51 replies to this topic

[Johannes]

Արփայից մէջբերում.

-Մարաշի (թրքախառն) բարբառով “առաւտուն կանուխ” , եւ երբեմն “առաւտուն էրքէն”: Տես այդ սուտ երկրի վարչապետին անունը “էր տողան,կանուխ առաւտուն ծնեալ, ծագեալ” եւ տես թէ “ԷՐ/early” կապ չունի “ԱՐԵՒ” ի հետ?
-Տես թէ ինչպէս իմ դարաւոր քարոզարշաւը արգասիք է բերում:
Մեզմէ շատեր ալ չեն արտասանում Կարմիր Կապոյտ “Նարնջագոյն”, այլ Կարմիր Կապոյտ Ծիրանի, ի հեճուկս, որ տակաւին, կան ոմք որ չեն կարող բաժանուել այդ թուրքա , գոյն վերջածանացից, որ պարզապէս թարգմանուած է քահվէիրենկի «սուրճ-ա գոյն», քիւլ իրենկի «մոխրա-գոյն» պորտուկալ իրենկի «նարնջա-կակա-kaka- պու պու գոյն» եւլն, երբ մենք արդեն ունենք Գորշ, Թուխ եւ ԾԻՐԱՆԻ բառերը, եւ տակաւին պարտ զգանք ասել ԾԻՐԱՆԱ- ԳՈՅՆ, երբ ԾԻՐԱՆԻ արդեն բաւ է:



Ողջո՜յն,

Ճիշտ ես, թրքերէն էր կանուխ նշանակէ, ինչպէս էրքէն բառը, որ կանուխ արթննալու առթիւ կը գործածուի: Սորա հականիշն է գեճ «ուշ»:

Ինչպէս քեզնից, այնպէս էլ ինձանից. վրիպել է Էրդողան ազգանուան միւս մեկնութիւնը, քանզի մոռացել եմ, որ թուրքերը, գուցէ մեզանից կամ այլ ժողովրդից, փոխ են առել էր բառը այր «տղամարդ» իմաստով: Յիշենք նաեւ էրքեկ բառը: Թուրք բանակում էր, ստորին զինուորական աստիճան է:

Առաւօտ

Հակառակ ակնկալիքիս, Արմատականում մանրամասն ու սպառիչ տեղեկանք չկար այս բառի մասին: Ինքս չեմ ուզում ենթադրելով մեկնաբանել: Փորձեմ հասկանալ Արմատականում գրածը.

Առաւօտ «այգ, առտու»: Շրոյդերն ասել էփոխառեալ է եբրայերէն 'arabot «երեկոյ» բառից: ՆՀԲ գրուել է երեւոյթ կամ արւուտ, կամ առ յարոյթ «ժամ յառնելոյ ի քնոյ»...: Սանս. arvat «արագ վազող (արեւի ծագման համար ասուած): Տէրվիշեանն ասել է առաւաստու մեկնում է առա+ւաստու, վերջինը հմմտ. սանս. vastu «այգ, լուսաբաց»: Հիւնքարեանն առաջարկել է արեւ բառից: Նազարեթեանը առ+աղօտ կամ առ+աւօտ բառից, ինչպէս ունինք ց+այգ: Patrubányն ասել է հնխ. *pro+զենդերէն av «երթալ»+ t մասնիկ: ՀԱ գրուել է առ մասնիկ, իսկ աւ՝ հմմտ. լատիներէն aurōra «արշալոյս», յունարէն έως «այգ»: Ղափանցեանն ասել է զենդերէն hav «ծնիլ», յունարէն ύίος «որդի»: Մատիկեանն ու Աճառեանը ասել են հաթերէն ar+i+wa-ar կամ arriwar հոմանիշ բառից:

[Arpa]

Ողջո՜յն,
Ճիշտ ես, թրքերէն էր կանուխ նշանակէ, ինչպէս էրքէն բառը, որ կանուխ արթննալու առթիւ կը գործածուի: Սորա հականիշն է գեճ «ուշ»:
Ինչպէս քեզնից, այնպէս էլ ինձանից. վրիպել է Էրդողան ազգանուան միւս մեկնութիւնը, քանզի մոռացել եմ, որ թուրքերը, գուցէ մեզանից կամ այլ ժողովրդից, փոխ են առել էր բառը այր «տղամարդ» իմաստով: Յիշենք նաեւ էրքեկ բառը: Թուրք բանակում էր, ստորին զինուորական աստիճան է:

Այդ բառը Արաբերէնով մի քիչ բիրտ բայց պատկերալից իմաստ ունի: Ամօթ: Որ “այր” (սեռ) բառի հետ կապ ունի: Ամօթ նորից:
Ես ես “էր” եւ “ար (եւ)” բառերի կապը առաջ բերի, այդ մի քիչ հաեւանցի էր: Լաւ յայտնի ետեոյթ է որ մեր ուղիղ ձայնաւորները, մանաւանդ Ա ը ծռւում է նրանց լեզուով: Լաւագոյն որինակը “(ե)րանգ (i)renk” ն է , ուր Ա ը դառնայ Է, (like the A in and): Սա նաեւ երեւի մեր կարգ մը գաւառականներում : Չ գիտեմ ով որնից է սովորել:
Այս մի այլ երեւոյթ է, թէ մենք եւ նրանք , մանաւանդ մենք ալերժի ունենք Ր ով եւ Ռ ով սկսող բառերի հանդէպ: Թէ ինչպէս Րանգ- Րէնգ رنگ բառը դառնայ ԵՐԱՆԳ: Եւ թէ ինչու մեր երանգ ը դառնայ irenk: Յաճախ Ե փոխարինուի Է ով , եւ քանի այդ գիրը յաճախ դառնայ Ի (շէնք- շինել, գէտ- գիտենալ եւլն): Այս երեւոյթին դասական օրինակը մեր “երեք” բառն է: Կըսեն թէ այդ ՀՆԽ “թրեք- տրեք tres, trois, three” բառն է, որ երբ Թ- Տ սկսբնական տարը ինկաւ եւ դարձաւ “ՐԵՔ” , մենք պիտի ձայնավորով նախածանցէինք, եւ դարձաւ “երեք“, տես թէ ինչպէս մեզմէ ոնամք արտասանեն ” իրեք“, սա արդիւնք է թէ երբեմն բառը գրուի Է ով-“Էրեք”**:
ՅԳ, Խնդրեմ Օհան, մեզ գրիր ԵՐԱՆԳ եւ ԳՈՅՆ բառերի մասին:
** Նաեւ տես թէ ինչպէս “երեկոյ” դառնայ “իրիկուն”:

Edited by Arpa, 17 September 2008 - 01:30 PM.

[Johannes]

Լաւագոյն որինակը “(ե)րանգ (i)renk” ն է , ուր Ա ը դառնայ Է, (like the A in and): Սա նաեւ երեւի մեր կարգ մը գաւառականներում: Չ’գիտեմ ով որից է սովորել:

Յարգելի Արփա, գրական թուրքերէնում բառը renk- է: Ռ-ով եւ Ր-ով սկսող բառերի հանդէպ զգայուն են եղել աւելի հին Փոքրասիական լեզուները եւս:

Սայեաթ Նովան այդ զգայնութիւնը չի ունեցել, երբ գրել է. «Ռանգդ փռանգի ատլաս է, զար ղալամկարի նման իս»

Մի օր, երբ ամբողջանայ բնիկ հայկական գոյների անունների մասին պրպտումներս, անջատ շարան պիտի բանամ: Աճառեանը իր «Հայոց Լեզուի Պատմութիւն» անուն գրքում տալիս է այդ գոյների անունները, որ մոռացուել է, մնում է մատեաններում, եւ չի գործածւում:

Արմատականից.

Երանգ «գոյն, ներկ», որից՝ երանգել, բազմերանգ, երփներանգ եւայլն: Արդի գրականում երանգ գործածւում է «նուրբ տարբերութիւն, nuance» իմաստով: = Պահլաւերէն * rang «գոյն» բառից. նոյն են պազենդերէն rang, պարսկերէն رنك rang, renk, աֆղաներէն բելուճերէն rang, սանսկրիտ ran՛ga-, բոլորն էլ «գոյն» նշանակութեամբ: Պարսիկն ունի նաեւ arang, ranĵ հոմանիշ ձեւերը: Իրանեանից են փոխառեալ արեւելեան թրքերէն reng, rang «գոյն, երեւոյթ, տեսակ», սերբերէն renk, renĵák «գոյն»:

Գոյն «գոյն, երանգ, ներկ», «դալուկ, դեղնցաւ», «կերպ, ձեւ, տեսակ», որից՝ գունել «գոյն տալ, ներկել», «ձեւացնել, կեղծել», գունաւոր, գունաւորել, գունատ, գունեան, գունեղ, անգոյն, բազմագոյն «շատ տեսակ», այնգունի «այնպիսի», բազմագունի, երկնագոյն, շառագոյն, կապուտակագոյն, կարմրագոյն, կանաչագոյն, տգոյն «անգոյն»: Այստեղ են պատկանում նաեւ գոյն «երաժշտական մի խազ», գոյնիկ «ձայնին պատկանող մի եղանակի անուն» եւ –գոյն՝ իբրեւ սաստկական մասնիկ գործածուած ածականների վրայ. ինչ. հեռագոյն, բացագոյն, նեղագոյն, խստագոյն, զօրագոյն եւն: Կրճատուած է գոն ձեւով՝ ո՛րգոն «ինչպէս, իբր»: Այս արմատին են կցւում գունակ, դժգոյն, հանգոյն բառերը: = Պահլաւերէն gūn «գոյն, երանգ», զենդերէն gaona- «կերպ, եղանակ, գոյն» (գտնւում է միայն բարդութեանց ծայրը, ինչ. zairgaona «դեղնագոյն» (=պարսկերէն zargūn), hamagaona- «նոյնագոյն»: Իրանեան բառի առաջին եւ նախնական նշանակութիւնն է «մազ, յատկապէս անասունների մազը. 2. մազի գոյն եւ յետոյ ընդհանրապէս գոյն. 3. տեսակ, ձեւ, եղանակ»: Իմաստի այս զարգացումը, որ ըմբռնելի է անասնապահ ժողովրդի կեանքի համար, գտնում ենք նաեւ ֆիններէն լեզուի մէջ, ուր karva ունի ճիշտ նոյն նշանակութիւնները:



Ծանօթ. Յովհ.-ի,

• Մեք, բոլոր հայերս, գունել բառը երկարելով գունաւորել կասենք, յայտնի անպարկեշտ բառին չառնչելու խնդրով: Եթէ արեւելահայի լեզւում gunel է հնչում, ապա արեւմտահայի լեզւում՝ այլ բան: Այսպէս, խճճել ենք բառերը բարդացնելով: Մի ուրիշ առիթով, յայտնաբերեցի գրաբարեան պայմանել բայը, որ արդի աշխարհաբարում (արեւելահայ եւ արեւմտահայ)՝ դարձել է պայմանաւորել, ստանալով աւոր բարդութիւնը:

[Johannes]

Արփայից մէջբերում.

Օհաննէս, դու արդեն գիտես Բետիր Badr, بضر բառի իմաստը: (My system will not allow me to type "dal")


بدر (badr) նշանակէ լիալուսին:

Edited by Johannes, 22 September 2008 - 11:00 AM.

[Ani]

Չեմ կարծում հարցրածս այս թեմային համապատասխան է, բայց հետաքրքիր է ինձ
անգլերեն "humbug" բառը հնչողությամբ ու մի քիչ ել իմաստով նման է հայերեն "համբակ" բառին, արդյոք արմատական կապեր կան, թե զուգադիպություն է...http://www.merriam-webster.com/dictionary/humbug

[Johannes]

Ողջո՜յն Անի,

Յուսամ կկարողանամ մի բան մեկնել:

Համբակ բառի նախնական իմաստն է եղել. «երախայ, նորածին մանուկ. 2. տղայ, մանուկ. 3 զաւակ, որդի. 4 աշակերտ»: Արդի գրականում միայն «թերուս» նշանակութեամբ: Արմատականը բառի ծագումը չի տալիս, այնպէս որ՝ յստակ չէ, բառը փոխառուե՞լ է թէ ոչ: Յունարէնում նման հնչող մի բառ կայ՝ pais, «տղայ» «մանուկ, մանչ» նշանակութեամբ, իսկ պարսկերէն hampā նշանակում է. «արբանեակ, ընթացակից»: Յունարէնում կայ եւս ompas «խակ, տհաս» իմաստով:

Բառարանս անգլ. humbug թարգմանեց, որպէս «խարդաւանք»: Անգլերէնի գիտակ չեմ, շատ-շատ համբակ կարող եմ լինել:

Եթէ տարանջատենք humbug, hum առանձին նշանակում է. «նվնվոց, մռմռոց», իսկ bug. «միջատ»: Միջատի բզզոցը ի՞նչպէս կառնչուի խարդաւանքին: Ուրեմն բառը տարանջատելս ճիշտ չէր: Միայն ասեմ, որ արաբերէն baq նշանակում է. մժեղ: Այս պարագայում bug եւ baq ազգակի՞ց են:

Մենք նկատի չենք առնում, լեզուաբանութեան մէջ ընդունուած «պատահական նմանութիւն» կոչուած պարագան, որն այստեղ պիտի հարմարի humbug եւ համբակ բառերին:

[Arpa]

Humbug is an onomatopoeic բնաձայն word. To hum usually means to sing with the mouth closed. In the Armenian “ hum” is բզզոց, տզզոց, բվվոց etc. and “bug” is բզեզ, therefore “humbug” would be a redundant word meaning a “bug that hums“, or a “hum that bugs“‘? In Armenian Humbug would be բզզան բզեզ:
The best example of that would be the hummingbird that I have in my backyard, most of which are no bigger than a grasshopper. “hummingbird=կոլիբրի. Surprise, surprise! I did not know that colibri meant hummingbird.

http://www.hartford-...hotos/bird.html
http://www.flickr.co...kenu/2816250966
=====
ՀԱՄԲԱԿ
Հոմանիշներ Թերուս, տգէտ, իմաստակ, սկսնակ, դերակիրթ, թերավարժ, նորավարժ, դեռավարժ, նորահմուտ, անվարժ, նորընծայ, անճարտար, անփորձ, նորափորձ, աշկերտ եւ ….. ԽԱԿ
Այո, գիտենք որ Արմատականը ՀԱՄԲԱԿ ը չի յիշի, բայց տես
ՀՈՒՄ= Չեփած, անեփ….Բնիկ Հայ բառ հնխ “Omo” ձեւից, Սանսկ “ ama“… Պրրկ. ԽԱՄ/ XAM
Մեբք արդեն գիտենք որ այլ լեզուներում ԽԱՄ նշանակի անեփ, անհաս (ինչպէս անհաս, խակ պտուղ):

Edited by Arpa, 30 September 2008 - 12:22 PM.

[Ani]

Լավ...

Թե ինձանից ինչ լեզվաբան, փորձեցի մասնակցեմ փոխարենը տգիտությունս ապացուցեցի...

Երևի արդյունքն է 3 ժամանոց դասախոսություն/հիպնոսի...Մյուս անգամ լեզվաբանության փոխարեն կքնեմ...

[Johannes]

Ինքդ քեզ մի՛ թերագնահատի Անի ջան, բոլորիս էլ գիտութիւնը ու տգիտութիւնը համեմատական է:Դու քո մասշտապով հայագէտ ես, գոնէ գրականութեան ասպարէզում:

[Arpa]

Այո, ինչպէս Հովաննէսը ըսաւ, դոէ քեզ մի թերագնահատիր, մենք շատ բան ենք սովորել քեզնից եւ տակաւին պիտի սովորինք:

Լավ...

Թե ինձանից ինչ լեզվաբան, փորձեցի մասնակցեմ փոխարենը տգիտությունս ապացուցեցի... 

Երևի արդյունքն է 3 ժամանոց դասախոսություն/հիպնոսի...Մյուս անգամ լեզվաբանության փոխարեն կքնեմ...

I just saw this.
Mea culpa, իմ յանցանքը:
My apologies. My intention was not to criticize you but to bring out thr phenomenon of coincidental similarities of words from one language to the other. And as stated before, sometimes the results may be very ugly.
Սիրելի Անի, երեւի դու իսկապէս վիրավորուել ես իմ խօսքից:
Իմ նպտակը քեզ քննադատել չէր այլ պարզապէս լեզուգիտական: Պարտիմ քեզ որ ինձ մղեցիր պրպտումի: Թէեւ ես ընդհանրապէս վեր ի վերոյ գիտէի “համբակ” բառի իմաստը բայց չգիտէի նրան բուն արմատը: Նորից, պարտիմ քեզ:
Ես բազմիցս ասել եմ որ իմ այստեղ ներկայութեան նպատակը սովորել է, եւ շատ բան(բան= logos=word) եմ սովորել շնորհիվ քո նմաններին:
Խնդրեմ մեզ ասա ճիշդ եմ կարդում թէ այդ զաւեշտը արտասանուել է հայագիտական ամպիոնի դասախօսի կողմէ? Միթէ դա զաւեշտ էր կամ լուրջ:
Մենք յաճախ նման զաւեշտական խաղեր խաղանք մեր տան հիւրանոցներում , թէ Gregory Peck ը Հայէ, կամ Elizabeth Taylor Ը Հայ է եւլն, թէ իբր Երեւանը անուանուել է երբ Նոյ ը գոռացել է “երեւաց”, բոլորն ալ անվնաս կատակներ, “պարապ վախտի խաղալիք” բայց պիտի տեսնել թէ մեր մի մեծ զանգուածը չի անդրադառնան նրանց զաւեշտական իմաստին եւ բառացիօրէն հաւատան: Ես ալ յաճախ զաւեշտներ գրեմ բայց միաժամանակ յայտնի անեմ որ նրանք կատակ են:
Ես արդեն ասի եթէ մենք նկատենք նոյնաձայն բառեր մի լեզուից միւսը երբեմն շատ տգեղ դուրս գան: Ես յաճախ մտմտամ թողնել այս ֆորումը բայց երբ տեսնեմ քո, Հովաննէս, ՍԱՍ եւ այլք ի նմանները զղջամ եւ մնամ:
Խնդրեմ շարունակիր!!!

Edited by Arpa, 02 October 2008 - 12:07 AM.

[Ani]

Չէէէէ, Արփա, չեմ խռովել...(հո երեխա չեմ)

ՈՒղակի ամաչում եմ տգիտությանս համար , բայց նաև մխիթարվում եմ հիշելով պապական խոսքերը "Չգիտենալը ամոթ չէ, չսորվիլն է ամոթ"...

Խնդրում եմ լուսավորեք մեզ, հայֆորումի հայագետներ...

[Johannes]

Աքեմենեան Դարեհ արքան բացառիկ յարգանքի արժանի է սուրիահայութեան կողմէ, քանզի մինչեւ այսօր, 2008 թուականը, մեր գործածած տեղական դրամանիշը կը կոչենք իր անունով՝ դահեկան, որ դարեհական անուան կրճատն է:

Քիչ առաջ, երբ կը գրէի նախադասութիւն մը, անդրադարձայ, որ կը գրեմ ...դահեկան: Որպէս դրամանիշ, «ոսկի» բառն ալ գործածական է մեր մօտ, թէեւ շատոնց ոսկին դադրած է որպէս դրամ օգտագործուելէ: Ինչո՞ւ յամառօրէն հրաժարած ենք «լիրա» դրամանիշի անուան գործածումէն, թէեւ ութ տասնամեակէ ի վեր Սուրիոյ եւ Լիբանանի դրամանիշին անունն է:

Հիմա, երբ այս տողերը կը գրեմ, անդրադարձայ նաեւ, որ արեւմտահայոց գործածած «շատոնց» բառը արեւելահայոց մօտ «շուտուանից» բառն է:

Արեւմտահայոց «շատոնց»-ը նշանակելու է. «շատ ժամանակ առաջ», իսկ արեւելահայ խօսակցական «շուտուանից» բառը, հաւանաբար՝ «կանուխ ժամանակէ ի վեր», քանի որ շուտ՝ կանուխ, վաղուց:

[Arpa]

Աքեմենեան Դարեհ արքան բացառիկ յարգանքի արժանի է սուրիահայութեան կողմէ, քանզի մինչեւ այսօր, 2008 թուականը, մեր գործածած տեղական դրամանիշը կը կոչենք իր անունով՝ դահեկան, որ դարեհական անուան կրճատն է:

Քիչ առաջ, երբ կը գրէի նախադասութիւն մը, անդրադարձայ, որ կը գրեմ ...դահեկան: Որպէս դրամանիշ, «ոսկի» բառն ալ գործածական է մեր մօտ, թէեւ շատոնց ոսկին դադրած է որպէս դրամ օգտագործուելէ: Ինչո՞ւ յամառօրէն հրաժարած ենք «լիրա» դրամանիշի անուան գործածումէն, թէեւ ութ տասնամեակէ ի վեր Սուրիոյ եւ Լիբանանի դրամանիշին անունն է:

Հիմա, երբ այս տողերը կը գրեմ, անդրադարձայ նաեւ, որ արեւմտահայոց գործածած «շատոնց» բառը արեւելահայոց մօտ «շուտուանից» բառն է:

Արեւմտահայոց «շատոնց»-ը նշանակելու է. «շատ ժամանակ առաջ», իսկ արեւելահայ խօսակցական «շուտուանից» բառը, հաւանաբար՝ «կանուխ ժամանակէ ի վեր», քանի որ շուտ՝ կանուխ, վաղուց:

Լաւ ասիր: Իմ աչքը եւ լեզուն բացիր: Արի սկսիր մի շարան "ԴՐԱՄ եւ ՓՈՂ"ի մասին:

Edited by Arpa, 16 October 2008 - 12:34 PM.

[Johannes]

http://hyeforum.com/index.php?showtopic=17557&view=findpost&p=249241

Խնդրեմ Օհաննէս, մեզ գրիր "երեսփոխան" բառի մասին, թէ արդեոք նա կազմուել է Վասակ Սիւինի ի երես փոխանք փոխելից?

Յովհաննէսը նոր նկատեց այս գիրը: Երես=դէմք, արմատական կապ ունի երեւիլ բայի հետ: Նշանակում է. ժողովուրդի երեսը, ընտրողների դէմքը, քուէարկողների երեւումը՝ տուեալ ատեանում:
Երես փոխան(որդ) ուրիշին:

Edited by Johannes, 24 October 2008 - 06:51 AM.

[Johannes]

http://hyeforum.com/...8...st&p=252313

Never mind the furkified "alagoez", it is Aragats in Armenian.

Բարի օր,

Այ'ո, մենք գիտենք, հաստատել ենք, որ Ալագեազ անունը, հայոց Արագած անուան թուրքացուած արտասանութիւնն է: Բայց կուզեմ մի քիչ կասկածիլ: Ինչո՞ւ: Որովհետեւ գրուի եւ արտասանուի Alagäz եւ ո'չ Alagöz:

Բարբառներում յաճախ a հնչոյթը արտասաանուի ä: Մնում է R-ի L արտասանումը պատճառաբանել:

Կովկասեան ցեղերին մօտ բնակող հայերի բարբառներում, կամ՝ գուցէ աւելի ճիշտ է ասել. Հայերէնից վրաց լեզու բառի փոխանցման ընթացքին, յաճախ հայոց Ր դառնայ Լ:

Գիտենք՝ Գրիգոր>Գրիգոլ

Պարխար > Պարխալ (Մեծ Հայքը Խաղտիքից սահմանազատող Լեռներ)

Յետեւաբար, ինչո՞ւ չէ Արագած > Ալագած, մանաւանդ, երբ ունինք հին վկայումներ եւս, Ալարոդ (Արարատ) ցեղանուան առնչութեամբ: Հարցման նշան:

[Johannes]

http://www.tacentral...s/writing3.html

Other cultures called the same country Haiassa-Aza, Armenuh, Uruatri, Urartu, Ararta, Alarod, Ararat or Ehrmeneh.

Edited by Johannes, 02 December 2008 - 01:02 PM.

[Johannes]

Արեւ բառը, հայերէն ունի նաեւ «կեանք» իմաստը: «Հ1» հեռուստաալիքէն կը դիտեմ Սեն Արեւշատեանի հարցազրոյցը: Ի՜նչ լաւ ազգանուն ունի մեր գիտունը: Արեւշատ կը նշանակէ. «երկար կեանք ունեցող»:



Մեր գիտունը, ազգանուանակից մը ունի Հալեպի մէջ: Բայց համաքաղաքացիիս ազգանունը կազմող արմատ բառերը շրջուած են՝ Շատարեւեան:



«Հօրս արեւ» բառակապակցութեամբ երդուիլ կը նշանակէ՝ հօր ապրելիք կեանքով երդուիլ:

«Արեւիդ մեռնեմ» կը նշանակէ՝ կեանքիդ համար մեռնիմ:



---

Յայտնի արուեստաբան հաղորդավարը, հանդիսատեսի հետ իր հանդիպումներուն, կը հարցնէ «ի՞նչպէս է ձեր անունը»:

(Թող ներեն ընթերցողներս, եթէ՝ ուսուցիչի, խմբագիրի կամ խօսիլ սորվեցնողի տպաւորում թողուցի)



Տրամաբանութիւնս կը թելադրէ զիս, մտածել՝ թէ հարցման այս ձեւը սխալ է: Ճիշտը պիտի ըլլայ. «Ի՞նչ է ձեր անունը»: Պատասխանը կ’ըլլայ, -օրինակի համար,-. «Մանաճիհր»: Հաղորդավարը լաւ չի հասկընար, կը հարցնէ. «Ի՞նչպէս (կ’արտասանուի)... Մանուչա՞ր»: Զանգողը կը յստակեցնէ իր անուան արտասանութիւնը, ուղղելով հաղորդավարին թիւրըմբռնումը, -որ «պարտի» հեռախօսի գիծին,- վերարտասանելով. «Մանաճիհր»:



Կը կարծեմ. «ի՞նչպէս է» հարցման ձեւը, կապ ունի նաեւ Ամերիկեան կեանքին: Ինչպէս գիտենք, ողջ հին աշխարհը, մասնաւորապէս Եւրոպան, իր տարատեսակ ազգերով եւ ուղղագրութիւններով, ներկայացած է նոր աշխարհի մէջ: Արմատապէս նոյն ազգանունը կամ անձնանունը ունեցող եւրոպացիներ, գիտեն ի'նչպէս (տարբեր ազգային ուղղագրութիւններ) արձանագրուած են մայր հայրենիքի մէջ (խօսքը գրաճանաչներուն վերաբերի): Օրինակ՝ edward||eduard անունն ունեցողը. հաւանաբար խրտնի առաջին կամ երկրորդ ձեւէն, մտածելով՝ թերեւս կորսնցէ իր ազգականական ու ցեղակցական բոլոր կապերը, եթէ իր գիտցած ձեւով չ’արձանագրուի նոր հայրենիքին մէջ: Քաղաքացիներու հոգեբանութեան գիտակ գրագիրը, կանխելով հաւանական անհասկացողութիւնը, սկիզբէն կը հարցնէ. «Ի՞նչպէս կը գրուի ձեր անունը», ու կը սկսի հեգել զայն. տառ առ տառ:

[Arpa]

Johannes;
Մեր գիտունը, ազգանուանակից մը ունի Հալեպի մէջ: Բայց համաքաղաքացիիս ազգանունը կազմող արմատ բառերը շրջուած են՝ Շատարեւեան:

Հոյակապ ազգանուն!!
Մի ժամանակ Հալէպ , մի շատ սիրուած Հայ Կաթոլիկ Մխիթարեան վարդապետ կար Շատարեւեան ազգանունով: Մարաշի բառբար խօսողները «Շոտարեւ(եան)» հնչէին:

Johannes;
Կը կարծեմ. «ի՞նչպէս է» հարցման ձեւը, կապ ունի նաեւ Ամերիկեան կեանքին: Ինչպէս գիտենք, ողջ հին աշխարհը, մասնաւորապէս Եւրոպան, իր տարատեսակ ազգերով
=====
հեգել զայն. տառ առ տառ:

Այո, անմիջապէս «ինչպէս» ը խորթ հնչի, բայց ես արդեն կռահեցի քո «խմբագրական»ը:
Ի միջ այլոց, տեսնենք թէ «Յակոբեան» ազգանունը ինչպէս եւ քանի ձեւով գրուի, թէ Հայերէն եւ թէ Լատին?
Անգլո անուններուն ամենատարած կնճռոտներէն մին “Smith” “Smythe”է:

[Johannes]

Ողջո՜յն,

Hangover (Թէ՞ յանգաւոր «եզրաւոր, ծայրաւոր».― հարկաւ կատակ) անուն շարանին մէջ, զրոյց դարձաւ խումար եւ մախմուր բառերի վերաբերեալ:



Մախմուր, ակնյայտօրէն արաբերէն կազմ ունեցող բառ է, եւ եթէ կուզէք, նոյն բառակազմութիւնն ունի, ինչ՝ մահմուդ, մաս‘ուդ, մաջնուն: Այս բառակազմական ձեւը, արաբերէնի մէջ կը կոչուի մաֆ‘ուլ, քերականական եզրաբանումը չգիտեմ, միա'յն ասեմ՝ բայից ածական ու գոյական-ածական կերտելու հոլովման ձեւ:

Ասելիքս է՝ մախմուր, կապ չպիտի ունենայ խումար բառի հետ, քանզի երիտասարդ աղջկայ ածական է, ու գործածւում է. «մախմուր աղջիկ» բառակապակցութեան մէջ:

Գիտենք, Պատմական Հայաստանի մի շարք գաւառներում, հ հնչիւնը ունեցող բառեր արտասանուել են խ հնչիւնով, ու զարմանալիօրէն՝ այդ բարբառները ունեցել են նաեւ հ-ով արտասանուող բառեր (օրինակ քեաւարցիք, որ Մեծ հայքի Այրարատի Բագրեւանդ գաւառից են: Բագրեւանդում եղել է Այնթապ անունով աւան, որ կոչուել է նաեւ Դութաղ):



Խօսքը չճապաղենք: Մեծ է հաւանականութիւնը՝ մահմուր > մախմուր զարգացման: Իսկ մահմուր, արաբերէն մեկնւում է՝ կարմրած, կարմրցած (կարմիրով շպարուած), եւ ծագում է ահմար-համրա «կարմիր» բառից:

Ուստի՝ մախմուր աղջիկը ո'չ թէ հարբած է, այլ՝ շպարուած, զուգուած, զարդարուած, գեղեցկացած:

Յիշենք, ժամանակին երբ «չկային» քուրդ ու թուրք, Հայաստանում իշխում էր արաբը:



Գանք խումար-ին, «Արմատական»ն ասում է.

ԽՈՒՄԱՐ «զարթխում, արբեցողութիւնից նոր սթափած»

Այսինքն, եթէ նաեւ «շիլ աչքով անձ» է նշում, ապա հարբածութիւնից արթնացողի «երեւոյթ»ից է գալիս իմաստի այդ զարգացումը: Ունի նաեւ՝ «խենթ, գիժ» իմաստը Ոսկիփ.ի եւ Թլկր.ու մօտ. մարդու կամ ձիու համար ասուած:

Աճառեանը, բառի ծագումը գտնում է՝ արաբերէն xumār բառը, որ նշանակում է՝ 1. «հարբեցողութեան յաջորդող թմրութիւնը». 2. «զարթխում, խումար», որոնք ծագում են, իրենց կարգին, xamr «գինի» բառից:

Չգիտեմ ի՞նչ կասէր Աճառեանը, եթէ ողջ լինէր, եւ լսէր մեր՝ հայֆորումականներիս տեսակէտը, խումար բառի բնիկ հայերէն «խում» եւ «հար» բառերից կազմուած լինելու կապակցութեամբ: Մարդ ես, կարող է նրանից վրիպել է այս միտքը:

Նոյն բառի տակ, բարբառներից երեւանեանում նշանակում է. «գինարբ», Ալաշկերտ Մուշ Վան. «սառած՝ պաղած հայեացքով աչքեր», Սեբաստիա. «փոքր ինչ շիլ հայեացքով»:

***

«Խումար» բառը ստուգաբանելիս, գիտուն Աճառեանը մէջբերում է միջնադարեան մի մատեանից, -Փահլ. էջ 75,- այս տողը.

«Փառք Աստուծոյ կենդանւոյն եւ բարձելոյն յաւիտեան, զի այս ցեղ խեւս զարմանալի պատասխան առնէ. բայց թուի ինձ, թէ չէ դա խեւ, այլ խելօք է»:

Մատենագիրը «խեւ» ածականը տալիս խումար անձին, որովհետեւ խօսքը վերաբերում է նրան: Խեւ բառը չկայ «Արմատականում», ակնյայտօրէն նոր բառ է՝ բարբառային է եւ արեւմտեաններին յատուկ: Մատենագիրը օգտագործում է բարբառային այս բառը իր մատեանում ( «Պատմութիւն Յաղագս Փահլուլ թագաւորին»): Ըստ իս՝ բառի արմատը պէտք է լինի ՀԵՒ («հեւալը») բառը, որ բարբառում, հ>խ հնչիւնափոխմամբ դարձել է ԽԵՒ:

Արմատականը յիշում է ՀԵՒ բառը, որից՝ հեւալ «յոգնածութիւնից եւն հատկտուր շնչել»: Բառը բնիկ հայերէն է (հնխ. peu- «փչել»): Բարբառներում հեւալ բայը միշտ հ-ով է. բացառութիւն է Վասպուրականի Ոզմի գիւղի շրջանի բարբառային ձեւը՝ խէվալ:

Եթէ«հեւալ» բայը մնացել է իր բնիկ՝ հ հնչիւնով, ապա հաւանական է, որ բայի արմատը հանդիսացող հեւ բառը, խեւ ձեւով պահպանուած լինի բարբառներում:

Ուստի՝ եթէ «Արմատականում» չէք գտնում բարբառային խեւ բառը, դրանից է, որ բառը «բնիկ արմատային» ձեւ չի ճանաչուել, զի նրա ծագումը ՀԵՒ բառն է, որի մասին չի յիշատակուել «Արմատականում»:

Խեւ բառը, «թեթեւամիտ, կարճամիտ» եւ «խենթ» իմաստներով. զարգացել է հաւանաբար նրանից, որ, գիժը կամ կիսով չափ գիժը, նաեւ յաճախ հեւալով է խօսում, հեւքի մէջ է լինում:

Պարզապէս առաջարկ է:

[SAS]

Բարի օր, սիրելի բարեկամներ: Ճշմարիտ, ճշմարիտ եմ ասում, որ համացանցում չկա մեկ այլ ֆորում, որտեղ բառերի ծագումնաբանության մասին այսքան մանրակրկիտ ու բարձր մակարդակի քննարկում գնա: Շնորհակալություն Արփային և Հովհաննեսին:

Սիրելի Օնիկ, կա վրացական խեւսուր անվանյալ ցեղ, որ Կովկասում հայտնի է իր մոլեգին, վայրագ բարքով: Քանի որ հայերենում խեւ նշանակում է նաև խելացնոր, մոլեգին, վայրագ, ապա հնարավոր չէ՞, որ խեւ բառը ծագած լինի այդ ցեղի անունից: Պարթեւ բառը քեզ օրինակ: