Jump to content

MIHR or MHER


Ashot

Recommended Posts

MIHR or MHER

 

As already pointed out, the most ancient and principal national deity of the Armenian people was the deity of the sun and fire. As time progressed, however, this great deity was divided in two, just as it had occurred in the case of his consort, the goddess Inanna-Anahit. His nature of fire and his nature of the sun began to be represented separately and by different names. Thus, in Urartian times, his character of fire was represented by the name Haldi, and that of the sun by the name Siwini.

 

In Armenia, after the fall of the Urartian dynasty, the name Mihr was given to this one great deity that embodied the powers of fire and the sun. Says Academician B. Arakelian: “The cult of Mihr spread out west from the Iranian circles and encompassed the borders of the Roman Empire. In Armenia he was considered…the god of fire and the Sun.”

 

While utilizing the name Mihr for this great god, the Armenians have, nonetheless, pictured him, as in Urartian times, with a duality of nature, distinguishing between his characteristics of fire and the sun. This is why, in the epic of David of Sasun, the god of fire is called Great Mher, whereas the sun-god is Mher Junior. This shows that among Armenians the fire-god was considered ancestral or had seniority and preeminence over the sun-god, just as Hyek, the fire-god, was ancestral to and greater than Ara, the sun-god. Similarly, in Urartian times, the fire-god Haldi was considered greater and more important than the sun-god Siwini.

 

We think that much before the Achaemenians, in the times of Mitani, the name Mihr was already known to the people, particularly to those living in the regions of Mitani or Armani-Subari (and later Arme-Subria) where Sasun is located, in the form of Mitra (or perhaps even as Mher). Otherwise, it would not have been so readily accepted by the people during the Achaemenian period or later.

 

That Great Mher represented Haldi is evidenced by the fact that he was called ‘the lion-like Mher’, reminding us of Haldi’s representations in Urartian wall paintings where he is pictured on a lion. Furthermore, Mher’s wife was called Armahan, a name which appears to be a distortion of Aruban(i), the name of Haldi’s wife.

 

It is known that the crow was a symbol of the sun and fire; “its feathers were black because they were charred by it”. Mher Junior had inherited Great Mher’s position; consequently, he had held, in his turn, the position of the great Urartian gods or preserved in him their memory. “According to a tradition, Mher, disillusioned with all the injustice in the world, had cloistered himself in a cave called Agravak’ar (Crow’s Stone) in Van.”

 

We already know that on a cliff called Mheri Dur (Mher’s Gate’) in Van, there is a large inscription written by Ishpuini and Menua, which lists the names of all the Urartian gods. All these show that at a time when it was even forgotten that these inscriptions represented actual writings, the Armenian tradition has preserved in Mher (particularly in the term Agriavak’ar) the memory of the great Urartian gods.

 

According to a legend, every year, at the feast of Ascention and the night of Vartavar (a water festival), when heaven and earth kiss each other, Mher comes out (from his cave) with a horse of fire, circles the heaven and the earth, and seeing that ‘the earth cannot yet support his weight’ returns to his seclusion. One day in the future, Mher shall come out from his hiding place to deliver ‘Armenian world’ from wicked forces and to establish a happy kingdom.

 

In the epic of David of Sasun, after the death of the king of Mser, his young and beautiful widow Ismil Khatun sends word to Great Mher in Sasun, bidding him to come and marry her and posses the land of Mser, even though Mher already has his own wife Armaghan.

 

This legend reminds us of a similar episode in the epic of Ara and Shamiram, where Shamiram, likewise, after the death of her husband Ninos, sends a herald to Ara in Armenia, inviting him to become her husband and to rule over Ninevah and the entire kingdom, even though Ara, too, has his own wife Nuard.

 

Thus, we see striking similarities not only between the two stories where Ismil Khatun and Shamiram, each in her turn, feel a passion for and make propositions to Mher and Ara, respectively, but also between the very names Ismil and Shamir(am) and also between the mane of Mher’s wife Armaghan and that of Haldi’s wife Aruban(i). In the section on Astuas, w had arrived at the Ara=Ardi=Aldi (Haldi) equation; now we can add another one to it: the Mher=Haldi mythological connection.

 

Source:"Armenia,Summer and Subartu" by Prof.,Dr.Martiros Kavukjian

Edited by Ashot
Link to comment
Share on other sites

Mihr or Mithra is the genius of the light of heaven and the god of truth. Derjan (Derzana) was the district where the Armenian Mithra worship was centered. Its famous temple was in the sacred village of Bagaritch. The Armenian Mithra does not seem to have become as prominent in Armenia as in Persia. Nevertheless, his name occurs frequently as a component part of many proper names, such as Mihran, Mihrdat, Mehruzhan, while the Armenian Mehian, a pagan temple, idol, altar, has also been traced to the same source. The Christian fire-festival of the Armenians is celebrated in February, a month dedicated to Mihr, and named — Mehekan. The Persian kings received a tribute of 20,000 steeds from Armenia on every festival of Mithra. Of all the Iranian deities, the cult of Mithra alone was diffused among western nations, and it waged stiff resistance against Christianity, but his vigor was exhausted in the fourth century.
Link to comment
Share on other sites

  • 1 month later...

ՄԻՀՐ

 

Երկնային լույսի և արեգակի աստվածն էր լուսաճաճանչ Միհրը՝ Արամազդի մյուս որդին, Անահիտի և Նանեի եղբայրը։ Նրա գլխավոր տաճարը գտնվում էր Դերջան գավառի Բագահառիճ գյուղում։ Միհրին էր նվիրված նաև Գառնիի հեթանոսական տաճարը։

 

Միհրի պաշտամունքը լայն տարածում ուներ հին Հայաստանում։ Հին հայկական օրացույցի յուրաքանչյուր ամսի 8-րդ օրը կոչվում էր նրա անունով՝ Միհր, իսկ յոթերորդ ամիսը, որ համապատասխանում է այժմյան փետրվար ամսին, դարձյալ կոչվում էր նրա անունով՝ Մեհեկան։ Միհրի անունից են ծագում նաև հին հայոց հեթանոսական սրբավայրերի ընդհանուր կոչումը՝ մեհյան։

 

Միհրի անունն ու արարքների հիշատակը որոշ ձևափոխումներով պահպանվել են «Սասնա ծռեր» հերոսավեպում, հանձին Մեծ և Փոքր Մհերի անունների և վեպերի։

 

Ըստ «Սասնա ծռերի»՝ Մեծ Մհերը ծովածին Սանասարի որդին է։ Նա տակավին 15 տարեկան պատանի էր, երբ Սասունում սով ու թանկություն է ընկնում։ Պարզվում է, որ Սասնա լեռներում մի ամեհի առյուծ է լույս ընկել, փակել Սասուն տանող բոլոր ճանապարհները, անցնող–դարձողներին հոշոտում է, չի թողնում հաց կամ որևէ ապրանք մտնի Սասուն։

 

Մհերն իմանալով հացի պակասության և թանկության պատճառը, հաջորդ իսկ օրը գնում է առյուծի դեմ կռվելու։ Առյուծը որ տեսնում է Մհերին, գազազած գալիս է ընդառաջ, պոչը գետին է խփում, փոշու ամպեր բարձրացնում։ Մհերը, երբ ուղեկիցներից իմանում է, որ եկողը առյուծն է, անզեն գնում է նրա դեմ, գոտեմարտի է բռնվում առյուծի հետ, կանչում իր պապենական երդումը՝ «Հացն ու գինին, տեր կենդանին», մի ձեռը գցում է առյուծի վերին ծնոտից, մյուսը՝ ներքինից, քաշում ճղում է առյուծին, անում երկու կես, կեսը դնում ճամփի մի կողմը, մյուս կեսը՝ մյուս կողմը, վերադառնում Սասուն։ Այդ օրվանից նրան կոչում են Առյուծաձև1 Մհեր։

 

 

Մեծ Մհերին խորհուրդ են տալիս գնալ Աղջաղլա Յալերի թագավորի աղջկան՝ Արմաղանին ուզելու։ Երբ Մհերը գնում է այդ թագավորի քաղաքը, տեսնում է՝ բոլոր քաղաքացիք սև են հագել և լաց են լինում։ Մհերը հարցնում է սգո պատճաըը։ Պարզվում է, որ քաղաքի մոտ գտնվող սարի քարանձավում, որտեղից քաղաքի ջուրն է գալիս, վիշապ է մտել, փակել աղբյուրի ակը և կտրել ջուրը։ Ամեն անգամ, որպեսզի մի քիչ ջուր տա վիշապը մի աղջիկ է ուզում։ Յոթ օր է, ինչ քաղաքը ծարավ է։ Այդ օրը թագավորի աղջկա հերթն է, նրան պետք է տան վիշապին, դրա համար էլ քաղաքը սուգ է մտել։ Մհերը գնում է այդ քարանձավը և պատվիրում քաղաքացիներին՝ թագավորի աղջկան բերել այնտեղ։ Մհերը գնում, կանգնում է քարանձավի մոտ. այնտեղ են բերում սև հագած թագավորի աղջկան։ Երբ վիշապը տեսնում է աղջկան, դուրս է սողում քարանձավից, որպեսզի աղջկան կուլ տա։ Մհերը քաշում է թուրը, վիշապի յոթ գլուխն էլ թռցնում, գլուխներից թանձր կրակ ու ծուխ է բարձրանում։ Մհերը սպանված վիշապին քարայրից գլորում է ցած, անմիջապես քարայրից պղտոր արնաջուր է հորդում ներքև, ապա աստիճանարար սկսում է զուլալվել։ Մարդիկ ուրախությունից իրենց ջուրն են նետում, խմում, զվարճանում։

 

Թագավորի դուստրը արնաջուր գալու պահին ձեռքը թաթախում է արյան մեջ, խփում Մհերի մեջքին, վերադառնում պալատ։ Թագավորը աղջկան տեսնելով, շատ է ուրախանում, հարցնում է, թե ինչպե՞ս է ազատվել, ո՞վ է ազատել։ Աղջիկը ոչինչ չի պատասխանում։ Թագավորը կարգադրում է գտնել վիշապ սպանողին, բերել, խոստանալով աղջկան նրան տալ կնության։

 

Շատերն են գալիս ներկայանում թագավորին, ասելով, որ իրենք են վիշապին սպանել։ Արմաղանը բոլորին հետ է դարձնում, բացահայտում նրանց սուտը։ Գալիս է Մհերը։ Թագավորը հարցնում է.

 

— Դո՞ւ ես իմ աղջկան ազատել։

 

— Ես եմ ազատել, — ասում է Մհերը,— իմ սրով վիշապի յոթ գլուխներն եմ թռցրել։

 

Թագավորը նրան էլ չի հավատում։ Երբ Մհերը շրջվում է գնալու, Արմաղանը նկատում է նրա մեջքին դրոշմված իր ձեռքի արյունահետքը, մոտենում է Մհերին, բռնում թևից, ներկայացնում հորը։

 

— Հայր թագավոր, այս տղան ինձ ազատեց, ես պետք է նրա հետ ամուսնանամ։

 

Հայրն ուրախանում է, Արմաղանին տալիս է Մհերին, Մհերն առնում է Արմաղանին, բերում Սասուն։

 

Մեկ ուրիշ պատումով՝ Արմաղանին Սպիտակ դևն է փախցնում, տանում իր բնակարանը, որը գտնվում է ջուր բխող մի սարի գագաթին։ Մհերը հարցուփորձով գտնում է դևի բնակատեղին, քնած դևին արթնացնում է, հետը մենամարտում, սպանում Սպիտակ դևին, Արմաղանին ազատում, բերում Սասուն, հետն ամուսնանում։

 

Փոքր Մհերը Մեծ Մհերի թոռն է, Դավթի որդին, երբ ծնվում է մորից, մի ձեռը փակ է լինում, որքան չարչարվում են, չեն կարողանում բացել։ Կանչում են հորը՝ Դավթին, կամ Քեռի Թորոսին, որը շփելով կամ աղոթելով, բացում է Մհերի բուռը, բռան մեջ՝ մի գունդ լերդացած արյուն։ Գուշակում են, որ Մհերը աշխարհը մի գունդ արյուն է շինել ու առել բռի մեջ։

 

Մի շարք պատումներով՝ Դավիթը օտարության մեջ է լինում, երբ ծնվում է Փոքր Մհերը։ Մեծանում է, դառնում պատանի, հարցուփորձով մորից՝ Խանդութից, իմանում է հոր մասին։ Ուզում է գնալ հորը փնտրելու։ Մայրը, իբրև նշան, Մհերի բազկին է կապում Դավթի տված ապարանջանը։ Մհերը ճանապարհին հանդիպում է հորը, իրար չեն ճանաչում և սկսում են մենամարտել։ Մեծ դժվարությամր Դավթին հաջողվում է մի կերպ հաղթել պատանի Մհերին (կամ, ընդհակառակը, Մհերն է հաղթում) և երբ գետին դնելով՝ կամենում է սպանել, տեսնում է իր տված ապարանջանը։ Ճանաչում են իրար, հաշտվում։

 

Որոշ պատումներով՝ մայրը՝ Խանդութը, լսելով հոր և որդու մենամարտի շռինդը, գալիս է միջամտելու, բայց կռվից տաքացած հարազատները չեն լսում Խանդութի աղերսանքը։ Խանդութն ստիպված դիմում է աստծո միջամտությանը։ Երկնքից իջնում է Գաբրիել հրեշտակը, միջամտում կռվին, հորն ու որդուն բաժանում իրարից։ Դավիթը այդ կռվից զայրացած՝ անիծում է Մհերին, որ նա անմահ ու անժառանգ մնա։ Հոր անեծքը կատարվում է. Մհերը մնում է անմահ և անժառանգ։

 

Իր երկար թափառումների ընթացքում Փոքր Մհերը կռվում է Սասնա թշնամիների, դևերի, կռապաշտների դեմ, բոլորին հաղթում։ Վերջում ծերացած ու անարդար հողը այլևս չի դիմանում անմահ ու անժառանգ Մհերի ոտքերի տակ, ոտքերը խրվում են հողի մեջ, տանջում։ Հուսահատված, հայրենի տնից հալածված Մհերը օգնություն է հայցում մեռած ծնողների գերեզմաններից։ Ծնողները խորհուրդ են տալիս գնալ Հալեպ կամ Ագռավաքար, այնտեղ պատսպարվել։ Մհերը ճանապարհին դիմում է աստծոն, կռիվ խնդրում։ Աստված ուղարկում է իր յոթ դաս հրեշտակներին Մհերի դեմ կռվի։ Մհերը կռվում է, բայց չի կարողանում հրեշտակներին հաղթել։ Աստծո հրամանով Վանի մոտ գտնվող Ագռավաքար ժայռը բացվում է, Մհերը ձիով մտնում է ժայռի մեջ, փակվում։ Մհերը ժայռից դուրս կգա այն ժամանակ, երբ հին աշխարհը քանդվի և մեկ էլ շինվի, երբ անարդարությունը աշխարհից վերանա, բարիքների առատություն լինի՝ գարին դառնա ընկույզի չափ, ցորենը՝ մասուրի, երբ հողը դառնա արդար, դիմանա նրա ոտների տակ։

 

--------------------------

 

1. Առյուծաձև մակդիրը հասկացվում է երկու իմաստով, առյուծ ձևող, ճղող և առյուծի ձև, առյուծի կերպարանք ունեցող։

 

«Սասնա ծռերի» այն պատումներում, ուր պատմվում է Մեծ Մհերի առյուծ սպանելու՝ ձեռքերով երկու կես անելու, ճղելու մասին, վիպասացները Առյուծաձև, մակդիրը առաջին իմաստով են հասկացել, իբրև առյուծ ձևող։ Բայց կան պատումներ էլ, ուր առյուծ սպանելու մոտիվը չկա, բայց Մհերը կոչվում է Առյուծ Մհեր։ Նախնականը, ըստ երևույթին, եղել է մակդիրի երկրորդ իմաստը՝ առյուծի ձև, առյուծի կերպարանք ունեցող, որովհետև Միթրա-Միհր աստծուն պատկերող հին հռոմեական մի շարք քանդակներում Միհրը (Միթրա) պատկերված է առյուծի գլխով և մարդու մարմնով։ Այստեղից էլ՝ «Սասնա ծռերի» որոշ պատումներում պահպանված Առյուծ Մհեր անվանումը։

 

 

Սարգիս Հարությունյան

ՀԱՅ ՀԻՆ ՎԻՊԱՇԽԱՐՀԸ

ԵՐԿՐՈՐԴ ՄԱՍ

ԱՍՏՎԱԾՆԵՐ ԵՎ ՀԵՐՈՍՆԵՐ

 

http://armenianhouse.org/harutyunyan/04-gods.html#6

Edited by AVO
Link to comment
Share on other sites

Mihr or Mher

 

 

 

The most ancient and principal national deity of the Armenian people was the deity of the sun and fire. As time progressed, this great deity was divided in two, just as it had occurred in the case of his consort, the goddess Inanna-Anahit. His nature of fire and his nature of the sun began to be represented separately and by different names. Thus, in Ayrarat/Urartu times, his character of fire was represented by the name Haldi(Khaldi), and that of the sun by the name Shiwini.

 

In Armenia, after the fall of the Ayrarat dynasty, the name Mihr was given to this one great deity that embodied the powers of fire and the sun. Says Academician B. Arakelian: “The cult of Mihr spread out west from the Iranian circles and encompassed the borders of the Roman Empire. In Armenia he was considered … the god of fire and the sun.”

 

 

 

While utilizing the name Mihr for this great god, the Armenians have, nonetheless, pictured him, as in Ayrarat/Urartian times, with a duality of nature, distinguishing between his characteristics of fire and the sun. This is why, in the epic of Davit of Sasun, the god of fire is called Great Mher, whereas the sun-god is Mher Junior. This shows that among Armenians the fire-god was considered ancestral or had seniority and preeminence over the sun-god, just as Hayk, the fire-god, was ancestral to and greater than Ara, the sun-god. Similarly, in Ayraratian/Urartian times, the fire-god Haldi(Khaldi) was considered greater and more important than the sun-god Shiwini.

 

We think that much before the Achaemenians, in the times fo Mitanni, the name Mihr was already known to the people, particularly to those living in the regions of Mitanni or Armani-Subari (and later Arme-Shubria) where Sasun is located, in the form of Mitra (or perhaps even as Mher). Otherwise, it would not have been so readily accepted by the people during the Achaemenian period of later.

 

That Great Mher represented Haldi(Khaldi) is evidenced by the fact that he was called ‘the lion-like Mher’, reminding us of Haldi’s representations in Ayraratian/Urartian wall paintings where he is pictured on a lion. Furthermore, Mher’s wife was called Armaghan, a name which appears to be distortion of Aruban(i) , the name of Haldi’s wife.

 

 

 

It is known that the crow was symbol of the sun and fire; “its feather was black because they were charred by it.” Mher Junior had inherited Great Mher’s position; consequently, he had held, in his turn, the position of the great Ayraratian/Urartian gods or preserved in him their memory. “According to a tradition, Mher, disillusioned with all the injustice in the world, had cloistered himself in a cave called Agravak’ar (‘Crow’s Stone’) in Van.” We already know that on a cliff Mheri Dur (‘Mher’s Gate’) in Van, there is a large inscription written by Ishpuini and Menua, which lists the names of all the Ayraratian/Urartian gods. All these show that at a time when it was even forgotten that these inscriptions represented actual writings, the Armenian tradition had preserved in Mher (particularly in the term Agravak’ar) the memory of the great Ayraratian/Urartian gods.

 

 

 

 

 

 

 

According to a legend, every year, at the feast of Ascention and the night of Vartavar ( a water festival), when heaven and earth kiss each other, Mher comes out (from his cave) with a horse of fire, circles the heaven and the earth, and seeing that ‘the earth cannot yet support his weight’ returns to his seclusion. On day in the future, Mher shall come out from his hiding place to deliver ‘the Armenian world’ from wicked forces and to establish a happy kingdom.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

In the epic of Davit of Sasun, after the death of the king of Mser, his young and beautiful widow Ismil Khatun sends word to Great Mher in Sasun bidding him to come and marry her and posses the land of Mser, even thought Mher already had his won wife Armaghan.

 

This legend reminds us of a similar episode in the epic of Ara and Shamiram, where Shamiram, likewise, after the death of her husband Ninos, sends a herald to Ara in Armenia, inviting him to become her husband and to rule over Ninevah and the entire kingdom, even though Ara, too, has his won wife Nuard.

 

 

 

Thus, we see striking similarities not only between the two stories where Ismil Khatun and Sahmiram, each in her turn, feel a passion for and make proposition to Mher and Ara, respectively, but also between the name of Mher’s wife Armaghan and that of Haldi’s wife Aruban(i).

 

 

Link to comment
Share on other sites

Join the conversation

You can post now and register later. If you have an account, sign in now to post with your account.

Guest
Reply to this topic...

×   Pasted as rich text.   Paste as plain text instead

  Only 75 emoji are allowed.

×   Your link has been automatically embedded.   Display as a link instead

×   Your previous content has been restored.   Clear editor

×   You cannot paste images directly. Upload or insert images from URL.

Loading...
×
×
  • Create New...