1 reply to this topic

[Arpa]

ABEGHIAN the SCAPEGOAT
W e know how many times we have maligned and virtually crucified and assassinated Abeghian here .
Seems like Abeghian single handedly saved the Armenian Language from extinction, and turning it to the Cyrillic. when he compromised and agreed and succumbed to the so called New Orthography.
Below an article in defense of him. Note that in the below article from AZG the orthography is corrupted. I doubt if the original article in Hairenik/Armenian Weekly was written so.
=====
Author unknown.
http://www.azg.am/AM...ture/2014032102

I am confused beyond Confucius. Where the authors name is spelled so
Արտաշես ԱԲԵԼՅԱՆ
And further down it is spelled-
Աբեղյանի (1878-1955)

1955 թվականին Բոստոնի «Հայրենիք» ամսագրում տպագրվում է հայագետ, թարգմանիչ, մանկավարժ եւ հանրային գործիչ Արտաշես Աբեղյանի (1878-1955)[ «Մանուկ Աբեղյան» խորագրով ընդարձակ հոդվածաշարը, ուր հեղինակը մանրամասնորեն ներկայացնում է մեծ գիտնականի կյանքը, գործն ու վաստակը:

Calouste Gulbenkian Foundation Տեղադրվել է` 2014-03-20 21:04:24 (GMT +04:00)
ՄԱՆՈՒԿ ԱԲԵՂՅԱՆԸ ԵՎ ՈՒՂՂԱԳՐԱԿԱՆ «ԲԱՐԵՓՈԽՈՒԹՅՈՒՆԸ»
Արտաշես ԱԲԵԼՅԱՆ
1922 թվականի խորհրդահայ ուղղագրական «բարեփոխությունը» մեր հանրային-մշակութային կյանքի ամենացավոտ հարցերից մեկն է: Այդ մասին ասվել ու գրվել է նոր ուղղագրության ընդունման առաջին իսկ օրերից:
Նոր ուղղագրությունը մերժողները այդ հարցում մեծ տեղ են հատկացնում մեծավաստակ գիտնական Մանուկ Աբեղյանին, իրենց մերժումի եւ ժխտողական վերաբերմունքի մեջ մեծ գիտնականի հանդեպ հասնելով աններելի ծայրահեղության: Նույնիսկ Ավետիք Իսահակյանը 1924 թվականի նոյեմբերի 12-ին Մարտիրոս Սարյանին ուղղված նամակում ծանր խոսքեր է ասում Մանուկ Աբեղյանի հասցեին: Ցավոք, մեծանուն հայագետի հանդեպ նման վերաբերմունքը ավանդական ուղղագրության ջատագովների կողմից, համենայն դեպսՙ շատերի կողմից, շարունակվում է մինչեւ օրս: Սա, առնվազն, արդարացի չէ: Անկարելի է մտածել, որ ամենամեծ հայագետը, հայ գրական-գիտական մշակույթի մեծագույն դեմքը, հայագիտության իրո՛ք վիթխարի կաղնին, որի վաստակն ավելին է, քան տասնյակ ու տասնյակ այլոց արածըՙ միասին վերցրած, որի գիտական մակարդակը մինչեւ այսօր ոչ ոք չի գերազանցել, այն անձնավորությունը, որ մերժել է թարգմանել Գոգոլի «Տարաս Բուլբա» վիպակը այն պատճառաբանությամբ, որ այնտեղ հայկական դպրոցները փակած ցարական իշխանության, ռուս ցարերի հանդեպ ջատագովություն կա, ով իր հետ ռուսերեն խոսող բոլոր հայերին պատասխանում էր միայն հայերեն եւ պահանջում էր իր հետ խոսել միայն հայերեն (տես Ստեփան Զորյանի հուշերը), հանկարծ քայլ է անում, որ ուղղված է հայության եւ հայ մշակույթի դեմ: Այսպես մտածելը քիչ է ասել, թե անլուրջ մոտեցում է, ավելինՙ ուղղակի անհեթեթություն է: Կարծում եմ, որ դա կապվում է հարցի պատմությունը եւ այդ հարցում Մանուկ Աբեղյանի դիրքորոշումը չիմանալու կամ սխալ պատկերացնելու հետ:
1955 թվականին Բոստոնի «Հայրենիք» ամսագրում տպագրվում է հայագետ, թարգմանիչ, մանկավարժ եւ հանրային գործիչ Արտաշես Աբեղյանի (1878-1955) «Մանուկ Աբեղյան» խորագրով ընդարձակ հոդվածաշարը, ուր հեղինակը մանրամասնորեն ներկայացնում է մեծ գիտնականի կյանքը, գործն ու վաստակը: Արտաշես Աբեղյանը բարձրագույն կրթությունը ստացել է Լայպցիգի, Բեռլինի եւ Մարբուրգի համալսարաններում: Մարբուրգի համալսարանում էլ ստացել է փիլիսոփայության դոկտորի աստիճան: Երկար տարիներ (1905-1919) եղել է Թիֆլիսի Ներսիսյան դպրոցի ուսուցիչ, պաշտոնավարել է նաեւ Հովնանյան օրիորդաց միջնակարգ վարժարանում եւ պետական գիմնազիաներում: 1905 թվականից էլ աշխատակցել է հայ մամուլին: 1919-1920 թվականներին եղել է Հայաստանի Հանրապետության խորհրդարանի անդամ:
1921 թվականին եղել է Պոլսում, 1922-ին հաստատվել է Բեռլինում, ուր երկար տարիներ վարել է դասախոսական աշխատանք:
Զուգահեռաբար զբաղվել է գրական-հետազոտական աշխատանքովՙ մամուլի էջերում եւ զանազան հանդեսներում տպագրելով բազմաթիվ հոդվածներ եւ ուսումնասիրություններ:
Դրանցից մեկն էլ «Հայրենիք»-ում տպագրված «Մանուկ Աբեղյան» ուսումնասիրությունն է: Այս աշխատության մի հատվածում Արտաշես Աբեղյանը հանգամանորեն ներկայացնում է արդի հայերենի ուղղագրության բարեփոխման հարցի պատմությունը եւ Մանուկ Աբեղյանի վերաբերմունքը այդ հարցի հանդեպ: Շատ ուսանելի եւ խրատական պատմություն է: Կարծում եմ, որ աշխատության այդ հատվածը շատ հետաքրքրական կլինի մեր ընթերցողի համար ոչ միայն տեղեկատվական իմաստով, այլեւ ուղղագրության խնդրի հանդեպ մեծ գիտնականի իրական վերաբերմունքը տեսնելու, հասկանալու եւ գնահատելու առումով:
Երվանդ ՏԵՐ-ԽԱՉԱՏՐՅԱՆ
=====
Այժմ անցնենք ուղղագրական այն խոցոտ նորամուծութեան, որ 1922-ին բռնադատուեց Հայաստանում: Խօսքը վերաբերում է Խորհրդահայ ուղղագրութեան , որ, գիտակցաբար թէ անգիտակցաբար, բայց միշտ էլ անարդարօրէն մարդիկ կապել ուզեցին Մանուկ Աբեղեանի անուան հետ: Խնդիրն ունի իր նախապատմութիւնը, որի ծանօթութիւնը շատ բան կը պարզէ մեր առաջ:
Տեսանք արդէն, որ հայ լեզուի եւ քերականութեան ուսումնասիրութեան գործին իր ամբողջ կեանքը նուիրած Մանուկ Աբեղեանը, մինչ այդ, մէկից աւելի աշխատութիւններ էր յօրինել հայոց լեզուի ուղղագրութեան մասին: Միշտ եւ հանապազ մտահոգութեան միակ առարկան ունենալովՙ այն դիւրացնել հայ մանուկների եւ գրասէրների համար: Անյողդողդ հիմ ունենալով սակայն մեր աւանդական կամ պատմական ուղղագրութեան օրէնքները :
Այդ վիճակի մէջ էր ահա մեր լեզուի ուղղագրութեան խնդիրն առաջին մեծ պատերազմի նախօրէին: Փոքր չէր ընդհանուր մտահոգութիւնը: Եւ երբ 1913-ին Թարգմանչաց տօնի համար որոշուեց կազմակերպել Էջմիածնում Հայ գրերի գիւտի 1500-ամեակի եւ Հայկական տպագրութեան 400-ամեակի զոյգ մեծ յոբելեանը , հովանաւորութեամբ Գէորգ Ե. Կաթողիկոսի եւ ընդհանուր ղեկավարութեամբ Յոբելինական Յանձնաժողովի , այս վերջինի պատրաստած ծրագրի կէտերից մէկն էր կազմում ուղղագրութեան խնդիրը:
Յոբել. Յանձնաժողովի նախագահն էրՙ ծանօթ հայագէտ եւ բանասէր Գալուստ Տէր-Մկրտչեանը (Միաբան), իսկ քարտուղարըՙ Գէորգ վարդապետ Չէօրէքչեանը, հետագային Կաթողիկոս Ամենայն Հայոց:
Յոբել. Յանձնաժողովի որոշմամբ վերջինիս կողմից, մեր ուղղագրութեան վերաբերեալ մի «կոչ եւ ծրագիր» է մշակումՙ նախապէս նրա անդամ Մանուկ Աբեղեանը: Եւ Յոբել. Յանձնաժողովն այդ կոչը եւ ծրագիրը, որ պարունակում էր ուղղագրութեան քննելի հարցեր, մի առ մի, առաջուց ուղարկում է մասնագէտ եւ կարող մարդկանց ի քննութիւն, խնդրելով յայտնել տեսակէտներ այդ ամենի մասին, անձամբ կամ գրաւոր կերպով: «Նկատի ունենալով անհրաժեշտութիւնը մեր ուղղագրութեան միակերպութեան»: Թէ արդեօք «պէ՞տք է եւ կարելի՞ է» նրանում «փոփոխութիւններ մտցնել»: Եթէ այոՙ ի՞նչ չափով: Յայտնելով միեւնոյն ժամանակ, թէ յառաջիկայ յոբել. հանդէսին յատուկ խորհրդակցութիւն տեղի պիտի ունենայ այդ հարցի շուրջը: («Արարատ» ամսագիր, 1913 թ. Օգոստ.-Սեպտ.: Ստորագրութիւններ Յոբել. Յանձ.ի նախագահի եւ քարտուղարի): Այս ամէնըՙ կարգ ու կանոնով, ի հարկէ:
Յոբել. հանդէսներին տեղի են ունենում մի շարք խորհրդակցութիւններ, այլեւՙ դասախօսութիւններ զանազան հարցերի շուրջ: Եւ Հոկտեմբեր 14-ին, «Օր Ուղղագրութեան», ինչպէս գրում է «Արարատ»ի աշխատակիցը (1913 թ. Հոկտ. թիւը, «Յաւելուած»), Մանուկ Աբեղեանը կարդում է իր պատրաստած դասախօսութիւնըՙ «ցոյց տալով մի ընդհանուր ուղղագրութիւն ունենալու անհրաժեշտութիւնը արեւելեան եւ արեւմտեան հայերի մէջ» : Ու մանրամասն կերպով նա յիշատակում է, թէ «ի՞նչ փոփոխութիւններ կարելի է մտցնել մեր ուղղագրութեան մէջ, որ բառերի պատկերներն առհասարակ աննշան փոփոխութիւն կրեն»: Իրենց կարծիքներն ուղարկած են լինում ի թիւս ուրիշների նաեւ Պրոֆեսորներ Մէյէ՛ (Փարիզ) եւ Մառ (Պետերբուրգ) հայագէտները: Ներկայ է լինում ե՛ւ Ստեփան Մալխասեանցը:
Երեկոյեան տեղի է ունենում, նեղ շրջանակում, հայագէտների խորհդակցութիւն: Ու որոշւում է դիմել Վեհ. Հայրապետինՙ «հրաւիրել Ս. Էջմիածին հայագէտներ զանազան կողմերից, որոնք ե՛ւ կը լուծեն այն ծանր խնդիրը»: Այսչափը եւ մինչեւ այստեղՙ «Արարատ»ի թղթակից-աշխատակիցը: (Նոյն թիւ): Արտակարգՙ դարձեալ ոչինչ:
Ի՞նչ է ասել Մ. Աբեղեանը իր ընդարձակ դասախօսութեան մէջ, որ ժամանակին ամբողջապես տպուել է Էջմիածնի- որ նշանակում էՙ դպրոցական բարձր իշխանութեան- պաշտօնական օրգանում («Արարատ», 1913, Նոյ. եւ Դեկտ.): Նա շեշտել է անմիջապէս եւ յետոյ բազմիցս կրկնել հետեւեալ միտքը. «Հէնց սկզբից պիտի ասեմ, որ եթէ որեւէ փոփոխութիւն պէտք է մեր ուղղագրութեան մէջ աւելի խառն դրութիւն մտցնի եւ մեր գրական լեզուներն իրարուց աւելի հեռացնի, ԱՒԵԼԻ ԼԱՎ Է ՈՐ ՉԼԻՆԻ: Այդ պատճառով այս խնդրին պէտք է շատ զգուշութեամբ մօտենալ»:
Ու գալիս են իր հիմնաւորումները: Շատերից մի երկուսն առաջ բերենք այստեղ:
«Եթէ չլինէր գրաբարի ուղղագրւթիւնը, մենք դժուար թէ ունենայինք մեր արդի գրական լեզուն, եւ մեր երկու աշխարհաբարներն այնքան հեռու կը լինէին իրարու, որ կը կարդայինք, բայց դժուար կը հասկանայինքՙ առանց առաջուց առանձնապէս սովորած լինելու»: (Բնագրում անհասկանալի նախադասություն- խմբ.): «Մի անգամ ընդմիշտ պիտի հրաժարուել ուղղագրութեան մէջ հիմնական փոփոխութիւններ մտցնելու ամէն ծայրայեղ մտքից»:
«Ծայրայեղութեան մէջ են ընկնում», շարունակում է դասախօսը, «նաեւ փոփոխութեան հակառակորդները»: Բայց որովհետեւ «բաղաձայների արտասանութիւնը խիստ տարբեր է» (արեւմտահայ եւ արեւելահայ աշխարհաբարում), «ուստի մի անգամ ընդ միշտ պիտի հրաժարուել բաղաձայների գրութեան մէջ փոփոխութիւն մտնցելու առաջարկից: Բաղաձայների հին ուղղագրութիւնն անձեռնմխելի պիտի մնայ» : Նմանապէսՙ «երկբարբառների գրութեան մէջ փոփոխութիւն մտցնել ես այժմ հնարաւոր չեմ համարում»:
«Հնարաւոր է միայն մասնակի փոփոխութիւններ մտցնել մեր ուղղագրութեան մէջ, այն էլՙ միայն ձայնաւորների գրութեան մէջ եւ այն դէպքերում, երբ կայ ընդհանուր գրական արտասանութիւն դրանց համար... Մեր երկու գրական լեզուների մէջ ձայնաւորներն ընդհանրապէս միակերպ են արտասանւում եւ այս ընդհանուր կէտում միայն հնարաւոր է ուղղագրութեան մէջ փոփոխութիւն մտցնել»: Սրանով մէկտեղՙ «երբեք կարելի չէ ցանկալ, որ կատարւելիք մի քանի մասնակի փոփոխութիւնները, ԵԹԷ պիտի լինեն, միանգամից, յանկարծ տեղի ունենան, այլ դա պիտի լինի հետզհետէ, աստիճանաբար» միայն, «որոշ սիստեմով» :
Ահա, նախ եւ առաջ, մի շարք բառեր , որոնք կրկին գրութիւն ունին. թանգ-թանկ, գունդ-գունտ, բանդ-բանտ, երբեք-երբէք, վախճան-վաղճան, եւն.:
Եւ յետոյ: Մեր լեզուի վեց ձայնաւոր հնչիւններից երեքը, շարունակում էՙ Մ. Աբեղեան, «ոչ մի դժուարութիւն չեն ներկայացնում - ա, ը, ի, որովհետեւ դրանց համար միայն մի-մի նշանագիր կան: Հնչական գրութիւնն, ուրեմն, դրանց համար կատարեալ է»: Իսկ «մնացած երեք ձայնաւորների համար կան հինգ տառ - ե, է, ո, օ, ո, այլեւ վեցերորդ, ու , «որ նշանագիր է պարզ ու ձայնաւորի» (հնչիւնի): Հետեւում են ձայնաւորների քննութիւնը եւ առաջարկը հնարաւոր փոփոխութեանՙ դրանց ուղղագրութեան մէջ:
1. «Բառերի սկզբում կարելի չէ օ-ի տեղ ո գրել»: Բայց, «պահելով բառասկզբի օ-երը, ոչ մի արգելք չեմ գտնում բառերի մէջ օ-ի տեղ ո գրել» (նաեւ օտար բառերում):
2. «Կարելի՞ է արդեօք է տառը դուրս ձգել եւ պահել միայն ե: Իմ կարծիքովՙ այժմ կարելի չէ այդ անել»: Առաջարկՙ է-ն պահել բառերի վերջում, բառերի սկիզբը, այլեւ բառերի մէջը, փակ վանկերում, երբ այդ է-ն փոխւում է ի-ի, նաեւ բառերի սկիզբը եւ մէջըՙ ա, ի, ո, ու ձայնաւորներից առաջ: Մնացած դէպքերում ե:
3. վ, ու, ւ: Քանի որ, ասում է դասախօսը, արեւմտահայ արտասանութեամբ ու -ն ձայնաւորից առաջ վ չի արտասանւում (օր. Աստուած), այլ մի տարբեր հնչիւնով (ու, ւ), ուստի ինքը կարելի չի համարում որեւէ փոփոխութեան առաջարկ անել, «մինչեւ ճշտութեամբ չպարզուի այս խնդիրը»: Բոլոր պարագաների տակՙ «այնտեղ միայն հնարաւոր է ուղղագրութեան մէջ փոփոխութիւն մտցնել, ուր երկու գրական լեզուներն եւս ունեն մի ընդհանո՛ւր արտասանութիւն: «Այս մասին պիտի խօսեն արեւմտեան գրական լեզուի մարդիկ»: Ուստի, «ես ոչ մի նոր առաջարկ չեմ անում, բայց եթէ այն, որ պէտք է հաշտուել թէպէտ սխալ, բայց կատարուած եւ կատարուող իրողութեան հետ, եթէ մենք չենք կարող այդ սխալի առաջն առնել»: (Խօսքը վերաբերում է Ղ. Աղայեանի ւ-ագրութեան):
4. «Գրական արտասանութեան տեսակէտից ոչ մի արգելք չկայ բառասկզբի յ-երը վերածելու հ տառի: Այս փոփոխութիւնը, սակայն, ես համարում եմ մի երկրորդ աստիճանի փոփոխութիւն, որ կարելի չէ այժմ անել : Դրանով մի քանի բառերի պատկերները շատ կը փոխուէին, ինչպէսՙ հոդ (= յօդ), հոժար (= յօժար) եւն: Իսկ բառավերջի անձայն յ -երը դուրս ձգել. ծառա, եւն: Ինչպէս գրւում է արդէնՙ Սառա, Աննա, սա, դա, նա, եւն» եւ ինչպէս գրում են առհասարակ մի քանի հեղինակներ (Լ. Շանթ, «Հին աստուածներ» եւ ուրիշներ):
Այս առաջարկներն անելով հանդերձՙ Մանուկ Աբեղեանը շեշտում է հէնց սկզբից (եւ այնուհետեւ կրկնում շարունակ). «առաջուց պիտի ասեմ, որ ինչ որ ես առաջարկում եմ իբրեւ հնարաւոր փոփոխութիւն, դա լոկ ակադեմական քննութիւն է եւ ո՛չ ինձ եւ ոչ էլ ուրիշների համար իրաւունք չեմ համարում իմ հնարաւոր համարած փոփոխութիւնները գործադրելու» :
Եզրակացութիւն. «Ես միայն մի բան կարող եմ ասել: Մեզնից ամէն մէկն էլ, ինչքան կ"ուզէ, թող խորհի ու գրի մեր ուղղագրութեան մասին, բայց երբեք իրեն չհամարի մի ակադեմիայի հաւասար, եւ ինչ որ ինքը մտածում է ու ճիշտ է համարում, երբեք իրաւունք չունի անմիջապէս գործադրելու... Մեր ամէնՙ իրենց մի մի ակադեմիա կարծող անհատների փոփոխութիւններին ուրիշ բան չի մնում վիճակուած, բայց եթէ մի նոր խառնափնթոր դրութիւն մտցնել մեր ուղղագրութեան մէջ»:
Ուստի, մինչեւ մի նոր ու հեղինակաւոր խորհրդակցութիւն կազմելը, մի տեսակ ակադեմիա, «ձեռք պիտի քաշել ամէն հին ու նոր փոփոխութիւններից եւ դառնալ աւանդական ուղղագրութեան: Այդ է ուղիղ ճանապարհը»:
Իւրաքանչիւր գիտնականի կատարեալ իրաւունքն էՙ իր տեսակէտները պատշաճ կերպով պարզել այս կամ այն հարցի շուրջը եւ պաշտպանել: Մանուկ Աբեղեան այլ կերպ չէ վարուել: Աւելին. նա հարցն արծարծել է պաշտօնական վերին մարմինների յանձնարարութեամբ ու մասնագէտների խորհրդակցական ժողովում, առանց որեւէ առարկութեան հանդիպելու: Նա մնացել է զուտ տեսականի , ակադեմական քննութեան սահմաններում: Ինքը չէ՛ կիրարկել եւ ոչ մէկ կէտն արծարծուած չափաւոր փոփոխութիւնների: Դէ՛մ է արտայայտուել հակառակ ուղղութեամբ կատարուած եւ կատարուող քայլերինՙ սպասելով, որ հրաւիրուելիք իրաւասու եւ պատկան մի վերին մարմին որոշում տայ այդ մասին, անպայման մասնակցութեամբ եւ համաձայնութեամբ արեւմտահայ եւ արեւելահայ գրական լեզուների ներկայացուցիչների: Այլապէսՙ «ԱՒԵԼԻ ԼԱՒ Է ՈՐ ՈՉԻՆՉ ՉԼԻՆԻ» :
Ի՞նչ եղաւ այնուհետեւ: Վրայ հասաւ առաջին մեծ պատերազմը: Տեղի ունեցաւ հայկական ահռելի եղեռնը: Եւ, բնականաբար, չգումարուեց ծրագրուած խորհրդակցութիւնը հայ լեզուի ուղղագրութեան մասին: Վ-ագրութիւնը եւ ւ-ագրութիւնը շարունակեցին իրենց ճամբան, առանց աջ ու ձախ նայելու եւ մէկին կամ միւսին հարցնելու:
Իսկ ի՞նչ արաւ Մանուկ Աբեղեանը: Նա ինքնագլուխ կերպով որեւէ քայլ չի կատարեց: Շարունակեց գրել աւանդական ուղղագրութեամբ եւ ուսուցանել նոյնը:
Այնուհետե՞ւ: Բոլշեւիկեան յեղաշրջում Հայաստանում: Սկզբնապէս ու մասնակի ժողովներումՙ ուրիշների կողմից բերուած առաջարկներ ուղղագրութեան փոփոխութեան մասին: Մ. Աբեղեանըՙ դարձեալ դէ՛մ բոլորին: Այդ մենք գիտենք հաստատ:
Յետոյՙ խորհրդահայ կառավարութեան որոշումը- անպայման եւ միանգամից կիրարկե՛լ արմատական փոփոխութիւններ ուղղագրութեան մասին: Լեզուական մարզում եւս յեղափոխութեան վճիռ: Ու, ձեւի համար միայն, հրաւիրել մասնագէտների խորհրդակցութիւն, այն եւսՙ շատ նեղ ու սահմամանափակ շրջանակում, սոսկ տեղական ոյժերի մասնակցութեամբ: Օրուայ իշխանութիւնները պէ՛տք իսկ չեն համարել հրաւիրել արեւմտահայ ներկայացուցիչներ: Չէ կատարուել, ուրեմն, Մանուկ Աբեղեանի անհրաժեշտ դիտած ամենագլխաւոր եւ անառարկելի նախապայմանը: Չեն յարգուել նաեւ միւս նախապայմանները: Ուստի դէմ են արտայայտուել բոլորը, բնականաբար նաեւՙ Մանուկ Աբեղեանը: Բայց եւ այնպէս, բռնի կերպով եւ հակառակ ամենքի, 1922 թ. Հայաստանում պատրադրուել է ուղղագրութեան «յեղափոխական ռեֆորմը»:
Ու Մանուկ Աբեղեանին դարձրել են քաւութեան նոխազ ՙ չարաշահելո՛վ նրա բարոյական հմայքը եւ հեղինակաւոր դիրքը հայ լեզուի ու գրականութեան մարզում: «Մանուկ Աբեղեանի ուղղագրութիւնը»- ահա անգէտ կամ չարակամ որակումը ոմանց: Տալ չուզելո՛վ կամ չհամարձակելով բուն իսկ անունը հասցէատիրոջ, այսինքնՙ սովետական բռնատիրութեան, որ նենգութեան ու տմարդութեան հետՙ նաեւ ճարպիկութիւնն ունեցաւ Մանուկ Աբեղեանի անուան հետ կապելու այն: Աւելին դեռ: Պատասխանատու բոլշեւիկների խելապատակից դուրս վիժեց ե՛ւ մի առաջարկՙ առհասարակ «արխիւ նետել» մեսրոպեան տառերը եւ լատինականները որդեգրել նրանց փոխարէն: Ամենայն ինչ կատարեալ պիտի լինէր այն ժամանակ:
Յայտնի է այնուհետեւ պատմութիւնը: Կրաւորական դիմադրութիւն եւ ներքին դժգոհութիւնՙ երկրում: Բուռն բողոքներ եւ դիմադրութիւն արտասահմանի հայութեան մէջ: Եւ, անշուշտ, այդ ամենուն վերագրել պէտք է այն, որ իշխանութիւնը ընկրկեց 1940 թուին եւ գէթ մասնակի վերադարձ կատարեց դէպի մեր պատմական ուղղագրութիւնը: Գոհունակութեան մի թեթեւ զգացումՙ ամենքի եւ բոլորից առաջ Մանուկ Աբեղեանի համար:
«Հայրենիք

[Arpa]

And here is an article at Azdak Daily
My only wish is that that Dr. Hakob remove the turkifying LI from his surname.
In the Armenian we don't call people from Aintab ayntabli , we call them AintabTSI
http://www.aztagdail...archives/192506

Հայերէնի Բառապաշարի Աղէտալի Վիճակը Եւ Էջմիածնի Անհասկնալի, Անտարբեր Լռութիւնը
0
ՏՈՔԹ. ՅԱԿՈԲ ԱՅՆԹԱՊԼԵԱՆ
Անառարկելի իրողութիւն է, որ հայ կղերականութեան կը պարտինք հայոց ոսկեդարը, մեծ մասամբ զարթօնքն ու մասամբ ներկայ սփիւռքեան մամուլի պահպանումն ու գոյատեւումը` իրենց կրթած եւ դաստիարակած աշակերտներու միջոցաւ:
Մեսրոպ Մաշտոցը, Խորենացին, Եղիշէն, Կորիւնը եւ աշակերտները իրենց ստեղծագործութիւններով, ժամանակի եւ հնագոյն գիտութիւնները պեղելով եւ թարգմանելով հայութեան տրամադրութեան յանձնեցին կրօնական, պատմական, փիլիսոփայական աստուածաբանական ու ժողովրդական գիտութիւններու հսկայական շտեմարան մը, որ մինչեւ այսօր կարելի է օգտագործել, մանաւանդ` ոսկեղէն գրաբար լեզու մը, որ հիացում պատճառած է օտար ազգերու լեզուագէտներուն: Նոյնպէս` հայոց մշակոյթի զարթօնքը սկսաւ Մխիթար Սեբաստացիի հետեւորդ ստեղծագործ եւ գիտնական կրօնաւորներու եւ անոնց աշակերտներու ջանքերով: Հայերէնը մաքրազտեցին, ոսկեդարի հեղինակներու գործերը խմբագրեցին, ժամանակակից 18-19 դարու բանաստեղծներու, փիլիսոփաներու, արձակագիրներու, աստղաբաններու եւ ուրիշներու գործերը թարգմանեցին` հետեւելով Մ. Մաշտոցի եւ իր աշակերտներուն օրինակին, ինչպէս անոնք ըրած էին 5-րդ դարուն:
Մխիթարեան հայրերը իրենց վարժարաններու շարանով, պատրաստելով կարող ու նուիրեալ մտաւորականներ` Ս. Չերազ, Ս. Պէշիկթաշլեան, Ա. Արփիարեան, Կ. Զարեան, Դ. Վարուժան, Վ. Փափազեան, որոնք նոր շունչ ու եռանդ բերին հայ գրականութեան, թատրոնի եւ հայերէնի վերելքին եւ հասարակութեան կազմաւորման:
Նոյնիսկ մեր աւանդական կուսակցութիւնները հիմնողները կամ գործօն վարչական պաշտօն վարողները կռանուած ու կրթուած են կրօնականներու դպրոցներու եւ վարժարաններու մէջ: «Աստուած, ազգ եւ հայրենիք» կամ` «Վասն Աստուծոյ, վասն հայրենեաց» սկզբունքին հետեւելով:
Մխիթար Սեբաստացին եւ ուխտեալ ու գիտնական իր հետեւորդները եւ իրենց դպրոցական ցանցերը լուսաւորեցին հայութիւնը եւ մեզի յանձնեցին գրական մաքուր աշխարհաբար մը, որուն լաւագոյն օրինակը Դանիէլ Վարուժանի ստեղծագործութիւններու եւ «Բազմավէպ»-ի մէջ կը նշմարուի:

Սակայն այսօր, Հայոց ցեղասպանութեան 100-ամեակի ոգեկոչման նախաշեմին, հայերէնը մանաւանդ Հայաստանի մէջ իր աբեղեանական ուղղագրութեամբ եւ օտարամուտ բառերու շարանով դարձած է խորթ եւ խառնածին «հայաստանեան հայերէն» մը, անհարազատ եւ նողկալի` գրական հայերէնի ծանօթ սփիւռքահայ մտաւորականին:
Աբեղեանական ուղղագրութեան «Հրամանագրով» պարտադրումէն 90 տարի եւ Հայաստանի վերանկախացումէն 22 տարի անցած է, սակայն որեւէ «վրդովում, ահազանգ կամ խրատ» չլսուեցաւ Էջմիածնի կողմէ` հայերէնի բառապաշարը մաքրազտելու եւ մեսրոպեան-դասական ուղղագրութիւնը վերահաստատելու:
Եթէ Հայաստանեայց եկեղեցին ազգային է, ուստի եկեղեցական բարձրագոյն խորհուրդը պիտի մտահոգուի եւ իր արդար ընդվզումը արտայայտէ եւ ուղղութիւն տայ պետական այրերուն, խորթ ու ապազգայինէ հրաժարելով` վերադառնալու հարազատ ազգայինին: Կրօնական աղանդաւորութեան դէմ պայքարիլը անբաւարար է, երբ լեզուական աղանդաւորութիւն կը տիրէ Հայաստանի մէջ:
Հայաստանի սահմանադրութեան մէջ ամրագրուած օրէնքը «Հայաստանի Հանրապետութեան պետական պաշտօնական լեզուն գրական հայերէնն» է հաստատումը կը յարգուէր ո՛չ պետական պաշտօնեայէն, ո՛չ համալսարանի դասատուէն, ո՛չ պատգամաւորէն, ո՛չ լրագրողէն եւ ո՛չ ալ կրօնաւորէն:
Թերթատեցէք Հայաստանի հայութեան լեզուա-բառապաշարի ուղեցոյցին` ուղղագրական եւ ուղղախօսական տերմինաբանական (պէտք է ըլլալ եզրաբանական) բառարանի` բառացուցակը, որուն 15-20 տոկոսը օտար բառեր են, եւ այս օտար բառերը այսօր շարունակաբար կը գործածուին ժողովրդին կողմէ, պետական պաշտօնեաներու, գրաւոր մամուլին, հեռատեսիլին եւ կրօնաւորներու կողմէ Մենք պէտք ունինք ներկայիս Մեսրոպ Մաշտոցի եւ Մխիթար Սեբաստացիի վճռակամութիւնն ու համոզումը ունեցող եկեղեցական առաջնորդներու, որոնք մաքրազտման ենթարկել տան Հայաստան գործածուած հայերէնի բառապաշարը եւ վերացնել տան աբեղեանական խեղաթիւրուած ուղղագրութիւնը, որպէսզի վերադարձ ունենանք աշխարհաբարի միասնականութեան: Ունենալով նոյն ուղղագրութիւնը եւ նոյն մաքրազտուած հայերէն բառապաշարը` Հայաստանի եւ աշխարհացրիւ հայութիւնը կը միաձուլուի եւ հայերէնը նոր ոսկեդար մը կրնայ ունենալ: Անհարազատ, խորթ ու տղմաթաթախ է հայերէնը Հայաստանի մէջ: Մարդ ինքզինք խորթ կը զգայ` լսելով եւ կարդալով օպեկտիւ, էկոնոմիկա, էներկիա, էմոցիոնալ, կոնկրետ, ասոցացիա, տեքստ, մոտայիկ, պրոցես, պրակտիկա, տեխնոլոկիա եւ նման հազարաւոր բառեր: Վերջերս սկսած են նոր բառեկերտումներ «մանեւրել, մոտելաւորել, պլանաւորել, ապամոնտաժել, սուպսիտաւորել, ֆիքսել, ինտեկրել» եւ այլն.. եւ նման հազարաւոր շինծու բառեր Այս բառերու համապատասխան համազօր եւ համահաւասար հայերէն բառեր արդէն ունինք, բայց «մութ ուժեր» ուղեկորոյս դարձուցած են Հայաստանի որոշ հատուածը: Եթէ այս ընթացքին առաջքը չառնուի, արեւմտահայերէնը սփիւռքի մէջ կ՛անհետանայ, եւ Հայաստան կ՛ունենայ իր անճանաչելի խորթացած «հայաստանեան հայերէնը» իր լատիներէն, յունարէն, ռուսերէն, անգլերէն, ֆրանսերէն, թրքերէն, իտալերէն եւ ուրիշ օտար բառերով անդիմագիծ լեզու մը:
Բացի`
1.- Աբեղեանական ուղղագրութեան վերացումով եւ մեսրոպեան-դասական ուղղագրութեան հաստատումով.
2.- Բառապաշարի մաքրազտումով.
3.- Գլխաւոր հարցը արեւմտահայերէնի անհետացու
1.- Աբեղեանական ուղղագրութեան վերացումով եւ մեսրոպեան-դասական ուղղագրութեան հաստատումով.
2.- Բառապաշարի մաքրազտումով.
3.- Գլխաւոր հարցը արեւմտահայերէնի անհետացումն է:
Ներկայիս, եթէ Հայաստան համայն հայութեան հայրենիքն է, ինչո՞ւ դպրոցներու մէջ արեւմտահայերէն չ՛ուսուցանուիր եւ ինչո՞ւ Էջմիածնի մէջ եկեղեցականները պարտադրաբար արեւմտահայերէն չեն սորվիր: Չէ՞ որ ասոնց կէսէն աւելին սփիւռք առաքելութեան պիտի երթայ: Սփիւռքը գոյացած է Թուրքիոյ իրագործած Հայոց ցեղասպանութեան որպէս հետեւանք, եւ սփիւռքահայը ժառանգորդն է Կիլիկիոյ եւ Արեւմտահայաստանի մէջ ապրած հայերու, որոնց լեզուն արեւմտահայերէն էր եւ մեսրոպեան-դասական ուղղագրութիւն կը գործածէին: Ուստի եկեղեցականները, որոնք Էջմիածինէն կը ղրկուին սփիւռքի թեմերը, իրենց խօսած եւ գործածած արեւելահայերէնով արեւմտահայերէնի վերացման ու վախճանման կը նպաստեն: Այսինքն Էջմիածինը գիտակցաբար կամ անգիտակցաբար կը նպաստէ արեւմտահայերէնի անհետացման:
Սփիւռքի մէջ արեւմտահայերէնի գոյատեւման նպաստող եւ զօրավիգ պէտք է կանգնի Էջմիածնի Ամենայն Հայոց կաթողիկոսութիւնը, այլապէս պատմութիւնը դաժանօրէն կը դատապարտէ այսօրուան Հայաստանի պետական վարիչներն ու Էջմիածնի կաթողիկոսութիւնը:
Լուծումը յստակ է.
1.- Հրատարակել վերանայուած եւ օտար բառերէ մաքրազտուած հայերէն բառապաշարի ամբողջական բառացուցակը:
2.- Մեսրոպեան-դասական ուղղագրութիւնը վերահաստատել:
3.- Հայաստանի եւ սփիւռքի հայկական դպրոցներու մէջ պարտադրաբար միաժամանակ սորվեցնել արեւելահայերէն եւ արեւմտահայերէն:
4.- Կրօնաւորները պարտադրաբար սորվին թէ՛ արեւելահայերէն եւ թէ՛ արեւմտահայերէն:
5.- Հայաստանէն սփիւռք պատկերասփռուած ծրագիրներու գոնէ մէկ երրորդը արեւմտահայերէնով կատարուին:
6.- Միջնակարգ եւ բարձրագոյն ուսումնարան-վարժարաններու մէջ ուսուցանել հայերէն գրաբար լեզուն: Ի վերջոյ գրաբարն է հայերէն աշխարհաբարի ակունքը:
Եթէ այս նիւթերը ոչ կրօնական է ըսելով` անտեսուին, 40-50 տարիէն սփիւռքի եկեղեցիներէն մաս մը հայ հաւատացեալի չգոյութեան պատճառով վաճառքի կը հանուի, եւ Հայաստանի մէջ աբեղեանական խեղագրութեամբ օտար բառերու շարանով 2,5 միլիոն հայ «հայաստանեան հայերէն» կը խօսին ու կը գրեն:
Վտանգին կանխարգիլումը աւելի վնասազրկուած նուազագոյն վնասող դրութիւն կը ստեղծէ, քան թէ վտանգէն վնասուելէ ետք` միջոցներու դիմելը:
Հայ ազգը օտար բառերով ներխուժած բառապաշարի, լեզուական եւ ուղղագրութեան ճգնաժամի մէջ է եւ շուտափոյթ, անյապաղ, խոհեմ եւ հեռատես գործնական լուծումի կը կարօտի:
Խորապէս համոզուած եմ, որ վերոյիշեալ խնդիրներու արմատական լուծման համար սխալ դուռ չթակեցի:

Edited by Arpa, 02 July 2014 - 01:27 PM.