15 replies to this topic

[Arpa]

SAYAT NOVA the MAN
He is best known as a POET and MUSICIAN, but it seems very little is known about the MAN.
Yes, we sing his-
“Yis qo ghimetn chim giti/Յիս քո ղիմէթն չիմ գիտի/ I know not your value”.
Do we really?

Յիս քու ղիմեթըն չիմ գիդի

Յիս քու ղիմեթըն չիմ գիդի
ջավահիր քարին նման իս.
Տեսնողին Մեջլում կու շինիս՝
Լեյլու դիդարի նման իս:

Աշխարումըս իմըն դուն իս,
Բեմուրվաթ իս, մուրվաթ չունիս.
Պըռոշնիրտ՝ նաբաթ ունիս,
Ղանդ ու շաքարի նման իս:

Մազիրտ նըման ռեհանի,
Դուն ուրիշի ալ մի անի,
Ռահմ արա, հոքիս մի հանի՝
Մուրվաթով յարի նման իս:

Դադա պիտի՝ թարիփըտ ասե.
Ակռեքըտ յաղութ-ալմաս է,
Ռանգըտ փըռանգի ատլաս է,
Զար-ղալամքարի նըման իս:

Վու՞նց դիմանամ էսչափ չարին՝
Աչկեմես կաթում է արին.
Սայաթ-Նովա, նազլու յարին՝
Գընած նոքարի նման իս:


Yes Ko Ghimetn Chim Gidi

Yes ko ghimetn chim gidi,
Javahir qarin nman is
Tesnoghin Mejlum ku shinis
Leylu didari nman is.

Askharums imen dun is,
Bemurvat is, murvat chunis.
Peroshnirt` nabat unis,
Ghand u shaqari nman is:

Mazirt nman rehani,
Dun urishi al mi ani,
Rahm ara, hogis mi hani
Murvatov yari nman is:

Dada piti` taripet ase
Akreqd yaghut-almas e,
Ranged perangi atlas e,
Zar-ghalamqari neman is.

Vunts dimanam eschap charin
Achkemes katum e arin.
Sayat-Nova, nazlu yarin
Genats noqari nman is.

I had posted the following here;
http://hyeforum.com/...=0
With all due respects to Vartahoor (RIP) and Ashot. Please allow me to repost it..
----

Edited by Arpa, 29 January 2010 - 01:30 PM.

[Arpa]

Յիս քու ղիմեթըն չիմ գիդի

Յիս քու ղիմեթըն1 չիմ գիդի
ջավահիր2 քարին նման իս.
Տեսնողին Մեջլում3 կու շինիս՝
Լեյլու դիդարի4 նման իս:

Աշխարումըս իմըն դուն իս,
Բեմուրվաթ5 իս, մուրվաթ չունիս.
Պըռոշնիրտ6 ՝ նաբաթ7 ունիս,
Ղանդ8 ու շաքարի նման իս:

Մազիրտ նըման ռեհանի,
Դուն ուրիշի ալ մի անի,
Ռահմ9 արա, հոքիս մի հանի՝
Մուրվաթով յարի նման իս:

Դադա պիտի՝ թարիփըտ 9 ասե.
Ակռեքըտ յաղութ 10-ալմաս11 է,
Ռանգըտ 13փըռանգի14 ատլաս15 է,
Զար-ղալամքարի16 նըման իս:

Վու՞նց դիմանամ էսչափ չարին՝
Աչկեմես կաթում է արին.
Սայաթ-Նովա, նազլու յարին՝
Գընած նոքարի17 նման իս:
===
Glossary.
1-Value արժէք
2. Jewel /jawhar/գոհար
3. Crazy խելագար
4. Դիդար didar = Persian=Homeless. Correction- sight/տեսք.
5. Unlucky, wishless առանց մուրազի
6. Lips շրթներ
7. Rock candy քարշաքար/ՎԱՆ **
8. Ghand? I have no idea. Does it have to do with Lebanese dynasty- Ghandour/Candy?
9. Pity մեղ գութ
910 Tarif? Side կողմ ؟
11. Hyacinth յակինթ
12. Diamond ադամանդ
13. Color երանգ
14. Frank/French
15. Satin
16. Goldsmith
17. Slave/servant ծառայ/ աղախին
** See #11 here; http://hyeforum.com/...h=1

Edited by Arpa, 30 January 2010 - 05:55 PM.

[Arpa]

Is the following maybe a semi-autobiography, a prophesy when it says “ I know not your worth/value”? Is he talking about how little we know about him and his value, that he was not a “clown/a court jester” in the king‘s palace but a serious philosopher/ activist?
Now let us see if we can translate it. I need help, specially from those who know the Persian language. Like, what does didar/դիդար dada/դադա mean? Is he talking about her “bosom/ծիծեր”? Տիտ is a synonym. See above where I assumed it meant “homeless”, but it makes little sense.
Please correct me, and I will amend my post!!!
====

Յիս քու ղիմեթըն չիմ գիդի

Ես քո թանգ (արժէք)ը չըգիտեմ
Մի գոհար քարի նման ես
Տեսնողին խելագար ես շինում
Լէյլայի դիդարի նման ես:

Աշխարհումս միայն դուն ես
Այս անբախդին բաղձանք չունիս
Շրթունքներիդ վան շաքար ունիս
Գէնդի շաքարի նման ես:

Մազերդ նման ռեհանի
Դուն ուրիշին ալ մի նայի,
Գթայ,հոգիս ալ մի հանի
Բաղձացած սիրուհուս նման ես:

Տեսքով պատկերի նման ես ասէ
Ատամներդ յակինթ ադամանդ են
Երանգըդ ֆրանսի մետաքս է
Փորագրիչի ոսկու նման ես :

Ինչպէս դիմանամ այսքան չարին
Աչերէս կաթում է արիւն
Սայաթ Նովի նազով սիրուհի
Քնած** ծառայի նման ես:
**Or if we consider the word «գնած», as spelled above, is he saying "bought/purchased (slave)"?«Գնուած ծառայի նման ես»?

Edited by Arpa, 30 January 2010 - 06:00 PM.

[Zartonk]

Now let us see if we can translate it. I need help, specially from those who know the Persian language. Like, what does didar/դիդար dada/դադա mean? Is he talking about her “bosom/ծիծեր”? Տիտ is a synonym. See above where I assumed it meant “homeless”, but it makes little sense.
Please correct me, and I will amend my post!!!

Didar/دیدار, a derivative of didán/دیدن (too see, meet or incur), is the act of meeting or visiting. The more appropriate definition would be the revered sight or the enchanting event of seeing a loved one.

Տեսնողին Մեջլում կու շինիս
Լեյլու դիդարի նման իս:

Մեջլում/Mejloom>>Majnoon

مجنون/majnoon= lit 'madman', from جنون/jonoon='madness'

Leili and Majnoon

Sayat Nova likens the beauty of the subject to that of Leila and his love to the madness her sight ensues.

[Arpa]

Didar/دیدار, a derivative of didán/دیدن (too see, meet or incur), is the act of meeting or visiting. The more appropriate definition would be the revered sight or the enchanting event of seeing a loved one.

Տեսնողին Մեջլում կու շինիս
Լեյլու դիդարի նման իս:

Մեջլում/Mejloom>>Majnoon

مجنون/majnoon= lit 'madman', from جنون/jonoon='madness'

Leili and Majnoon

Sayat Nova likens the beauty of the subject to that of Leila and his love to the madness her sight ensues.

Thank you Zartonk for the translation. “didar” was the only one I could not figure out, now it makes more sense, he may mean "your sight/քո տեսքը".
As to Leila, I knew he was referring to Leila wa Majnoոn. The latter is an Arabic word meaning “crazy/crazed” struck by “jinns” -genie,
http://punditdad.fil...8/08/genie2.jpg
Some arabo-furkish speaking Armenians use phrases like “jinnus yelav/ճինըս ելաւ/ I became mad/angry/crazy” . The Armenian for “majnoon” will best be “divahaق/դիւահար” also not to forget the Persian “divaneh/crazy”. Some time ago I worked with young lady of Persian ancestry named Leila. I asked her where “majnoon” was Huh!!! She asked her father and the next day she came her eyes falling out of their sockets- “How did you know about Leila Majnoon she said”?

[Arpa]

From the biography from here;
http://hyeforum.com/...=0
Thank you Ashot.
===
ՍԱՅԱԹ–ՆՈՎԱ
(~1712 - 1795)
(ԿԵՆՍԱԳՐԱԿԱՆ ԱԿՆԱՐԿ)
We know that his given name was Յարութիւն/Harutiun, Արութին/Aroutin, Արթին/Artin. What was his family name? Tiflisetsi, Haleptsi or Adanatsi? Where do we get the notion that his family was from Klilikia and that he was born there?
----

Ո՞վ էր Սայաթ–Նովան: Հալեպից եկած ոմն պանդուխտ Կարապետի և Թիփլիսի արվարձան Հավլաբարի բնակիչ Սառայի որդին: Այս անվիճելի է, մի քանի անգամ նշված հենց իր՝ Սայաթ-Նովայի ձեռքով:

-----
It is suggested that he had traveled extensively , to the east/Kilikia/Arabia and west/Aterpatakan, north/Tiflis and south/Iran. He adopted or given the nickname/penname Sayat Nova meaning “sayyad” from the Arabic hunter and the Persian “noveh/song/tune”, i.e. “hunter of music/երգի որսորդ”.
------
Հայ ժողովրդական երգիչ–գուսան Սայաթ–Նովան պատկանում է գրականության և արվեստի այն բացառիկ դեմքերի շարքին, որոնց ստեղծագործական ժառանգությունը հաջող քննություն է հանձնում ամենամեծ քննադատին՝ ժամանակին, և իրենք էլ, որքան հեռանում են դեպի դարերի խորքը, նույնքան բյուրեղանում, պայծառանում են և դառնում գալիք սերունդների սիրելին:
Հարուստ է միջնադարյան հայ աշխարհիկ տաղերգուների թողած ժառանգությունը, թեև այն հասել է մեղ ոչ ամբողջությամբ:
He knew that “tagh/տաղ’ had the connotation of religious church music, chant/տաղերգանք, therefore he preferred to label himself as “ashough/աշուղ/gousan/ գուսան:
Further down we will see how he had an on and off “love affair” with the king, how he called him “khalkhi noqar/խալխի նոքար/ the peoples’ servant” and he composed the sarcastic poem “dou en glkhen imastoun is/Դու էն գլխէն իմաստուն իս”/ So you think in your head, you are wise?*** It all indicates that he was a “socialist/revolutionary” at heart, which eventually led to his forcible ordination as a priest and banishment to the convent, which apparently he did not quite appreciate**. Consequently, after he lost his “lover” wife he took the oath of celibatic priesthood. He was eventually murdered by the sword of the invading Persians. And, whether he liked it or not, he was buried in the churchyard.
**To me, this reminiscent of Komitas who may have been ordained as a celibate priest counter to his nature.
***
Who will translate and interpret the following? It is suggested that it was directed to the "king".
ԴՈՒՆ ԷՆ ԳԼԽէՆ ԻՄԱՍՏՈՒՆ ԻՍ
Սայաթ Նովա
Էսպես Արութինի ասած

Դուն է՜ն գըլխէն իմաստուն իս, խիլքդ հիմարին բաբ մի անի,
Էրազումը տեսածի հիդ միզի մե հեսաբ մի՛ անի,
Յիս խոմ էն գըլխեն էրած իմ, նուրմեկանց քաբաբ մի անի,
Թե վար, գիդիմ, բեզարիլ իս, ուրիշին սաբաբ մի՛ անի;

Չը կա քիզ պես հուքմի-հեքիմ, դուն Ռոստոմի Զալ, թաքավուր,
Ասկըդ ասկերումը գոված՝ համ դո՛ւն իս գոզալ թաքա՛վուր,
Թե էսանք էլ սուչ ունենամ՝ գլուխս արա՛ տալ, թաքա՛վուր,
Մըտիկ արա քու ստիղծողին՝ նահախ տիղ ղազաբ մի՛ անի;

Յարալուն հեքիմ էնդուր գուզե՝ դիղ տալու է, ցավ տալու չէ,
Մանի գուզե արբաբ ըլի՝ ղուլը աղին դավ տալու չէ,
Դուն քո սիրտը իստակ պահե, յադի խոսկը ավտալու չէ,
Ասծու սերը կանչողի պես դըռնեմեդ ջուղաբ մի՛ անի:

Ամեն մարթ չի՛ կանա խմի՝ իմ ջուրը ուրիշ ջըրեն է՛,
Ամեն մարթ չի՛ կանա կարթա՝ իմ գիրը ուրիշ գըրեն է.
Բունիաթս ավազ չիմանաս՝ քարափ է, քարուկըրեն է,
Սելավի պես՝ առանց ցամքիլ, դուն շուտով խարաբ մի՛ անի:

Քանի գուզե քամին տանե՝ ծովեմեն ավազ չի՛ պակսի,
Թեգուզ ըլիմ, թեգուզ չըլիմ՝ մեջլիսներուն սազ չի՛ պակսի,
Թե կու պակսիմ, քիզ կու պակսիմ՝ աշխարիս մե մազ չի՛ պակսի,
Սայաթ Նովու գերեզմանը Հինդ, Հաբաշ, Արաբ մի՛ անի:

Edited by Arpa, 30 January 2010 - 08:21 PM.

[Arpa]

No wonder he was banished and exiled.
Միթէ զարմանք է որ նա պալատից կախակայուել եւ վանքում աքսորուել է?
---
Let me se if I have this right. What say you Zartonk?
---
ԴՈՒՆ ԷՆ ԳԼԽէՆ ԻՄԱՍՏՈՒՆ ԻՍ
Սայաթ Նովա
So, you think you are wise in your head?

Էսպես Արութինի ասած

Դուն է՜ն գըլխէն իմաստուն իս, խիլքդ հիմարին բաբ մի անի,
----
Դու քո գլխով(իբր թէ) իմաստուն ես, խելքըդ յիմարին դուռ(ս) մի դնի
-----
Էրազումը տեսածի հիդ միզի մե հեսաբ մի՛ անի,
-------
Երազումս տեսածի պէս մեզ մի թիւ( հեսաբ/number) մի անի
------
Յիս խոմ էն գըլխեն էրած իմ, նուրմեկանց քաբաբ մի անի,
------
Ես քոգլխէնայրած եմ, նորից մեզ kebab/խորւած մի անի
------
Թե վար, գիդիմ, բեզարիլ իս, ուրիշին սաբաբ մի՛ անի;
------
Թէ որ գիտեմ բեզարել(հոգնել) ես, ուրիշին պատրուակ/ հարց (sabab) մի անի
-----

Չը կա քիզ պես հուքմի-հեքիմ, դուն Ռոստոմի Զալ, թաքավուր,
-----
Չի կայ քեզ պէս իմաստի իմաստուն, դու ՌոսդոմիՉալ(bald) թագաւոր
-----
Ասկըդ ասկերումը գոված՝ համ դո՛ւն իս գոզալ թաքա՛վուր,
------
Խօսքըդ խօսքերում գոված, թէ ալ դու սիրուն ես
------
Թե էսանք էլ սուչ ունենամ՝ գլուխս արա՛ տալ,
թաքա՛վուր,
------
Թէ ասենք էլ յանացանք չունենամ, գլուխըս ի միջ մի տալ
-----
Մըտիկ արա քու ստիղծողին՝ նահախ տիղ ղազաբ մի՛
անի;
----
Միտ դիր քո ստեղծողին, սխալ մի անի
----

Յարալուն հեքիմ էնդուր գուզե՝ դիղ տալու է, ցավ տալու չէ,
----
Վիրավորն ինչպէս բժիշկ կուզէդեղ տալոչ ցաւ
----

Մանի գուզե արբաբ ըլի՝ ղուլը աղին դավ տալու չէ,
Դուն քո սիրտը իստակ պահե, յադի խոսկը ավտալու
չէ,
----
Մանին կուզէ դռնապան լինի, ծառանաղային դաւ(betray) տալու չի:
---
Ասծու սերը կանչողի պես դըռնեմեդ ջուղաբ մի՛ անի:
--
Աստուծոյ սէրը կանչողի պէս դռներէդ մեզ մի պատասխանի:*
---

Ամեն մարթ չի՛ կանա խմի՝ իմ ջուրը ուրիշ ջըրեն է՛,
---
Ամեն մարդ չի կարող խմելիմ ջուրը, իմ ջուրը մի այլ գիր է:
---
Ամեն մարթ չի՛ կանա կարթա՝ իմ գիրը ուրիշ գըրեն է.
--
Ամէն մարդ չի կարող կարդալ, իմ գիրը այլ գրէն է:
-----

Բունիաթս** ավազ չիմանաս՝ քարափ է, քարուկըրեն է,
Սելավի պես՝ առանց ցամքիլ, դուն շուտով խարաբ մի՛ անի:
----
Իմ հիմքը թէ չիմանաս, քաէափ է, քար ուկրեն է:
Հեղեղի պէս չի ցամաքի, դուն շուտով աւերակ մի անի:
----

Քանի գուզե քամին տանե՝ ծովեմեն ավազ չի՛ պակսի,
----
Քանի կուզէ քամին տանէ, ծովերէն աւազ չի պակսի:
----
Թեգուզ ըլիմ, թեգուզ չըլիմ՝ մեջլիսներուն սազ չի՛ պակսի,
---
Թէ որ ապրիմ կմ չի ապրիմ, էդ նիստերում սազ չի պակսի:
----
Թե կու պակսիմ, քիզ կու պակսիմ՝ աշխարիս մե մազ չի՛ պակսի,
----
Թէ որ պակասիմ (մեռնիմ), (միայն) քեզ պակասիմ,
Աշխարհումըս ՄԱԶ չի պակսի
-----
Սայաթ Նովու գերեզմանը Հինդ, Հաբաշ, Արաբ մի՛ անի:
---
Սայաթ Նովի գերեզմանը Հնդիկ, Հաբաշ (Abyssinian/Խաբշիկ, Եթովպացի, սեւամորթ) Արաբ մի անի:***
*Here he may be referring to those who “sing” AllahuAkbar.
**From the Arabic “binayat=building=foundation”
***Why is he saying these? Had the king called him Indian, Ethiopian or Arab?

Edited by Arpa, 02 February 2010 - 01:28 PM.

[Harut]

arpa, i think you are not interpreting the "էն գլխեն" correctly... i think by that he means "from the begining", "originally", "already", etc...
that phrase, "էն գլխից" is still used today in informal eastern armenian...
so, "Յիս խոմ էն գըլխեն էրած իմ..." would be "ես իսկզբանե այրված եմ..."
similarly, "Դուն է՜ն գըլխէն իմաստուն իս..." would be "դու բնականից/իսկզբանե իմաստուն ես..."

another point... "ռոստոմի զալ" / "ռոստամ զալ" / rostam the son of zal is a legendary iranian king... there is no chal (?) in there...

sayat nova has given many reasons to be prosecuted and expelled, but this one poem seems to be a plea to the king to leave him alone, not bother with him, not waste time with him, (possibly kill him?), etc... of course, a careful reader would understand the irony (the satire) in his writing...

also, for some interesting interpretation see here... http://www.lusamut.n...781&cat_=2&s=28 search for "Դուն էն գլխեն" to jump to where this poem is mentioned...

[Arpa]

arpa, i think you are not interpreting the "էն գլխեն" correctly... i think by that he means "from the begining", "originally", "already", etc...
that phrase, "էն գլխից" is still used today in informal eastern armenian...
so, "Յիս խոմ էն գըլխեն էրած իմ..." would be "ես իսկզբանե այրված եմ..."
similarly, "Դուն է՜ն գըլխէն իմաստուն իս..." would be "դու բնականից/իսկզբանե իմաստուն ես..."

another point... "ռոստոմի զալ" / "ռոստամ զալ" / rostam the son of zal is a legendary iranian king... there is no chal (?) in there...
.......
also, for some interesting interpretation see here... http://www.lusamut.n...781&cat_=2&s=28 search for "Դուն էն գլխեն" to jump to where this poem is mentioned...

Thank you Harut for your kind indulgence.
Above I confessed that my knowledge is limited , and that I was looking for help to translate. You have done exactly what I was looking for. We will see if we can correct it and see what sense it makes.
The below quote from the article above perfectly describes the likes of me.
I had seen that excellent article but dismissed it had not read it considering that it is at a site of the church.

Դժբախտաբար, Սայաթ-Նովա երևույթը մեր գրականագիտության մեջ առավելապես գնահատվել է բանասիրական դիտարկումներով. շատերը, տարբեր զբաղմունքների տեր, անգամ հազիվ գրաճանաչ մարդիկ էլ են մխրճվել երգչի կենսագրության գաղտնիքների մեջ և ինքնահնար անարգել «գյուտեր» են անում՝ թերագնահատելով նախորդներին՝ սենսացիաների սիրահար անտեղյակ լրագրողների փառաբանությունների ուղեկցությամբ: Սրանք միայն մի ճիշտ բան գիտեն. այն, որ Սայաթ-Նովայի խաղերում կան ծածկագրեր, որոնց վերծանումով պետք է բացահայտվեն մեծ երգչի կենսագրության դրվագներն ու առեղծվածները, բայց նրանց մեծ մասը գերխնդիր է համարել Սայաթ-Նովայի՝ թուրքերեն խաղերի ծածկագրերի՝ հաճախ միմյանց հակասող սիրողական վերծանումներով երգչի կենսագրական առեղծվածների բացահայտումը, ու քչերն են ջանացել մասնագիտորեն արժևորել նրա հանճարեղ սիրերգերը և սերունդներին կողմնորոշել նրա արվեստի գաղտնիքների մեջ

I also have but not read in full the 200 page critique by Sevak- Սայաթ Նովայի ստեղծագործութիւնը: I will see what I can extract from it.
Here is a fascinating tidbit, that Toumanian was his great grandson. Here is what Hovannes has wtitten
Տաղով եկավ,
Ախով գնաց Սայաթ-Նովան.
Երգով եկավ,
Վերքով գնաց Սայաթ-Նովան.
Սիրով եկավ,
Սրով գնաց Սայաթ-Նովան.
Սիրով մնաց Սայաթ-Նովան։
1913

[Arpa]

Paruyr Sevak, in his introduction to Սայաթ Նովայի Ստեղծագործութիւնը article invokes the following from Rudyard Kipling.

Արեւելքն Արեւելք է, Արեւմուտքն Արեւմուտք, եւ իրար երբեք չեն հադիպելու

The Ballad of East and West
Rudyard Kipling (1865–1936)
OH, East is East, and West is West, and never the twain shall meet
**

And he proceeds to question the adage. He says, perhaps it was true to the Englishman but in our case it is totally irrelevant. To illustrate he invokes the confusion about Aroutin’s birthplace. Here he argues the irrelevance of Kipling’s judgment. This may partially clarify the confusion. Yes, Nova was born into an immigrant family, that his father was from Kilikia (Aleppo? Adana?), a Haleptsi Karapet and mother was a Tiflisetsi Sarah. It is argued whether Sayat Nova was born in Armenia? Georgia? Persia, or even azeristan , yet he brings all these together, all the way from Kilikia to Armenia and beyond.. Not only Sayat sang and wrote in all those languages he also used so called Eastern and Western Armenian vernaculars. It is also assumed that he had traveled extensively, from Arabic lands to Persia, and of course various regions of Armenia and Georgia. In so doing he not only brought east and west together but also north and south.
**See full text of “East is East” by Kipling here; http://bartleby.com/246/1129.html
PS. Here I must add that protestant hymn “In Christ there is no east or west…” Is there a message here for us so called eastern and western (northern and southern) Armenians?

Edited by Arpa, 05 February 2010 - 07:03 AM.

[Arpa]

Please allow me, from my limited knowledge of Persian, mainly via Arabic etc. to make a couple remarks. The writer does not say whether these were his own translations, i.e Persian slang or if he had found it somewhere else. mnay of those words ae also found in Arabic. Who copied whom?
My comments in bold.
տասն իս – գերազանց ես
---
You are the perfect տաս/tas/ten
---
նաքազ – ստոր, ցածհոգի
պասն իս – արգելվածն ես
---
As in պահք/ պաս/Pahk/pas/lent/forbidden?**
---
ղաստ անել – նպատակ դնել
էդիվն – ետևից
բասն իս – հավասարն ես, ընկերն ես
շիրմա – փղոսկր
սիմ – մետաղալար, նվագարանի լար
փանջարա – շրջանակ
---
Just as attested by the Pers-Eng dictionary-
پمخره Window, also found in Latin as “fenestra”, Fr. “fenetre”.--
ղիմեթ – արժեք, հարգ
վարաղնած – ոսկու շերտով պատած, ոսկեզօծած
թահր – կերպ, կերպարանք, տեսակ
հանգ – եղանակ, նվագ
բանգով – հաշիշ, թմրադեղ
չայի – թեյ
ղափա – սուրճ
---
Is it “ghahpha/kahva”
--
այվընումըն – սրահում, պատշգամբում
ռափա – անդորր, հանգստություն
վախտի –ժամանակ
սափա – հաճույք, ուրախություն
մեջլիս – հավաքույթ, ժողով
---
Նիստ/Sitting
---
իլթիմազ – աղերսանք, խնդիրք
** How can we forget this by Komitas.
Էս օր ուրբաթ է ՊԱՍ է, դէ զնկը, զնկէ ջան
Սրտիկ տխուր մի մնայ դէ զնկը, զնկի ջան:
Followed by the chorus;
Ջուր կուգայ վերի սարեն
Սառնորակ լեռներէն

Edited by Arpa, 25 May 2011 - 12:01 PM.

[Bamya]

I believe that in order to understand Sayat Nova's daghs it's important to know several languages. Georgian is very important in that respect. Many of the Persian or Turkic or even Arabic words he used were, I believe, filtered through Georgian, such that they acquired added local and temporal nuances. If you search for Sayat Nova on youtube, you will come across several clips of his works being recited in Georgian. The residents of Tbilisi, especially of Havlabar, are very proud of their Sayat Nova. He expresses himself differently in Georgian than he does in Armenian. Some say that his Georgian works are more humorous and satirical, and his Azeri works contain much more erotic imagery than what he offers in Armenian.

[Bamya]

I will try to clarify some words if I can, with my limited Georgian.

Didar may be a version of the Georgian word for a wealthy or noble person, "Mdidari". Makes sense in the context of the phrase, "Leili mdidari nman is".

"Tata bidi tarikht asi". Tata is a word used by Georgians to mean soothsayer or seer. Makes sense then, that the fortune teller will tell the beloved's fortune.

Ghand, I believe, are candied rose petals. They were much favored among Georgian and Russian nobility of the period, who had them imported from France, where they are still made.

From "Amen sazi mechn govadz" the phrase "Nagaz mart kiz chi gana desni"... In Georgian, "nagazi" means huntsman (the "i" at the end of Georgian nouns is a suffix that indicates that they are in the nominative case).

As for "Sayat Novou gerezman@, Hint, Habash, Harap mi anir." I think this is an allegorical request that begs the Georgian King Erekle (in whose court Sayat served) to not banish him such that his grave ends up being in India, Africa, or Arabia. Maybe Sayat had foresight of what his eventual fate would be.

The legend that Sayat was banished for having love interests for the King's sister is probably just that, legend. Georgian custom has very strict interdictions against one's close friends or confidantes taking romantic interest in their womenfolk. What could have been so awful as to cause Sayat to fall so out of favor with the king? An affair with his sister would not even be possible at court. But it is such a trope that it is very easily relied upon to explain Sayat's forced monastic life, and it discredits Sayat as having acted indecently, as having lost face. More likely than not, though, he had political ideas that Erekle did not agree with or felt threatened by.

[Arpa]

　
SLOPPY HISTORY

Sayat Nova a diplomat?

Iin AZG Daily Nov. 24, 2012 we read how History is being corrupted.
Case in point the info-plaque at the Monastery of Haghpat where Sayat Nova spent his latter days as a monastic celibate priest.
Dr. Edik Minasian , the dean of the Faculty of History at YSU indicates how the information at many of our historical landmarks are corrupted and falsified. He cites the case of the info-plaque at Haghpat where it is read that “Sayat Nova was a diplomat at the ‘royal palaces of the kingdoms of Armenia, Georgia and asszerbaijan’ ". He further adds that Sayat Nova was never a diplomat, that this is a blatant (free) asszeri propaganda, and that in those days there even was not such a thing as asszebaijan.
He has brought this to the attention of Hasmik Poghosian, the Minister of Culture who has promised a remedy but nothing is done as of now.

[Arpa]

DOUBLE ANNIVERSARIES. One JOYFUL, the other TRAGIC.

Today Sept. 22 2014 is the 23rd anniversary of The Independence o Armenia. It is also th 219th anniversary of the tragic murder of the soul warming genius Sayat Nova.
By Toumanian.

Տաղով եկավ,
Ախով գնաց Սայաթ-Նովան.
Երգով եկավ,
Վերքով գնաց Սայաթ-Նովան.
Սիրով եկավ, Սրով գնաց Սայաթ-Նովան.
Սիրով մնաց Սայաթ-Նովան:

22 Սեպտեմբերի այս օրը, 219 տարի առաջ, Հայաստան Աշխարհի վրայ արշաւած Աղա Մոհամմէտ խան անունով ասպատակի մը զինուորներուն ձեռամբ, սրախողխող պոկուեցաւ կեանքի թելը հայ ժողովուրդի հանճարեղ ծնունդներէն Սայաթ-Նովայի:

http://www.yerakouyn.com/?p=63290

\http://www.yerakouyn.../sayat-nova.jpg

 

Հրապարակագիր Նազարէթ Պէրպէրեան կը գրէ
.
22 Սեպտեմբերի այս օրը, 219 տարի առաջ, Հայաստան Աշխարհի վրայ արշաւած Աղա Մոհամմէտ խան անունով ասպատակի մը զինուորներուն ձեռամբ, սրախողխող պոկուեցաւ կեանքի թելը հայ ժողովուրդի հանճարեղ ծնունդներէն Սայաթ-Նովայի։
Հասուն տարիքին (1759-ին) քահանայ ձեռնադրուած՝ հայ մեծ Աշուղն ու Բանաստեղծը իր վերջին շունչը աւանդեց Հաղբատի վանքին մէջ, իբրեւ կտակ արձանագրելով, թէ «Չըխմամամ քիլիսէտէն, տէօնմէմէմ իսա՛տէն (ազերիական թրքերէնով՝ դուրս չեմ գար եկեղեցիէն, չեմ հրաժարիր աղօթքէն)Այս խօսքերն ասելէս ետք ինձ սպաննեցին պարսիկ Աղա Մոհամմէտ խանի զինուորները»։
Ինչպէս իր գրականութեամբ, նոյնպէս եւ իր կեանքով՝ խորախորհուրդ յոյզերու եւ անեզր սիրոյ ալեկոծումներու հանճարեղ շնչաւորումը եղաւ Սայաթ-Նովա, որուն երգերն ու բանաստեղծութիւնները, ահա աւելի քան երկու դարէ ի վեր, մշտանորոգ թարմութեամբ կը հնչեն հայոց իրերայաջորդ սերունդներու շրթներուն, սիրոյ հուրով տոչորուող սիրտերուն ու հոգիներուն բաբախուն երգ ջամբելով։
Ամենայն Հայոց Բանաստեղծ մեծն Թումանեանի բնորոշումով՝
«Թիֆլիսի նման մի ինքնատիպ մեծութիւն էր Սայաթ-Նովան, իբրեւ Արեւելքի բանաստեղծ։ Եւ եթէ Արեւելքի ժողովուրդները հեռուից հեռու վառւում էին Թիֆլիսի սիրունների կարօտով՝ ինչ ասել կþուզի, որ էս հոյակապ աշուղը, աշուղ, որ Արեւելքում շատ իմաստուն կերպով ե՛ւ բանաստեղծ կը նշանակի եւ սիրահար միաժամանակէդ միեւնոյն սիրունների սիրով պէտք է բռնկէր անմարելի ու իր կրակով վառէր թէ՛ իր ժամանակակիցներին եւ թէ գալոց սերունդներին, ինքն էլ այրուէր, հատնէր իր կրակի սաստկութիւնից, որովհետեւ, ինչպէս ասում է իր անտիպ թուրքերէն երգերից մէկի մէջ «Աշուղլուղ քուրա դուր, եախար, եանդըրար» աշուղութիւնը հնոց է, կէրի, կաւերի։
«Եւ ի՜նչ գեղեցիկ է, ճշմարիտ, որ էսպէս է մեր վիթխարի Սայաթ-Նովան. մի հոյակապ սիրահար է, բռնուած ու բռնկած սիրոյ հրդեհով, նրա լուսի տակ էլ նկատում է աշխարհքն ու իրերը, զգում է, որ էրւում, վերջանում է ինքը, բայց մնում է արի ու բարի, անչար ու անաչառ, վեհ ու վսեմ, որպէս աշխարհքի ու մարդու մեծ բարեկամը, հաստատուն սիրով եւ՛ դէպի էն «զալումը», որ իրեն կրակ տուեց ու միշտ մնաց անտարբեր, ե՛ւ դէպի նրանց, որոնք չորս կողմից տաքացան ու հրճուեցին էն կրակով, որի մէջ էրւում էր ինքը, ե՛ւ դէպի նրանց, որոնք հազար ու մի տեսակ իրեն վշտացրին կեանքում։ Զայրացաւ, բայց երբեք չչարացաւ, ցաւեց, բայց երբեք չանիծեց»։
Թէեւ ամբողջ գրադարան մը լեցնող գրականութիւն նուիրուած է Սայաթ-Նովային, բայց բանասիրութիւնը դեռ ամբողջական լոյսի տակ առած չէ Հայկեան Հանճարի այս անզուգական աշուղ-բանաստեղծին կենսագրութեան բոլոր ծալքերը։ Սայաթ-Նովայի կեանքին ոչ միայն շատ մը մանրամասնութիւնները, այլեւ հիմնական քանի մը փուլերը դեռ չեն լուսաբանուած անհրաժեշտ ճշգրտութեամբ ու խորութեամբ։
Օրինակ՝ միայն վերջին տասնամեակներուն համախոհութիւն կը տիրէ անոր ծննդեան տարեթիւը 1722-ը ընդունելու տեսակէտին շուրջ, որովհետեւ երկար ժամանակ Սայաթ-Նովայի ծննդեան տարեթիւը տարուբերեցաւ 1712-1732-ի միջեւ։
Կամ՝ մինչ ընդհանրապէս օտարներ, նաեւ խորհըրդահայ աղբիւրներ պարզապէս Թիֆլիսը կը լիշատակեն իբրեւ ծննդավայրն ու նահատակութեան վայրը «Կովկասի Երգի Թագաւորը» հռչակուած մեծանուն Սայաթ-Նովայի, այսուհանդերձ վերջին տասնամեակներուն կատարուած բացայայտումներ կու գան յստակացնելու, որ աւազանի անունով Արութին կամ Յարութիւն Սայաթեան 14 Յունիս 1722-ին ծնած էր, մեծ հաւանականութեամբ, Սանահինի մէջ, որ ծննդավայրը եղած էր նաեւ մօրը՝ Սարայի, մեծանուն հայ բանաստեղծ Նաղաշ Յովնաթանի թոռնուհիին։ Հայրը՝ Կարապետը, Պոլսոյ հայ-թրքական աշուղական դպրոցի երախտաւորներէն սալմաստցի Ղուլ-Յարութիւն աշուղի որդին (որուն ծննդավայրը հաւանաբար եղած է Հալէպը կամ Ատանան) ըստ երեւոյթին փեսայ եկած էր Սանահին։ Սայաթեաններու ընտանիքը կանուխէն տեղափոխուած է Թիֆլիսի մերձակայ գիւղ մը, ուր մանուկ Յարութիւն ջուլհակութիւն սորված է ծնողքին կամքով։
Եօթը տարի ջուլհակութիւն սորվեցաւ եւ ջուլհակ աշխատեցաւ հետագայ մեծ բանաստեղծը, որ իր ստեղծագործութեանց մէջ միշտ օգտագործեց ջուլհակագործի իր հմտութիւնը՝ բանաստեղծական պատկերներու առումով լայնօրէն գործածելով մետաքսեայ թելերու մանուածքին ու հիւսուածքին, վառ ու գրաւիչ գոյներու խաղերուն, թանկարժէք կերպասներու բանուածքին նրբարուեստական փոխաբերութիւնները։
Ընգծումի արժանի է նաեւ ընտանեկան կազմաւորման այդ ենթահողէն ու միջավայրէն եկող Յարութիւն Սայաթեանի տիրապետումը, հայերէնի կողքին, վրացերէնի եւ ազերիական թրքերէնի, ինչպէս եւ կարեւոր չափով պարսկերէնի ու մասամբ արաբերէնի։ Եւ պատահական չէ, որ համակովկասեան տարողութեամբ մեծանուն աշուղ-բանաստեղծ դարձաւ Սայաթ-Նովան՝ հայերէնով իր ստեղծագործութեան հիմնական ժառանգութեան կողքին, համաշխարհային մշակոյթի գանձարանին կտակելով վրացերէն ու թրքերէն մեծարժէք երգեր ու բանաստեղութիւններ։

Բայց գերազանցապէս հայկական ակունք ունեցաւ հանճարեղ գուսանին ստեղծագործութիւնը։ Հայրական եւ մայրական կողմի տաղանդաւոր աշուղներէն, բանաստեղծներէն եւ արուեստագէտներէն ժառանգեց ոչ միայն ընտիր հայերէնն ու բանաստեղծական մշակումի արուեստը, այլեւ՝ հայ ժողովրդական երգ ու պարի աւանդները։
Հազիւ երիտասարդ, ան հրաժարեցաւ ջուլհակագործութենէ եւ ամբողջապէս նուիրուեցաւ աշուղի կեանքին։ Ճամբորդեց Պարսկաստան եւ հասաւ մինչեւ Հնդկաստան։ Շրջեցաւ Օսմանեան Կայսրութեան տիրապետութեան ենթակայ տարբեր երկիրներ։ Եւ ամէնուրեք, տարբեր ժողովուրդներու ստեղծագործական աւանդներուն մօտէն ծանօթանալով՝ հարստացուց թէ՛ իր գիտելիքներու պաշարը, թէ՛ բանաստեղծական մշակման հնարաւորութիւնները։ Ուխտի գնաց, մանաւա՛նդ, Տարօնայ աշխարհի Ս. Կարապետ վանքը, որ կը նկատուէր ժամանակի աշուղներուն հոգեմտաւոր հասունացման ուխտատեղին։
Արդէն հռչակաւոր աշուղ էր եւ «Սայաթ-Նովա (պարսկերէն՝ Երգի Որսորդ)» անունով մկրտուած, երբ հրաւիրուեցաւ վրաց Հերակլ Բ. թագաւորին կողմէ արքայական պալատ՝ պաշտօնապէս արքունի աշուղ կարգուելով։ Իր այդ հանգամանքով՝ Սայաթ-Նովա երկար ծառայեց Հերակլ Բ.ի, արժանացաւ անոր վստահութեան. վրացական աշուղական բանաստեղծութիւնը հայկական եւ պարսկական պատուաստումով հարստացուցած հանճարեղ բանաստեղծին Հերակլ Բ. յանձնարարեց նաեւ քաղաքական առաքելութիւններ եւ, կենսագիրներու վկայութեամբ, հայ մեծ գուսանը վճռորոշ դեր ունեցաւ պարսկական արշաւանքներու դէմ հայ-վրացական-թաթարական զինակցութիւն առաջացնելու գործին մէջ։
Բանասէրները տարակարծիք են, յատկապէս, վրաց արքունիքէն ներս Սայաթ-Նովայի ապրած մեծ սիրոյ ողբերգութեան մասին, որ կենսայորդ աղբիւրը եղաւ իր երգերուն եւ բանաստեղծութեան։ Վրաց թագաւորին մօտ Սայաթ-Նովայի վայելած վստահութիւնը ծանր հարուած ստացաւ, երբ արդէն ամուսնացած ու զաւակներու տէր բանաստեղծը սիրահարուեցաւ թագաւորի դստեր կամ քրոջ՝ Աննային։ Անյոյս այդ սէրը այնքան մեծ էր ու խոր, որ Սայաթ¬Նովա մինչեւ իր վախճանը տառապեցաւ ու երգեց անոր ներշնչումով։ Ամէնուր իր երգն ու բանաստեղծութիւնը տարածեց եւ, իր կենդանութեան արդէն, արժանացաւ ժողովրդային երգիչի դափնեպսակին։ Հազարը անցնող աշուղական իր երգերն ու խաղերը, երեք լեզուներով, տարածուեցան բերնէ բերան, ջերմացուցին եւ ծաղկեցուցին ժողովուրդի կեանքին ուրախ եւ տխուր պահերը հաւասարապէս։
Եւ արժանացան յաւերժութեան։
1759-ին Սայաթ-Նովա քահանայ ձեռնադրուեցաւ Տէր Ստեփանոս անունով՝ ոմանց կարծիքով վրաց Հերակլ Բ. թագաւորի ճնշումին տակ, որ կþուզէր իր պալատէն հեռացնել զինք, իսկ այլ բանասէրներու կարծիքով՝ սիրահար բանաստեղծը պարզապէս ապաշխարհելու նպատակով նուիրուեցաւ հոգեւորական ծառայութեան

Սայաթ-Նովա իր կենդանութեան եւ իր ձեռքով լծուեցաւ սեփական ստեղծագործութիւնները գրի առնելու, մանաւանդ վրացերէն եւ թրքերէն իր երգերը հայացնելու աշխատանքին։ Գրականագէտները կը հաստատեն, որ իր Օհան որդին կարեւոր ներդրում ունեցաւ այդ աշխատանքին մէջ եւ մեծապէս օգնեց հօրը։ Այսօր Սայաթ-Նովայէն ունինք, գրաւոր պահուած, աւելի քան 230 հայերէն բանաստեղծութիւն։ Բայց կը տիրէ ընդհանուր այն համոզումը, որ տակաւին ցիրուցան կը մնան մեր ժողովուրդին կողմէ բանաւոր պահպանուած հայ հանճարեղ աշուղին բազում ստեղծագործութիւնները, որոնք պէտք է հաւաքուին ու գրի առնուին։
Սայաթ-Նովայի անզուգական ժառանգութիւնը փրկելու եւ մեր ժողովուրդին մատչելի դարձնելու դժուարին, այլեւ երախտաշատ գործին մէջ հիմնական եղաւ ներդրումը Սայաթնովագիտութեան հիմնադիր՝ հայագէտ Գ. Ախվերդեանի։ 1848-ի Մայիսին ձեռք բերելով աշուղի «Դավթար»ը (Տետր), հետազօտական քրտնաջան աշխատանքէ ու որոնումներէ յետոյ, 1852-ին ան լոյս ընծայեց Սայաթ-Նովայի հայերէն խաղերու առաջին ժողովածուն (46 խաղ)՝ կցելով բանաստեղծի կենսագրութիւնը, Թիֆլիսի բարբառի քննութիւնը եւ առանձին ոտանաւորներու բառապաշարին վերաբերեալ արժէքաւոր մեկնաբանութիւններ։
Իսկ Սայաթ-Նովան իր ներաշխարհով ու արուեստով մեր ժողովուրդին ծանօթացնելու գործին մէջ մեծ եղաւ ներդրումը Նիկոլ Աղբալեանի, որուն Սայաթ-Նովայի նուիրուած ժողովրդային լսարաններու բանախօսութիւնները մէկտեղուած են առանձին հատորի մը մէջ։ Հայ մեծ գրականագէտն ու քննադատը, իր կեանքի վերջալոյսին եւ Լիբանանի մէջ՝ Ճեմարանի յարկին տակ իր դասաւանդութեանց շրջանին, թիֆլիսեան իր տարիներուն կատարած բանահաւաքի աշխատանքները ի մի բերելով, յիշողութիւնները գրի առնելով եւ Սայաթ-Նովայի լեզուական եւ ոճաբանական իւրայատկութեանց ամէնէն հարազատ ու մատչելի մեկնաբանութեան ձեռնարկելով, փաստօրէն թէ՛ երգեց եւ թէ ասմունքեց հայ հանճարեղ աշուղ-բանաստեղծին լաւագոյն ստեղծագործութիւնները եւ զանոնք մեր սերունդներուն փոխանցեց իբրեւ անկորնչելի ժառանգ ու հարստութիւն։
Սայաթ-Նովայի ժառանգութեան ճանաչման եւ վերծանման մէջ հսկայական եղաւ ներդրումը նաեւ Պարոյր Սեւակի, որ իր բանասիրական ու գրականագիտական աւարտաճառին նիւթ ընտրած էր Սայաթ-Նովան։ Նոյնպէս հիմնական ներդրում ունեցաւ բանասէր Մօրուս Հասրաթեան, որ ամէնէն գիտական ժողովածուն կազմեց Սայաթ-Նովայի ժառանգութեան։
Իսկ Ս. Փարաճանով, 1968-ին պատրաստած իր «Նռան Գոյնը» գործով, ողջ աշխարհը գրաւող արուեստի գլուխ-գործոց մը սերունդներուն յանձնեց Սայաթ Նովայի ներշնչումով։
Կեանքի եւ սիրոյ, տենչանքի ու տառապանքի, վշտի եւ ուրախութեան, իմաստութեան եւ յուսախաբութեանց՝ մարդկային ամէնէն իրա՛ւ ու խորախորհուրդ ապրումներուն հանճարեղ երգիչը եղաւ Սայաթ-Նովա։
Որքան ալ դժուար ըլլայ անոր հայերէնը, նորահաս սերունդներն անգամ ուղղակի իրենց սրտէն բխող երգի եւ հոգիի վաւերական խոստովանութեան վերածած են Սայաթ-Նովայի երգերը։
Ինչպէս որ մեծն Պարոյր Սեւակ դիտել կու տայ՝
«Սայաթ-Նովան այնպէս ստեղծագործեց, որ մտաւ երեք ժողովրդի գրականութեան մէջ: Ո՜չ թէ գրականութեան պատմութեան, այլ գրականութեան մէջ՝ կենդանի եւ ապրող, կարդացուող ու երգուող, միշտ ճարուող, բայց միշտ փնտռուող գրականութեան մէջ: Մտաւ իբրեւ աղ: Այսքանով էլ Սայաթ-Նովան անհատ չէ, թէկուզ եւ մեծ անհատ, այլեւ ժամանակ լցնող շունչ է, տարածութիւն լցնող օդ, եւ այդպիսին մնում է մինչեւ հիմա՝ 200 տարի յետոյ էլ»:

[Arpa]

A slight correction, if I may.
All is well except when Nazareth misses the meaning of ԻՍԱ/Issa

«Չըխմամամ քիլիսէտէն, տէօնմէմէմ իսա՛տէն” (ազերիական թրքերէնով՝ դուրս չեմ գար եկեղեցիէն, չեմ հրաժարիր աղօթքէն)

Above we see Nazareth’s translation,
“իսա՛- տէն-Issa -den” (From Jesus-Issa.)***
Issa is the Arabo/Aramaic/ furkish for JESUS.
They swear in the name of the three “prophets” (?)
“Issa, Mousa, Mohammed.”
So! Jesus is a “prophet” ** like Moses, Mohammed, Adam and Noah?
** Jesus came to erase the nonsense of those so called prophets.. However He did not anticipate that latter day “prophet” clown known as the John of the book REVELATION, that has nothing with Christianity.. Why is that book schmook included in the Christian manual known as the Gospels?
***
http://en.wikipedia..../Jesus_in_Islam