մը չէք կրնար ըսել» ըսած էին, ես ալ ձեռքս սեղանին զարնելով՝ ըսած էի, թէ «Ես Տիգրանակերտէն հոս 400 քմ. եկայ, ասոնց մասին թէ՛ կը վիճիմ, թէ՛ կը խօսիմ»: Եւ խօսեցայ:

Վանի մէջ ակումբ մը կայ, անունը ճշգրտօրէն չեմ յիշեր, «Հայոց սպանդ»ի պէս բան մը: Թերեւս հոն եղած է, անպայման իսլամներ ալ մեռած են: Եթէ այդ շրջանին մասին մտածեմ, անպայման հերոսական խմբաւորումներ ալ եղած , դիմադրութիւն ալ եղած է: Սակայն մեր այս շրջանին համար գիտցած միակ բան մը ունիմ, որ է՝ շրջակայգի հայերուն կողմէ ոչ մէկ գնդակ արձակուած ըլլալը: Որովհետեւ տարիքոտները կը պատմեն... ես երբ հարցնէի, թէ «հայերը ո՞ւր կը տանէին», «սեւքիաթի» (աքսորի) կ՚ըսէին: Իսկ երբ կ՚ըսէի, թէ «սեւքիաթը ի՞նչ է», «իրականութեան մէջ սեւքիաթ չէ, նախ այրերը կը ժողվէին, յետոյ կիներն ու տղաքը: Նախ այրերը ոչնչացուցին: Տարին լեռան ետին, գաւառէն եւ կամ կեդրոնէն հեռացնելով՝ ոչնչացուցին», կը բացատրէին: Ասիկա կ՚ըսուի: Ըսածիս պէս. եթէ գաւառին շուրջբոլորը փորուի, ոսկոր պիտի ժայթքի հոնկէ: Ի վերջոյ ուրիշ սպանդ չեն տեսեր, այսպէս կը պատմեն...

Այս իրականութիւնը կ՚ընդունուի, սակայն ասիկա չի խօսուիր, ոեւէ մէկը չի վիճիր: Բազմաթիւ տարիքոտներու երբ կը հարցնենք, թէ «Հայերը մեռցնողները ովքե՞ր էին», կ՚ըսեն, թէ՝ «մենք մեռցուցինք, մեր պապերը մեռցուցին»: Այդ ժամանակաշրջանին ինչո՞ւ սպաննուեր են: «Երեք կամ եօթը հայ մեռցնողը արքայութիւն պիտի երթայ», ըսուեր է: Երեք-հինգ իմամին, շէյխին (ցեղապետ), երեք-հինգ ինքզինքը չգիտցողին ետեւէն գացին ասոնք: Այսինքն գիտակցօրէն եղած բան մը չէր: Հիմա անգամ հարիւրին քանի՞ն գրել կարդալ գիտէ, կամ գիտակցութեան մակարդակը ի՞նչ է որ:

Մէյ մըն ալ՝ունեցածնուն վրայ նստելու համար... միշտ ըսուած բան մը. «Հայերը հարուստ էին, դրամ ունէին, ոսկի ունէին»: Դեռ ոսկի կը փնտռեն, ա՜խ, ա՜խ... դժբախտաբար դեռ կը փնտռեն: Տակաւին հայ ըսուած ատեն «հայը հաւասար է ոսկի» կու գայ միտքերնին: Ասիկա զիս շատ կը յուզէ, իրօք կը յուզուիմ: «Հայը հաւասար է ոսկի»ի համար, կը հասկնա՞ք, կարծես զիս կը դաշունահարեն: Ասիկա շատ կը յուզէ զիս:

 

ԸՐԻՆ ՄԵՐ ԱԶԳԱԿԱՆՆԵՐԸ «ԸՐԻՆ ԱՍԱՆԿ ԲԱՆ ՄԸ»,

ՊԷՏՔ Է ՆԵՐՈՒՄ ԽՆԴՐԵՆՔ

Ինչե՞ր կրնանք ընել: Ըստ իս, պէտք է խորհրդածենք: Այսինքն ամէնուն խորհիլը պէտք է: Ամէն մակարդակի վրայ պէտք է վիճիլ: Ժողովուրդին մէջ պէտք է խօսիլ, երիտասարդութեան մէջ պէտք է խօսիլ: Արդէն, եթէ ժողովուրդը խօսի, եթէ ժողովուրդը տեսնէ իրականութիւնները, քանի որ պետութիւնն ալ ժողովուրդ է, պիտի ընդունի: Իսկ եթէ ընդունի, պետութիւնը պէտք է ներողութիւն խնդրէ: Այո՛, ասանկ Ցեղասպանութիւն մը եղաւ: Ես սա կէտն ալ որեւէ կերպով չեմ կրնար հասկնալ: Չէ՞ որ Թուրքիոյ Հանրապետութիւնը 1923-ին կազմուեցաւ: Ցեղասպանութիւնը 1915-ին եղաւ եւ այն ատեն օսմանեան պետութիւն էր: Կրնաք ըսել, թէ օսմանեան պետութենէն յառաջացաք, թէ զայն ժառանգ ստացաք, սակայն ասիկա անցեալին եղած սխալ մըն է: Ասիկա հանրապետութենէն առաջ եղաւ եւ պէտք չէ ձեզի այդքան կապէ: Եղաւ, ներում կը խնդրենք: Այսօր փողոց ելէք, ելէք բոլոր քիւրդեր, ամէն քիւրդ, ամէն հայ... իրաւ որ, երբ տեսնեմ, ո՛ր հայը կ՚ուզէ ըլլայ, խոնարհելով ձեռքը համբուրել կ՚ուզեմ: Ըրին մեր ազգականները, այսպիսի յանցանք մը ըրին, պէտք է ներողութիւն խնդրենք:

Ասիկա պիտի ընենք, այսինքն ընելիք ուրիշ բան չկայ: Կ՚ելլեն դիւանագիտական եւ կամ տարբեր մակարդակներ կը խորհին: Հող տալ արդէն կարելի չէ: Ասոնք մարսել չկրցող, այսպիսի ճշմարտութիւն մը իւրացնելու անկարողներու յարմարցուցած մէկ բանն է: Այսօր հող տալ կարելի չէ: 21-րդ դարու մէջ համաշխարհայնացած աշխարհի մը մէջ այսպիսի մտածում մը որքա՞ն տրամաբանական կրնայ ըլլալ: Այսինքն միակ ընելիք բանը, իրաւ որ, ներողութիւն խնդրելն է:

«Մեծ մայրս» գրքին վերջին մասին մէջ կարծեմ ազգականներէն մէկուն «Թուրքիան կը սիրենք, բայց սպանդը ընդունիլ չենք կրնար»ի նման խօսքը կար, լրիւ չեմ յիշեր: Ելլենք՝ ներում խնդրենք, այսինքն համեստ ըլլանք: Պէտք է ընդունինք մեր յանցանքը, մերն ալ չէ, իրականին մէջ իմ մեծերուս յանցանքն է, բայց հոգ չէ՝ ներողութիւն խնդրելս զիս պզտիկ չի ձգեր, զիս կը բարձրացնէ, իմ մեծութիւնս ցոյց կու տայ: Իմ կարծիքով, այսօր Թուրքիոյ Հանրապետութեան վարչապետը բնաւ ուշ չէ մնացած, կրնայ ելլել եւ «Այո՛, եղած է, կ՚ընդունինք» ըսել: «Այո՛, եղած է, ներողութիւն կը խնդրենք»: Այսքան: Հայաստանի հետ մեր սահմանը բացուի, թող գան ու երթան, մենք երթանք ու գանք: Մեր սահմանը փակ է: Կա՞յ այսպիսի բան մը 21-րդ դարու մէջ:

 

Դեկտեմբեր 2005

 

ՍԱԼԻՀ

ԱՐԱ ԿԱՐՄԻՐԵԱՆ

«ԱԶԴԱԿ»

Link to comment
Share on other sites

Join the conversation

You can post now and register later. If you have an account, sign in now to post with your account.

Guest
Reply to this topic...

×   Pasted as rich text.   Paste as plain text instead

  Only 75 emoji are allowed.

×   Your link has been automatically embedded.   Display as a link instead

×   Your previous content has been restored.   Clear editor

×   You cannot paste images directly. Upload or insert images from URL.

Loading...
×
×
  • Create New...