Jump to content


Photo

Mahvan Tesil


  • This topic is locked This topic is locked
1 reply to this topic

#1 vartahoor

vartahoor

    Member

  • Members
  • PipPipPip
  • 338 posts

Posted 10 June 2007 - 11:44 PM

ՄԱՀՒԱՆ ՏԵՍԻԼ
(Դասական Ուղղագրութեամբ)

Կոտորա՜ծ, կոտորա՜ծ, կոտորա՜ծ...
Սիամանթօ


ՄՈՒՏՔ

Քերթութեան ոլորապտոյտ ճանապարհներով
Անհանգըրւան անցած տարիներ երկարաձիգ,
Սիրտս կիզած բազում արևների հրով,
Խուսափելով ընդմիշտ երգերից դիւրածին,
Ահա զգում եմ ինձ կրկի՛ն անօգնական,
Ահաւորւած, ինչպէս բարձր լերան առջև -
Որի ոլորտներով կրկի՛ն պիտի գնամ,
Եւ չգիտեմ՝ ընկնե՞մ պիտի արդեօք, թէ՞ վաստակած հանգչեմ...
Արդ՝ մանուկ եմ ես նորից, և´ անուժ, և´ դողահար,
Անհամարձակ, ինչպէս աշակերտ, ուժերիս ու գրչիս անվստահ,-
Լեզւիս վրայ կսկիծ, և´ ջերմութիւն, և´ վահր՝
Աչքերս յառել եմ անցեալին՝ ապագայի նժոյգը նստած:-

Ձե՛զ եմ յառել աչքերըս, ո՜վ անցեալի վսեմ քերթողահայրե՛ր,
Գագաթնե՛ր Մտքի ու Հանճարի և Քերթութեան պետե՛ր,-
Քե՛զ, անյոյզ, մարմարեայ Հոմերո՛ս, որ երգել ես հերոսների մահը,
Սակայն խաղա՜ղ սրտով, մի մանկական հեքիաթ իբրև թէ:-

Եւ քե՛զ, լատինական փառքի հռչակը աւետող
Ո՜վ դիւցազնական և բարբարոս Վիրգի՛լ,
Որ ընթացել ես թէև հելլեն հանճարների սրբագործած հետքով,
Սակայն ինքնահուն է եղել պղընձեայ արշաւանքը երգիդ:
Եւ քե՛զ, արեգակնական հանճար, շռայլօրէն փարթամ Ֆիրդովսի՜,
Բազմաբղէտ, ինչպէս Արևելքը, գանձերով ու արկածներով հարուստ,
Որ հանճարիդ այնքա՜ն անայլայլ և իմաստուն լոյսով
Ներբողել ես շահերի սխրութիւնները սին, իբրև ուղի անմեռ, որ տրւում է վերուստ...
Սակայն բոլորդ միասին թւում էք ահաւասիկ
Ապագայով լեցուն աչքերիս, որ անցյալին եմ յառել ահալի,-
Ո՜վ դուք, զառամեալ մանկութեան յիշատակներ վսեմ,-
Այնքա՜ն թոթովախօս ու միամիտ...
Ձեր երգը միամիտ մանկութեան և ոգու երջանիկ անգիտութեան,
Եւ կարծեցեալ փառքի, և ճորտութեան դժնի,
Բայց և հանճարափայլ պարգևն էր՝ մեզ տրւած
Հի՜ն դարերի տքնութիւնից ազնիւ:-

Այլև ներբողել է ձեր երգը հերոսութիւն ու փայլ,
Խիզախների վսեմ արշաւանք և այրերի դաշինք,
Նշել է քերթութեան լուսազարդ ճանապարհ,
Փառք անմահական՝ բազմած մարմարիոնեայ նժոյգների բաշին:-

Բայց անցեալը այն, այն ուղին, այն ճանապարհը չարչարանաց,
Որին ես ահաւասիկ ուզում եմ մօտենալ -
Չէ՛ լեառ հերոսութեան, կամ վեհութեան ուղի, կամ փառքի ճանապարհ,
Կամ իմաստութեան պարտէզ, կամ ոգորում ոգու, կամ տքնութիւն անահ...

Եւ այն տեսիլը, որ՝ տարիներից յառնած՝
Ծառացել է ահա իմ վարանոտ ու զարհուրեալ հայացքների դէմ -
Ո՛չ փառքի գագաթ է խոստանում, ո՛չ Քերթութեան Պառնաս,
Ո՛չ անգամ փողփողեալ տողերի անմրցելի հանդէս:-

Այդ տեսիլը դժնի է և ժանտաժանտ, անփայլ է և գոսնական,
Եւ զարհուրելի է, ինչպէս զառանցանք, և անիմաստ է յաւէտ,-
Ո՜վ անցեալի պայծառ քերթողներ, ձեր երգը հերոսական
Թող դարերի՛ն մնայ ձեր հեռաւոր, ձեր օրերի՛ն անէ:-

Ձեր մարմարիոնեայ և դաշն դէմքերի փոխարէն,
Իբրև վարպետ միակ, իբրև անկաշառ մարգարէ -
Ահաւասիկ յառնում է մռայլ միջնադարից
Եւ կանգնում է դէմս, ո՜վ տառապեալ հանճար, քո կերպարանքը քարէ:-

Անցեալի արնակարմիր տեսիլներից շշմած հայացքներիս հանդեպ,
Որ ուղեցոյց են հայցում, և´ առաջնորդ արդար, և´ կորովի հանճար -
Պատկերելու համար Անցեալի խաւարից յառնած զարհուրանքը -
Դժոխքի դժնի մշուշից բարձրանում է ահա քո դէմքը բազմաչարչար...

Զարհուրանքի սովոր աչքերով, որ խորն են ու գերող,
Դու նայում ես ահա ոգուս խորքը, երկա՜ր նայում ես ոգուս խորքը,-
Եւ բռնում ես ձեռքս, որ ինձ առաջնորդես մռայլ ուղիներով,
Ինչպէս Վիրգիլը լուսաւոր, որ ցոյց տւեց մի օր քեզ երկնային դժոխքը:-

Ահաւասիկ գնում ենք քեզ հետ միասին, աշակերտ ու վարպետ,
Քերթութեան թոթովախոս մանուկ և այր բազմավաստակ,
Մեր խոհերով, մեր կեանքով, մեր երգերով անհունօրէն տարբեր,
Բայց և հարազատ ու արնակից, Իբրև միևնո՛ւյն մարդկութեան երկու տարբեր հասակ:-

Ընկնում ենք քեզ հետ միասին մենք ճանապարհ երկար,
Եւ մեր առջև ահա իր յորձանքն է ձգում արնափրփուր մի գետ,
Որ բաժանում է դժնի անցեալից այս լուսաւոր ներկան,-
Եւ մենք նստում ենք Մտածումի նաւը, որ նաւարկենք քեզ հետ:-

Գնում ենք ահաւասիկ քեզ հետ Քերթութեան ու Խոհի դժվար ճանապարհով
Դեպի ափը դէմի՝ ամէ՛ն յոյս ու հաւատ թողնելով այս ափին,
Եւ Մտածումս ահա, որպէս մշտնջական ու կորովի Քարոն,
Նաւարկում է դէպի Անցեալը, դէպի Անցեալը դառն, Դէպի ափը Մահվան ու Սարսափի...

Ա

Մենք ափ ենք ելնում միասին և նայում ենք մեր շուրջը մի պահ.-
Լռութիւն է, մռայլ մառախուղ, իսկ վերից գունատ մի մահիկ
Իր մեռեալ լոյսի հետ մէկտեղ տարածում է տխրութիւն ու ահ
Այդ անծիր եզերքի վրայ անսահման Սոսկումի ու Մահի:

Քայլում ենք, իրարու բռնած, քայլերով տարտամ, երերուն,
Անուղի, ինչպէս մոլորւած երկու կոյր կամ անօգ մանուկ:
Միևնո՛ւյն մառախուղն է բռնել թէ՛ մօտիկը մեր, թէ՛ հեռուն,
Միևնո՛ւյն լռութիւնն անհուն:

Խտանում է մեր դէմ մառախուղը.- ժայռեր են կարծես ու քարեր
Պարսպի նման բարձրացել և բռնել ճանապարհն անդարձ:-
Մոտենում ենք մենք ժայռերին - և տեսնում ենք վիթխարի ծառեր,
Եւ մտնում ենք ահա խաւարով ու ահով լեցուն մի անտառ:-

Ծառերի միջով վիթխարի գնում ենք դանդաղ մենք առաջ,
Կանգնում ենք, ականջ ենք դնում լռութեան մէջ երկար ու երկար,-
Եւ ահա հնչում է մթին անտառի խորքից մի հառաչ.-
Այդ ե՞րգ է արդեօք, հեկեկա՞նք, թէ՞ տրտունջ՝ քնարով երգած:-

Լսւում է ապա մօտիկից մի հանդարտ, դանդաղ ոտնաձայն.
Մոտենում է մէկը. դէպի մե՛զ, դէպի մե՛զ է գալիս ահա նա.
Եւ ահա - ծառերի ետևից ելնում է մի այր գլխաբաց.-
Վարդապե՞տ է նա, մուրացի՞կ, թէ՞ գեղջուկ, աղքատ քահանայ:-

Լուսնի սառ լոյսերով ողողւած՝ մօտենում է նա երերուն
Քայլերով, կանգնում է մեր դէմ,- ուրվական է կարծես նա ցաւի.-
Փոքրիկ է. նիհար. կիսամերկ. ճակատին պսակ է կրում,
Եւ ձեռքին բռնած նա ունի մի հսկայ արծաթեայ տաւիղ:

Հասնում է մօրուքն սպիտակ մինչև սրունքները նրա՝
Սպիտակ սաւանի նման ծածկելով մերկութիւնը ծերի.
Հայացքով տխուր ու անօգ նայում է նա լուռ մեր վրայ,
Եւ ապա, դառնալով Վարպետին, նա ասում է ձայնով մտերիմ.

«- Վարպե՛տ, օ՜հ, ես է՛լ քեզ նման մի գիշեր աշխարհից անցայ,
Ապրեցի, իբրև վանական, հայրենի եզերքում քո ծովի.
Բայց չքնաղ հայրենիքը քո - ինձ համար հայրենիք չդարձաւ ,
Եւ ծովը ձեր այն ծիծաղկուն,- չբուժեց իմ սիրտը ցաւից:

Աշխարհում շաչող հողմերից այն կղզում ապաստան գտած,
Զգեցած սևասև սքեմ՝ ես տաւիղը սակայն սիրեցի.
Եւ տաւիղը շեփոր դարձըրած՝ քերթութեան պարտէզը մտայ,
Որ կորած հայրենիքս երգեմ և անցեալը նրա հրածին:-

Երգեցի ես ձայնով առնական ամրոցներն ու բերդերը հայոց,
Ոստանները հայոց արքայից, պալատները նոցա փառահեղ.
Երգեցի Կարմիր Ավարայրը, Մասիսը՝ աստղերին հայող,
Ձգտելով հին փառքը հայոց սրտերում անմար միշտ պահել:

Քնարով մարտի կոչեցի ես նոցա՝ յանուն անցեալի,
Կոչեցի ելնել վերստին, թոթափել փոշին բարբարոս,-
Կոչեցի արժանի լինել մեր նախնեաց փառքին պանծալի՝
Վառելով ջահերն անցեալի, իբրև նո՜ր փրկութեան փարոս:-

Եւ երգս իզուր չհնչեց:- Հայրենի եզերքից քո լուրթ
Թռչելով, իբրև հրաւէր, դէպի հայրենիքն իմ հեռու -
Նա ոտքի հանեց քաջարի այրերի անմահ մի սերունդ,
Որ ելաւ գերութեան փոշուց հայրենեաց համար կռւելու:-

Եւ թէև քէնով բարբարոս փորձեցին նոքա, դարաւոր
Ոսոխները հայոց աշխարհի, մեզ արեա՛մբ ողողել կրկին,-
Բայց վսեմ մեր երթը եղաւ անցեալի փայլո՛վ փառաւոր,
Եւ խաղա՜ղ սրտով ես մեռայ՝ մինչև մահ քնարը ձեռքիս» :-

Ասաց - և խփեց քնարին նա մոմէ մատներով դեղին,
Աչքերում ամեհի մի հուր, մօրուքով մերկութիւնը ծածկած,-
Եւ ձայնը նրա քնարի, որ նման էր ձայնին թիթեղի,
Հնչում էր, ինչպէս մի հիւանդ, մահամերձ ընկած մանկան լաց:

Եւ տաւիղն հնչելով հեռացաւ , խարխափով մտաւ նա նորից
Անտառի խորքը խաւար, ուր տիրում էր տագնապ ու հառաչ:-
Մենք երկար լսեցինք նրա քնարի հառաչքը խորին,
Մինչ սուզւեց, լռեց նա հեռւում... Եւ անձայն անցանք մենք առաջ:-

Բ

Գնում ենք մենք ահա կրկին անտառով այդ մութ ու խաւար,
Ծառերի ճիւղերն անտերև քսւում են դէմքերին մերթ մեր,
Եւ թւում է մեզ, թէ նոքա չորացած մատներ են նիհար,
Եւ թւում են ծառերն անտառի - սարսափից քարացած դէմքեր:

Գնում ենք անտառով երկար, և ինչքան խորն ենք մտնում -
Լցւում է անտառը այնքան հառաչի ու լացի ձայներով,
Մանուկներ են կարծես զառանցում, ծերեր են հռնդում մթնում,
Սերունդներ են կարծես կարկառում բազուկներ գրկող ու գերող:

Բայց ահա երևում է հեռուն՝ տագնապով թարթող մի կրակ,
Թարթում է նա մերթ խաւարում, ու կրկին տագնապով մարում:
Մենք քայլում ենք նրա ուղղութեամբ, մօտենում ենք ահա մենք նրան
Եւ տեսնում ենք արդէն մոխրացած, համարեայ հանգած մի խարոյկ:

Խարոյկի շուրջը թափւած՝ մենք տեսնում ենք զէնքեր, ոսկորներ,
Մարդկային գանգեր, հնօրեայ զրահներ, մի հին հրացան:-
Եւ տեսնում ենք ապա, այլայլւած հայացքով նայում ենք երբ վեր -
Ծառերի ճիւղքերից կախւած կմախքներ՝ տապից չորացած:

Այս դժնի պատկերից սարսած՝ ուզում ենք արդէն կիսամար
Այդ խարոյկը թողնել ու գնալ, ընթանալ կրկին, երբ յանկարծ,
Ծառերի ետևից ելնելով՝ երևում է կիսամերկ մի մարդ՝
Սևահեր, ահագին գլխով, ոտքերը ոլորուն ու կարճ:

Գաճաճ է կարծես՝ հրաշքով անտառի խաւարից ելած.
Աչքերը շանթեր են թափում, ցայտում են կայծակներ ու կիրք.
Վիթխարի գլուխը կարծես տնկած է ուսերի վրայ.
Ակնոցներ ունի նա դրած և ձեռքին բռնել է մի գիրք:

Նայում է շանթող աչքերով նա մի պահ աչքերի տակից,
Նստում է ապա կիսամար խարոյկի մոխիրի վրայ,
Եւ հսկայ մի գնդի նման ցնցելով գլուխը ահագին՝
Ասում է ձայնով կանացի՝ ցուցամատը ճակատին դրած.

«- Այս խարոյկը ե՛ս վառեցի աշխարհում ձեռքերով իմ թոյլ,
Եւ տասնեակ տարիներ բորբոքւած՝ նա ցրեց շողեր ու կայծեր,-
Իմ ամբողջ կեանքում կռացած՝ փչեցի ես անխոնջ ու անդուլ,
Որ երբե՛ք, երբե՛ք չմարի նրա հուրը - և յա՛ր առկայծէ:

Եւ եկան, տասնեակ տարիներ սերունդնե՜ր եկան բորբոքւած,
Այրեցին սրտերը թափուր աշխարհում վառած իմ հրով,-
Հայրենի երկրի խաւարում սփռեցին հուր ցնորք ու կայծ.
Այստեղի՛ց զրահներ առած գնացին Ֆարհատն ու Կարօն:-

Ես վրէ՛ժը կեանքում երգեցի թշնամու հանդէպ հնօրեայ.
Իմ քնարը, գրիչն իմ հատու - սրբազան մրրի՛կ սերմանեց,-
Բայց նստած եմ կրկի՛ն ահա ես խարոյկիս մոխիրի վրայ -
Եւ շրթերս թորում են հիմա նախատի՛նք միայն ու անէծք»...

Վեր թռաւ յուզւած նա տեղից, շպրտեց գիրքը մի կողմ,
Կռացաւ խարոյկի վրայ և կրկին սկսեց փչել.-
Ելնում էր շունչը կրծքից մի խռպոտ, փայտեայ աղմուկով,
Եւ խարոյկը չէր բորբոքում... Եւ կանգնեց նա ոտքի ու գոչեց.

«- Բարձրացի՛ր, ելի՛ր խաւարից, ո՜վ ռազմի երգերի գուսան,
Հնչեցրո՛ւ քնարդ կրկին, թող ձայնը նրա շառաչե՛.-
Թող մարտի՛ նա կոչե կրկին բանակները մեր սրբազան,
Ե´ւ զէնքերը թող որոտան, և´ ռազմի սրերը թող շաչեն» :-

Այսպէս նա կանչեց,- և ահա, անտառի խորքից ելնելով,
Մոտեցաւ մեզ մռայլ մի մարդ՝ մազերը գանգուր ու խռիւ.
Վիթխարի ճակատ նա ուներ. հայացքը խրոխտ ու խելօք.
Իր ձեռքի պղնձեայ շեփորով շեփորեց նա պայքար ու կռիւ:

Բայց շեփորը՝ ռազմի ամպագոռ շառաչուն երգի փոխարէն՝
Արձակեց խռպոտ մի հառաչ, որ նման էր քամու կաղկանձի.
Բայց նրանց մեռեալ աչքերում ամեհի հուրեր նա վառեց,
Եւ գաճաճն սկսեց պարել - խելագար, խնդութեամբ անծիր...

Քարացած՝ մենք նայում էինք վիթխարի գլխով այդ մարդուն,
Որ վայրի մի պար էր պարում կաղկանձող նւագի ներքոյ,
Իսկ վերից, խաւարի միջից, պահակի նման մշտարթուն,
Զառամեալ լուսինն էր նայում՝ հմայւած պարով ու երգով:-
Իսկ ծառի ճիւղերից կախած կմախքները այն չորացած,
Շարժելով ծնօտներն իրենց՝ սկսեցին ամեհի կափկափել,-
Եւ լուսինը, ի վերուստ տրւած իր ժպիտը անդարձ մոռացած,
Սկսեց քրքջալ և վերից մեր գլխին պաղ մոխիր թափել...

Գ

Մենք թողինք պարող գաճաճին և ռազմի շեփորով մարդուն,
Եւ կրկին դանդաղ քայլերով քայլեցինք անտառի միջով,-
Երբ թնդաց յանկարծ անտառում մի երկինք հասնող դղրդիւն,
Եւ անտառը լցւեց ծայրէծայր բարձրաձայն լացով ու ճիչով:

Սարսափած՝ վազեցինք մենք առաջ ծառերի միջով անտառի,
Անպաշտպան կրծքերս նրանց ճիւղքերի հարւածին բացած,-
Եւ այդպէս երկար վազելով - դուրս եկանք յանկարծ անտառից,
Եւ փռւեց աչքերիս առջև - ամայի, ընդարձակ մի բացատ:

Ողողւած կարմրաւուն լոյսով - ձգւում էր բացատն ընդարձակ,
Ամայի, ինչպէս անապատ, անպտուղ, քարքարոտ ու լուռ:-
Այդ մռայլ բացատի մէջտեղում, հրաշքի նման բարձրացած,
Ցցւել էր ժայռերից կերտած մի կարմիր, կոնաձև բլուր:

Մենք նայում էինք բլուրին՝ աչքներս սարսափից չռած,
Այնտեղից ռազմի մի շեփոր կանչում էր խրոխտ ու առոյգ.
Վառւում էր բլուրի գլխին բարձրաբերձ բոցով մի կրակ,
Թւում էր, թէ վառել են այնտեղ մի հսկայ տօնական խարոյկ:-

Ոլորուն մի ուղի էր տանում բացատով դէպ բլուրն այդ թեք,
Քայլեցինք ուղիով այդ ոլոր,- և ահա, բլուրին չհասած,
Հանդիպեց, կտրեց մեր ուղին մի ինչ-որ կերպարանք անդէմ,
Մի, կարծես դժոխքից ելած, անսահման դժնի արարած:

Դա մա՞րդ էր, ուրո՞ւ, թէ մի դև՞,- դժւար էր որոշել իսկոյն:-
Նման էր հսկայ մորեխի, շարժւում էր թռիչքով թեթև,
Մնում էր մի պահ իր տեղում - և յանկարծ թռիչք էր անում,
Կարճ, հատու, ինչպէս դաշտերում մորե՛խն է թռչում տեղից տեղ:

Այդպիսի թռիչքով հատու ծառացաւ երբ նա մեր առաջ -
Սկզբում տեսանք մենք միայն ոսկորի և մսի մի կոյտ.
Կարծես մէկը առել էր մի խուրձ ոսկորներ և խառնել էր իրար,
Իսկ յետոյ - իրարու կապել, խառնելով ազդրեր ու գլուխ:
Երբ մի քիչ երկար նայեցինք ոսկորի ու մսի այդ կոյտին -
Տեսանք, որ կմախք է դա մի՝ գլխի տեղ՝ երկաթեայ մեքենայ,
Ձեռքերը տեղերից պոկած, գլուխը հագցրած ոտին,
Իսկ սրտի փոխարէն - կրծքում պողպատեայ զսպանակ դրած:

Ներքևից, ձախ ոտի մօտից, գլուխը նայում էր վերև՝
Աչքերից շանթեր թափելով, ատամները քսելով իրար.
Աջ ոտի մատներով մի պահ նա գունատ ճակատը քերեց -
Եւ այսպէս նա խօսեց՝ ներքևից ցասումով նայելով մեր վրայ.

«- Ո՜վ դուք, որ մտել եք ահա այս մռայլ անտառը Ահի,-
Նայեցէ՛ք հատեալ կմախքիս և գլխիս՝ պոկւած իր տեղից.-
Աշխարհում որոճում էի ես խոհեր կռւի ու մահի
Եւ գլխի փոխարէն ունէի մեքենա՝յ շինւած թիթեղից:-

Ես սրտի փոխարէն ունէի իմ կրծքում պողպատ զսպանակ,
Անծանօթ էր կեանքում ինձ համար ամենայն վարանում ու ահ.
Մեր երկրի արի այրերից կազմեցի ես մե՛ծ մի բանակ
Եւ մեր սև դրօշի վրայ գրեցի «Հայրենիք կամ Մահ»:

Գնացին նոքա, այդ արի զինվորները, Երկիրն Աւետեաց,
Տիրում էր այնտեղ բռնութիւն, և´ ոճիր, և´ կեանք անազատ.
Գնացին նոքա՝ սրբելու մեր դէմքից նախատինք ու լաց,
Բայց երկիրն արեամբ ողողեց տագնապած Արքան այն գազան:

Հանելով բարբարոս հորդաներ - նա քանդեց մեր շէները բոլոր,
Մեր մանկանց արեա՛մբ արբեցաւ ՝ թաքնըւած որջում արքունի,-
Եւ ահա, վրէժով լցւած, դժոխքի հանճարին դիմելով,
Ուխտեցի ըմպել մի բաժակ բռնակալ Արքայի արիւնից:

Ես գլուխս դարձրի այնժամ դժոխքի մի գոռ մեքենայ,
Բայց, դժբախտ փորձի ժամանակ, Արքայից հեռու նա պայթեց,-
Եւ խփեց - խորտակեց նա ինձ... Իսկ Արքան կենդանի մնաց,
Եւ, իբրև դևի տրիտուր, նախճիրներ նիւթեց ու ջարդեր...

Եւ մնա՜ց նա կենդանի... Կենդանի՜ նա մնաց... Վա՛յ ինձ...
Աշխարհից հեռացայ ես այսպէս՝ իմ ուխտը թողած անկատար...
Եւ ո՛չ մի կաթիլ չխմած արիւնից այն Հրեշ-Արքայի՝
Ես կեանքից ընդմիշտ հեռացայ... Եւ չունե՜մ հանգիստ ու դադար»...

Ասաց - կափկափեց կրկին ատամները թափով մի ահեղ,
Աչքերից շանթեր արձակեց,- և յանկարծ թռչելով տեղից,
Սկսեց թպրտալ օդում, թռչկոտել, ճչալ ու վայել,
Լցնելով բացատն աղմուկով ոսկորի և շաչող թիթեղի:-

Թռչկոտում էր նա խելահեղ, կատաղի դառնութեամբ վայում,
Դառնում էր օդում, ինչպէս հոլ, և ճիչեր արձակում ցաւի,-
Մենք դիտում էինք քարացած, սարսափած աչքերով նայում,
Երբ յանկարծ մօտեցան նրան երկու այր՝ դէմքերով կաւիճ:

Բուսնելով կարծես խաւարից՝ մօտեցան նրան երկու այր,
Երկու մարդ սևազգեստ, մռայլ, կրծքերին պղնձեայ նշան.
Կմախքներ էին՝ զգեցած զգեստներ մթին ու մռայլ,
Ձեռքերին ոսկորներ բռնած, ինչպէս գոռ մարտի դրօշակ:

Ելնելով կարծես խաւարից՝ մօտեցան նրանք այն հոլին,
Որ ցատկում ու դառնում էր օդում և ճիչեր արձակում ահեղ,-
Եւ մէկը նրանցից, որ ուներ հայացքներ՝ մռայլ փայլով լի -
Սկսեց ձեռքերով օդում, նրա շուրջը շարժումներ անել:

Հիպնոսող բժիշկն է ինչպէս ներազդող շարժումներ անում՝
Հիւանդի առջև շարժելով պսպղուն մի գունդ կամ բիւրեղ -
Նա շարժում էր այդպէս մի ոսկոր, կրկնելով անհայտ մի անուն,
Յօնքերի տակից ցայտելով կրակներ կարմիր ու հուրեր:

«Հըդահյո՜ւն, Հըդահյո՜ւն, Հըդահյո՜ւն»,- ձայնում էր կանչով շառաչուն,
Ձեռները կարօտով օդում հոլաձև մարդուն տարածած,
«Խա՜ն Բա՜ն ո՜տ, Խա՜ն Բա՜ն ո՜տ, Բա՜ն ո՜տ»,- ձայնակցում էր նրա հառաչին
Ուղեկիցը նրա՝ ամեհի էքստազում ինչպէս վերացած:

Այդ մռայլ կանչերի ներքո հոլատիպ մարդը քիչ-քիչ
Սկսեց թուլանալ, հանդարտել,- և ահա ընկաւ ուժասպառ.
Ցնցւում էր մի քանի վայրկեան իր գլուխը միայն ահագին,
Բայց նա էլ հանդարտւեց ահա... Եւ տիրեց լռութիւն անբառ:-

Մենք նայում էինք քարացած պատկերին այդ մութ ու հոռի
Եւ ուզում էինք հեռանալ, ընթանալ բացատով կրկին,
Երբ հնչեց բլուրի գլխից հռինդը ռազմի շեփորի,
Եւ լսւեց աղմուկ, ոտնաձայն - ներքևից, անտառի խորքից:

Լսելով ձայնը շեփորի - վեր թռաւ տեղից հոլաձև
Այն կմախքը կամ մարդը կրկին՝ ճակատին արնաթոր վէրքեր,-
Մի քանի վայրկեան քարացած, ականջը շեփորին, նա լսեց,-
Եւ քամու նման սրընթաց - երեքով սլացան ներքև:

Շռինդը ռազմի շեփորի թնդում ու կանչում էր մինչդեռ,
Ձայնում էր բլուրի գլխից, ինչպէս կոչ, երթի աղաղակ,-
Եւ լսւում էին ներքևից, անտառից - ճիչեր ու կանչեր,
Հաւաքւում էր կարծես անտառում և երթի էր ելնում մի բանակ:

Վերևից, բլուրի գլխից հնչում էր շեփորը, կանչում,
Տագնապով, ինչպէս ահազանգ,- և ձայնին նրա զուգահեռ՝
Լսւում էր հառաչ, ոտնաձայն, մի զանգ էր հեռուն ղողանջում,
Եւ վառւում էին անտառում բազմաթիւ կրակներ ու ջահեր...

Դ

Մենք լսում էինք, քարացած, շեփորի ձայնը դժնի,
Որ վերից, բլուրի գագաթից, հնչում էր ամեհի թափով,-
Երբ ահա ներքևից, անտառից, ողողւած ցոլքերով լուսնի,
Սկսեց ելնել ու հոսել դէպի մեզ - հսկայ մի թափոր:

Շարժւում էր թափորը՝ լուսնի սպիտակ լոյսով ողողւած,
Ահագին, ինչպէս մարդկային վիթխարի մի գետ, կամ հեղեղ.
Ձիերի խրխինջ, բառաչիւն, մարդկային հեկեկանք ու լաց,
Զէնքերի շաչիւն, թմբուկներ, կրակներ կարմիր ու դեղին,-

Այս ամէնը խառնըւած իրար, գալիս էր դանդաղ դէպի մեզ,
Կամ դէպի բլուրն էր գնում՝ անսալով շեփորի ձայնին:-
Քաշւեցինք զգոյշ մենք մի կողմ, որ յորձանքը մեզ չճզմէ,
Կամ չնչին տաշեղի նման մեզ յանկարծ իր հետ չտանի:

Մօտենում էր թափորը դանդաղ, հոսում էր հանդարտ ու ահեղ,
Հեղեղի նման յորդանում՝ բերելով աղմուկ ու հառաչ,
Ցնծութեան ճիչեր խելագար, զառանցանք ու վիշտ խելահեղ,
Ոսկորի ու մսի մխրճանք, երկաթի շռինդ ու շառաչ:

Մօտեցաւ թափորն ահա մեզ և դանդաղ սկսեց անցնել
Մեր չռած աչքերի առաջով, երազի նման մի դժնի:-
Մենք նայում էինք քարացած, սարսափով անհուն ու անծիր,
Ողողւած սպիտակ լոյսով այն ահից դալկացած լուսնի:
Գալիս էր ամէնից առաջ վիթխարի հասակով մի մարդ՝
Չոր, բարակ, հսկայ ճակատով, բեղերը սափրած, բայց կլոր
Մօրուքով, ինչպէս քահանայ, հայացքով խոնարհ ու հանդարտ,
Իր գունատ, մահատիպ շրթերով մի ինչ-որ աղօթք երգելով:

Մազերին եղեամ էր ցանել մառախուղը կարծես Հիւսիսի,
Որ շողում էր ալեզարդ գլխին, ինչպէս սառը, օտար լոյսի փայլ.
Նա տխուր շարական էր երգում Աստծոյ որդի Յիսուսին,
Բայց բառերը խառնում էր իրար՝ յորդելով անհարթ մի բարբառ:

Իր բարակ, ոսկրոտ մատներով նա բռնել էր մի գանձարան.
Աջհամբոյր են փոքրիկ ժամերում հաւաքում նման ամանով.
Թիթեղեայ էր փոքրիկ գանձարանը,- և ձեռքով գրւած էր վրան՝
«Քաղաքական անօթ»:

Սկիհի նման սրբազան գանձարանն այդ բարձր պահած՝
Երբ անցաւ առաջով նա մեր - մենք տեսանք զարմանքով անծիր,
Որ ճախրում է անօթի վրայ, աղաւնու կերպարանք առած,
Սուրբ հոգու նման - մի փոքրիկ երկգլխանի արծիւ:

Այդ անօթը բարձր պահած՝ նա անցաւ քայլերով դանդաղ,
Անմռունչ, ինչպէս քահանայ, որ գանձ է հաւաքում ժամում,-
Եւ դէմքը նրա սպիտակ, և սկիհը նրա այդ - անդարձ
Դրոշմւած մնաց իմ հոգում - այնքա՜ն էր պատկերն այդ անհուն:

Գալիս էր ապա անտառի եզերքին մեր տեսած այն ծերուկ
Վարդապետը կամ քերթողն այն հզօր՝ մօրուքով մերկութիւնը ծածկած.-
Նստած է կմախքի վրայ նա մի մերկ, երերուն ձիու,
Որ քայլում էր ճօճւելով, ինչպէս ձիերն են քայլում ծերացած:

Իր ձիու կմախքէ վզին արծաթեայ տաւիղն իր դրած՝
Խփում էր մատներով նա չոր ու երգում ռազմական մի երգ,
Եւ նրա ետևից մի քանի երգիչներ, հրելով իրար,
Արշաւում էին՝ նրա պէս նստոտած կմախքէ ձիեր:

Բայց նրանք տաւիղի փոխարէն ոսկորներ ունէին ձեռներին,
Որ թափով խփելով իրար՝ աղմկում էին կատաղի.-
Նրանցից մէկն էր միայն, որ ունէր իսկական սրինգ,
Եւ սրինգը ձայներ էր հանում չափազանց տխուր ու աղի:-


Պատանի՛ էր դա մի դալկահար, արցունքով լեցուն աչքերով,
Եւ ձայնը նրա սրինգի նման էր ողբի ու լացի.
Նւագում էր իր խեղճ սրինգով նա տաղեր վշտի ու սիրոյ,
Խառնելով այլոց աղմուկին իր ձայնը՝ մի քիչ կանացի:-

Այս գունատ պատանու կողքին արշաւում էր այլ մի քերթող,
Նրանից աւելի տարեց, փառահեղ ճակատով և ճաղատ.
Նա տաւիղ ունէր արծաթէ և շեփոր պղնձէ - ու հերթով
Նւագում էր կամ սիրոյ տաղեր, կամ հնչում ռազմի աղաղակ:

Եւ այսպէս՝ խառնելով իրար ռազմաշունչ, ամպագոռ տաղեր
Եւ սիրոյ տխուր նւագներ - անցնում էր խումբը նոցա,-
Եւ հնչում էր նւագն այդ խմբի - թաղումի նման դառնաղետ,
Լցնելով սրտերը յաւէտ - դառնութեան անկոբար ու ցաւ :

Երգեցիկ այդ խմբից յետոյ գալիս էր մի սև դիակառք,
Որ քաշում էին մարդակերպ, չորեքթաթ դևեր կամ ձիեր.
Դրւած էր այդ կառքի վրայ ոսկեզօծ, շքեղ մի դագաղ,
Եւ նստած էր դագաղի վրայ մի գաճաճ՝ դէմքով դէպի ետ:

Նախ այնպէս մեզ թւաց, թէ նա, դագաղի մարդն այդ գաճաճ,
Կրում է իր մարմնի վրայ՝ վիթխարի գլուխներ երկու,
Բայց կառքը երբ քիչ մօտեցաւ և կանգնեց մի պահ մեր առաջ -
Մենք տեսանք դագաղի վրայ - վիթխարի մի գլուխ և մի կուզ:

Այդ կուզն էր, որ ետ էր նայում, իսկ գլուխը նայում էր առաջ,
Կոնաձև բլուրը դէպի, դէպի լոյսը նրա գագաթի:-
Իր խրոխտ, արծւային քթին ակնոցներ ուներ նա դրած
Եւ խորունկ կնճիռներ ուներ սպիտակ ու նեղ ճակատին:-

Նա ո՛չ թէ նստած էր ոսկեայ դագաղի վրայ, այլ մի մեծ
Չղջիկի, կամ բուի նման՝ թառել էր կարծես չորեքթաթ:-
Նա կառքի անհարթ շարժումից կշռւում էր մերթ առաջ, մերթ ետ,
Եւ մերթ կուզն էր բարձրանում վերև, մերթ գլուխը՝ մի փոքր հերթափ:

Բայց այդպէս չորեքթաթ կռացած՝ ձեռքերով նա իր ահագին
Պահել էր վիթխարի մի թերթ, կամ դրօշ՝ շինւած թիթեղից.
Թիթեղէ դրօշի վրայ նկարւած էր մի արջ թագակիր,
Որ թաթի երկաթեայ խաչով կոտրում էր մահիկ մի դեղին:

Անախորժ ճռինչ հանելով ընթանում էր կառքը դանդաղ,
Երգեցիկ խմբի ետևից, անսալով ձայնին շեփորի,-
Իսկ կառքի երկու կողքերից, քայլերով ծանր ու հանդարտ,
Ընթանում էին անտառում մեր տեսած այրերը նորից:-

Առաջինը՝ անտառում վառած խարոյկի պահապանն էր այն հեք,
Որ ձեռքին, դրօշի փոխարէն, կրում էր վիթխարի մի փուքս.
Փչելով փուքսն իր հսկայ՝ նա փորձում էր կրակներ հանել,
Բայց հանում էր ձայներ խռպոտած, տխրագին տնքոց ու հոգոց:

Իսկ միւսը - նրա օգնական ռազմաշունչ այն գուսանն էր, որ
Շանթեր էր աչքերից թափում, բարկութեան հուրեր ու կայծեր.-
Իր ձեռքին բռնած նա ունէր պղնձեայ ահագին մի շեփոր,
Բայց շեփորը չէր շեփորում, այլ տխուր կաղկանձում էր կարծես:

Գնում էր նրանց ետևից կիսամերկ այրերի մի խումբ.
Կմախքներ էին՝ զգեցած զանազան լաթեր ու շորեր.
Մէկը խաչ էր իր կրծքին կրում, մի ուրիշը՝ դեղնած ծաղկեփունջ,
Որ նաւթի բուրմունք էր հանում՝ չափազանց սուր ու զօրեղ:

Մի կմախք տանում էր մէջքին մազութի երկաթեայ աման,
Մի ուրիշը՝ հսկայ մի հաշվիչ, որ նման էր փայտեայ քնարի.
Մի կմախք, շալակին դրած, մի դոյլ էր տանում իր համար,
Մի ուրիշը պահել էր գլխին ոսկեզօծ նժար վիթխարի:

Հազիւ էր այս խումբը անցել, երբ ահա երևաց ջահակիր,
Սևասքեմ այրերի մի խումբ, որ գալիս էր՝ երգելով շարական.
Քայլում էր այդ խմբի մէջտեղում, կապտաւուն ծիրանի հագին,
Մի փարթամ մօրուքով վարդապետ, մի նժդեհ, մօտ վաթսուն տարեկան:

Նա կրծքին կրում էր մի աստղ, որ ցոլում էր ինչպէս ադամանդ,
Մի խաչ էր շողշողում փորին, որ ցոլքեր էր ցրում բիւրեղէ.-
Իր հուժկու ձեռքերով, իբրև դարերից մնացած աւանդ,
Բռնել էր պարթև ծերունին և տանում էր թղթէ մի շերեփ:

Թափորի առջևից տարվող այն փոքրիկ սկիհի նման
Այս շերեփը և´ս ուներ հովանի մի ոգի անլոյծ.-
Արծաթեայ արծւի փոխարէն այս թղթի շերեփի վրայ
Նստել էր, իբրև հովանի, պղնձեայ բաշով մի առիւծ:

Երգելով տխուր շարական, սևասև զգեստներ հագած,
Քայլում էր շքախումբը նրա՝ կրելով ջահեր մահատիպ,
Եւ թղթէ շերեփը ձեռքին ընթանում էր նա համրաքայլ,
Անընդհատ, ձայնով անայլայլ, կրկնելով մոգական մի թիւ:-

Մինչ անցնում էր թափորն այս այսպէս - ետևից յորդում էր արդէն
Անընդհատ աճող, ծաւալւող, լեռնացող մի ծով կամ հեղեղ.
Աճում էր աղմուկն աւելի, խտանում ու դառնում էր տարբեր,
Մօտենում էր խորշակ մի կարծես՝ խառնելով ազգեր ու ցեղեր:

Դղիրդի նման հեռաւոր մօտենում էր աղմուկ նախ մի խուլ,
Երկիր էր կարծես ընթանում՝ հեղեղով արւած տեղահան.
Անտառ էր կարծես ճարճատում, հրդեհւած երկիր էր մխում՝
Սփռելով բարբարոս մի բոյր, հանելով ճիչեր երկնահաս:

Ձիերի դոփիւն, զէնքերի չարագոյժ շառաչ, մարդկային
Հեկեկանք, օգնութեան ճիչեր, շների կաղկանձ յուսահատ.-
Մոտենում էր այսպէս հեռւից արշաւանքը Արեան և Մահի,
Եւ նայում էինք մենք՝ ահից կարկամած, շնչներս պահած:

Իսկ դէմից, բլրի գագաթից, կանչում էր շեփորն անընդհատ,
Շեփորում էր մահու տագնապով՝ կոչելով նոցա հանդեսի,-
Եւ հոսում էին դէպի նա ամբոխները այդ տեղահան՝
Դեպի լյառն էին շտապում՝ Մահու ու Արեան մի ծեսի...


(Շարունակելի)

#2 vartahoor

vartahoor

    Member

  • Members
  • PipPipPip
  • 338 posts

Posted 10 June 2007 - 11:46 PM

ՄԱՀՒԱՆ ՏԵՍԻԼ (Շարունակելի)

Ե

Հռինդով, լացով, աղմուկով, թնդալով մօտենում էր մեզ
Գլխաւոր օղակն այդ ահեղ, հեղեղի նման թափորի.
Ջահակիր թափորից յետոյ, այրերից յետոյ սևազգեստ -
Զրահակիր բանակ էր դա մեծ, որ կռվի էր արշաւում նորից:

Վիթխարի մի նժոյգ նստած՝ ընթանում էր երթի առաջից
Հոլաձև մարդն այն ահեղ՝ ծածանած մի սև դրօշակ.
Խրխնջում էր նժոյգը նրա, բայց նման էր հիւանդ բառաչի
Խրխնջոցը նրա նժոյգի, որ քայլում էր դանդաղ և ուժատ:

Գլուխը՝ հագցրած ոտին՝ նայում էր շանթող աչքերով
Նժոյգի ոտների մօտից, ճոճվելով մերթ ետ, մերթ առաջ.
Վառւում էր լապտերի նման, կապտաւուն ժլատ մի հրով,
Շլինքին դրւած մեքենան, հանելով տնքոց ու հառաչ:
Իսկ նրա ետևից, իր նման նժոյգներ նստած և ձիեր,
Արշաւ ում էր նրա շքախումբը՝ կազմելով ստւար մի բանակ.
Ձիերի վրայ նստոտած կմախքներ էին ու դիեր՝
Ձեռներին սուսեր, զրահներ, հնամեայ զէնքեր ու դանակ:

Ընթանում էր մէկը՝ կմախքէ նժոյգի վրայ ընկըղմած,
Անգլուխ, մի ոտը կտրած, ձեռքերը կապած կռնակին,
Բայց կապած ձեռքերի արանքում մի դաշոյն ունէր նա պահած
Եւ փորձում էր նա դաշոյնով խողխողել նժոյգն իր տակի:

Հետևեալը... նիհար նժոյգի ոսկորէ նստուկին նստած
Խեղդամահ էր՝ լեղակի պէս կապոյտ իր լեզուն բերանից կախած.
Իր մռայլ պետի ետևից արշաւում էր քայլքով նա վստահ,
Գնում էր կարծես անվեհեր՝ ելնելու կրկի՛ն կախաղան:-

Միւսի իրանն էր միայն երևում, լոկ այդ, և մէկ էլ -
Մեջտեղից կոտրած մի սրունք, էլ ոչի՛նչ. արշաւ ում էր այդպէս.
Իսկ ո՞վ էր արդեօք այն մէկի ողնաշարը մէջտեղից թեքել -
Եւ դարձել էր նա հարցական նշանի նման մի պատկեր...

Ձիերից շատերի վրայ, մարդկային թէկուզ հաշմանդամ
Կմախքի կամ մարմնի փոխարէն - պարզապէս բազմել էին սեգ
Զըրահներ կամ սրեր ժանգոտած, մի դաշոյն կամ փամփուշտ անգամ,
Մի ամբողջ նժոյգի վրայ - մի փամփուշտ կամ հին հրազէն...

Այդ նժոյգ նստած հաշմանդամ այրերից շատերը սակայն
Ձիերի գաւակին կապած, իբրև բեռ վսեմ կամ պարծանք -
Աւարներ էին տանում - այն փառաւոր մարտերում հաւաքած՝
Մխրճած գանգեր, սրունքներ՝ սրբելուց պսպղուն դարձած:-

Այս լեզուն կտրած, կուրացած, խեղդամահ ասպետը ահա
Շարել է նժոյգի սանձին - մխրճած մատների մասեր.
Մի ուրիշը կրում էր ձեռքին կոնքերից շինած մի վահան,
Մի ասպետ փաթաթել էր մէջքին մի տրցակ կանացի մազեր:

Անցնում են, անցնում են անվերջ, գնում են շարքերով անծիր,
Կմախքե նժոյգներ նստած, զրահներ հագած մահաշունչ.
Հնձվորներ են կարծես, որ դանդաղ դառնում են Եղեռնի հնձից,
Մանգաղի ու բահի փոխարէն հրազէն առած ու դաշոյն:

Բայց ահա այդ կոյր, յօշոտւած, հաշմանդամ շքերթի միջում
Արշաւում է՝ նստած տախտակէ ձողերից շինած մի նժոյգ -
Սևահեր, թխադէմ մի այր, որ կրակ ու բոց է շնչում,
Մի ձեռքին քնար ոսկելար, միւսին՝ հրազէն մի զոյգ:

Մի փոքրիկ մօրուք նա ուներ, գալարուն սևասև մազեր,
Ծածկել էր թաւիշէ գլխարկ, և ուներ փողկապ փառահեղ,
Բայց նստուկը մերկ էր նրա, հանել էր զգեստներն ասես,
Որ տեսքը լինի երևի սրբազան իր դերին վայել:-

Իր խրոխտ դէմքին հակառակ, հակառակ առնական տեսքին՝
Երգում էր կերկերուն ձայնով նա քաղցրիկ, լորձունքոտ երգեր.-
Մենք լսում էինք զարմացած, նայելով առնական կրծքին,
Երբ տեսանք, որ նստուկը նրա բարձրանում ու իջնում է ներքև:

Փողային գործիք նվագող վարպետի այտերի նման
Ուռչում էր նստուկը նրա և իջնում, կրկին ու կրկին,-
Տեսնելով հրաշքն այս ցնցող - ա՜հ, մենք նո՛ր հասկացանք նրա
Ինքնագոհ ժպիտը - և խուլ, կաղկանձող թախիծը երգի...

«- Հըդահյո՜ւն, Հըդահյո՜ւն, Հըդահյո՜ւն»,- երգում էր նստուկով նա իր,
Խառնելով կանչին այդ - մահու հառաչանք, ատամի կրճտոց,-
Անտառից բարձրանում էր այնինչ աղաղակ ամեհի ու խոր,
Եւ երկինք էր հասնում այնտեղից տագնապով բարձրացող մի բոց:

Անտառից, խարոյկի պէս մեծ, շառայլ էր նետում դէպի վեր
Կարմրաւուն, արնագոյն մի բոց՝ այրելով յօնքերը լուսնի,
Եւ լսւում էին այնտեղից սուլոցներ, օգնութեան ճիչեր,
Ծառերի ճարճատիւն, հեկեկանք, քրքիջներ վայրի ու դժնի:

Եւ որքան գնում - աւ ելի ահեղ էր դառնում անտառից
Բարձրացող աղմուկն ահաւոր, հեկեկանքը՝ աստղերին հասնող.
Ցերեկի պէս լոյս էր արդէն անտառից բարձրացող հրից,
Իսկ թափորը ձգւում էր էլի, ողողւած շառայլով այդ նոր:

Թափորի մի ծայրը արդէն հասել էր բլրի գագաթին,
Որտեղից հնչում էր, կանչում այն շեփորը - անվե՜րջ, անընդհա՛տ,-
Եւ անցնում էին մեր դէմից, դեռ անցնում էին մահատիպ,
Գոսնելի ասպետներ ու այրեր, կազմելով խռիւ մի ընթացք:

Մենք վաղուց արդէն, նայելով թափորի ընթացքին այդ յորդ,
Էլ չէինք ջոկում իրարից այրերին շարեշար անցնող.-
Դժւար էր արդէն տարբերել նորերին՝ դէմքերից նախորդ,
Ընդհանուր մի գետ էր անցնում մեր դէմից արդէն, կամ մի ծով:

Դժւար էր արդէն տարբերել նրանցից մէկին միւսից,
Զրահներն էին շատացել թերևս, կամ ձիերն էին ծեր.
Միևնո՛յն կերպարանքն էր արդէն բոլորինը, բոլորի՛ ուսից
Կախւած էր զէ՛նքը միևնոյն,- և արդէն չկային անձեր:

Բայց յանկարծ ամբոխի մէջ այդ, յորձանքում այդ բութ ու անդէմ,
Բարբարոս թափորում այդ մթին, որ նման էր արդէն կոշմարի -
Մենք տեսանք կերպարանք երկու,- և պատեց մեզ վիշտ մի անդեղ,
Եւ կարծես վերացանք մենք մի պահ այդ արեան ու տենդի աշխարհից:

Գնում էր թափորի միջից մի արձան կարծես մարմարէ.
Հասակը բարձր. քարէ աչքերում թախիծ ու կորով.
Իր քարէ շրթերով նա անկապ մի երգ էր փորձում բարբառել,
Երևում էր, որ Մա՛հն էր տեսել և Սարսափը նա իր աչքերով:-

Եղկելի էր որքան նստուկով նվագող քերթողն այն - այնքան
Յարգանք էր ներշնչում սրա կերպարանքը ամբողջ նայողին.
Իր կյանքում տեսած սարսափից նա դարձել էր արդէն խելագար,
Եւ ահից յանկարծ քարացել՝ կորցըրած թէ՛ յոյս, թէ՛ ուղի:

Նա ո՛չ թէ ինքն էր քայլում, այլ երթի ընթացքով տարւած՝
Շարժւում էր, ինչպէս մեքենայ, ենթակայ յորձանքի ուժին.
Երբեմն ցնցում էր նրան անյաղորդ, ներքին մի հարւած -
Նա կանգնում էր մի պահ քարացած և նայում՝ լուսնոտի պէս ուշիմ:

Եւ քայլում էր կրկին մարմարեայ արձանի պէս ուղիղ ու անթեք,
Նայելով ուղի՛ղ իր առջև՝ կոյրերն են ինչպէս միշտ նայում.
Ձեռքերը խաւարին մէկնած՝ անսահման Եղեռնի հանդէպ
Շշնջում էր սարսափի բառեր և կրկնում մեռած մի անուն...

Նա հո՜ղ էր հայցում՝ խաւարին կարկառած ձեռքով իր քարէ,
Եւ լո՜ւյս էր հայցում խաւարից՝ իբրև դեղ աչքերին իր կոյր,-
Եւ մահու պէս գունատ շրթերով շշնջում էր բառեր մարմարէ,
Երազում էր խոնջենք ու արև և սիրոյ աղբիւրներ մաքուր:

Բայց վսեմ այդ խոհից յանկարծ դառնալով ուրիշ մի խոհի՝
Նա թակում էր գլուխն իր թափով, սկսում էր մարմինը ցնցել -
Եւ մաքուր, անբիծ շրթերից թորում էր լորձունք ամեհի,
Եւ դէմքի վրայ այդ պահին նկարւում էին ալ բծեր...

Գնում էր նրա հետ մէկտեղ, համրաքայլ, քերթող մի ուրիշ.
Շինւած էր կարծես նա մոմից, և դէմքը, որպէս մագաղաթ.
Նրա ձայնը ելնում էր կարծես ժայռերում փորած ջրհորից՝
Ե´ւ մաքուր, և´ ջինջ էր այնքան, ինչպէս ցողը՝ դաշտերում շաղած:-

Բայց մոմէ այդ գունատ գուսանի թղթի պէս ճերմակ շրթերից
Յորդում էր երգը յանկարծ - ամպրոպի, որոտի՛ պէս թափով...
Եւ ո՞վ էր տվել այդքան ուժ, այդքան թափ ու շնորհ վերին
Այդ մոմե դէմքով գուսանին - և նետել նման մի թափոր...

Նա և´ս, սարսափից քարացած այն քարե գուսանի նման,
Քայլում էր՝ հորձանքով տարւած՝ իր աւագ ընկերոջ կողքին,
Եւ դէմքը նրա մոմեղեն, սփրթնած, գունատ, ինչպէս մահ,
Մերթ ընդ մերթ բոցւում էր, կարծես մի ուրի՛շ արևի շողքից:

Արծաթէ ափսէի վրայ նա տանում էր բոցավառ մի սիրտ,
Որ բոսոր ցոլքեր էր ցանում խաւարում այն սիրտ կեղեքող,
Եւ զուլալ, արծաթեայ ձայնով երգում էր արևի մասին,
Իր գիւղի՜ արևի մասին, որ մորթել էին ցերեկով...

Երգում էր հերկերի մասին, դաշտերի մասին ու հողի,
Քրտինքն էր երգում գեղջուկի և նրա վաստակը արդար,-
Բայց փոխւում էր երգը յանկարծ և դառնում աղաղակ ոխի,
Եւ մոմէ շրթերով քերթողի - սկսում էր նա նզովք կարդալ:

Պահերին այդ դէմքը նրա դառնում էր դժնի, արիւնռուշտ,
Խռպոցի էր փոխւում ու ճիչի նրա ձայնը պայծառ ու մաքուր,-
Սևանում էր սիրտը մի պահ, դառնալով անհուր ու անուժ,
Եւ քարէ ընկերոջ նման՝ քայլում էր նա էլ՝ ինչպէս կոյր:-

«- Ո՛վ տխուր ու խեղճ գուսաննե՛ր, նոխազնե՛ր, կեանքի բարբարոս,-
Բարբառեց Վարպետը յանկարծ՝ դառնալով նոցա ստւերին.
- Դուք կոչւած էիք լինելու Լոյսի ու Խնդութեա՛ն փարոս,
Բայց սրտերը ձեր բոցավառ այն Ստի՛ն ողջակէզ բերիք»:

Եւ նա ցոյց տւեց հեռւում, բլուրի գագաթին վառւող
Այն կրակը դժնի ու դեղին, որ վառւում էր անհուն տագնապով,-
Եւ ապա, դառնալով կրկին բարբարոս յորձանքով տարւող
Այրերին այն՝ ասաց իր սրտի բովանդա՛կ տխրութեամբ ու թափով.

«- Դուք կարո՜ղ էիք Քերթութեան և Մտքի լուսէ պարտէզում
Ճաշակել Ոգո՛ւ խնդութիւն՝ սնւելով խոհով ու բանիւ,-
Եւ երթում այս մութ ու դաժան կա՞յ արդեօք աւելի՛ մեծ զոհ,
Քան հանճարը ձեր բոցավառ՝ մատուցած այս պի՛ղծ սեղանին»...

Եւ լռեց Վարպետը մռայլ, առաջին և վերջին անգամ
Մեր ամբողջ երթի ընթացքում շրթունքները իր բանալով,-
Մինչ մռայլ թափորին ձուլւած, ոտքերով բոբիկ, արնաքամ
Հեռացան գուսաններն այն վսեմ՝ խելագար խնդալով ու լալով...

Զ

Կանչում էր այնինչ վերևից, բլուրի գագաթից, դժնի
Այն շեփորը ձայնով չարագոյժ,- և գնում էր թափորը վերև,
Անցնում էր անվերջ՝ ողողւած արնագոյն ցոլքերով լուսնի,
Եւ գնում էին արդէն մերկ մանուկներ, կանայք և ծերեր:

Անցել էր արդէն թափորի գլխաւոր հոսանքը ամբողջ,
Թափորի մի ծայրը վաղուց հասել էր բլրի գագաթին,
Որտեղից երկինք էր հասնում արդէն ալ, արնագոյն մի բոց,-
Իսկ թափորը դեռ չէր վերջանում, դեռ գալիս էր - անվե՜րջ ու անթիւ:

Ներքևում անտառը արդէն ճարճատում էր հրով ընդհանուր,
Երկինք էր բարձրանում այնտեղից արդէն նո՛ր մի, ընդհանուր հրդեհ,
Եւ ռումբեր էին շառաչում, և թնդում էր բիւր թնդանօթ,
Եւ կրակը շէնե՛ր էր ամբողջ սկսել երկինք շպրտել:

Դղրդում էր հողը արդէն ռումբերի շաչող որոտից,
Բովանդակ աշխա՛րհն էր արդէն սասանել մոլուցքից արեան,-
Լցվել էր տիեզերքն ամբողջ արդէն տօթ բոյրով վառոդի,
Էլ չկար հեռու ու մօտիկ,- բայց թափորը երգում էր «յարեաւ»:

Կատարեալ բանակներ էին արշաւում մեր դէմից արդէն,
Շտապում էին տագնապով կոնաձև բլուրն հասնելու,-
Եւ ահա վառւող անտառից սկսեց նոր մի գետ յորդել
Եւ հոսել, հոսել անընդհատ, նախիրի նման անգլուխ...
Երբ ռազմի շաչով-շառաչով, ցնցելով հնչուն ծնծղաներ,
Թմբուկներ խփելով տօնական, երգելով երգեր ռազմաճիչ,
Դոփելով՝ բանակներն անցան,- սկսւեց տրտունջ մի անել,
Յուսահատ հեկեկանք ու լաց, խելագար հառաչք ու քրքիջ:

Մեր դէմից անցնում էին արդ մանուկներ մեռեալ և ծերեր,
Հաշմանդամ սերունդներ ամբողջ՝ Եղեռնի հնձանին ընծայ...
Նախիրներ էին անցնում հոծ, սարսափած կոյրերի պէս երեր,
Եւ ցանքսեր, արտեր ոսկեզօծ՝ դեռ ո՛չ մի ձեռքով չհնձած...

Եւ անցնում էին զօրքերից ոտնակոխ արւած պարտէզներ,
Հրդեհից մոխրացած հիւղեր, քաղաքներ մեռեալ և շէներ,-
Եւ գետեր՝ տապից չորացած, ցորեանի հրդեհւած դեզեր,
Եւ գայլեր՝ մարդուց գազազած, և մկնե՛ր զառամ, և շնե՛ր...

Սրածւած սերունդնե՜ր էին արդ անցնում, քաղաքներ քանդած,
Հեղեղի պէս պրծած, տեղահան, գնում էր երկի՛ր մի ամբողջ,-
Անցնում էր արմատից պոկած, անխնայ կտրած մի անտառ,-
Սարսափած նախիրի նման՝ սպանդից փախած մի ամբոխ...

Ամեհի լացով, աղմուկով, ոռնոցով անյոյս ու մռայլ
Շարժւում էր ամբոխը դէպի այն բլուրը կարմիր, կոնաձև.-
Վերջանում էր երթը արդէն, երբ մենք է՛լ, ձուլւելով նրանց,
Քայլեցինք կամ կարծես թռանք՝ շիւղերի նման հողմածեծ:

Դիւական մի ձեռք էր կարծես թռցնում, քշում մեզ առաջ,
Եւ ահա, տարւելով այդպէս, երբ լեռան գագաթը հասանք,-
Կանգնեցինք՝ մեր դէմ ծառացած պատկերի առջև շւարած.
Զառանցա՛նք էր պատկերն այդ կարծես, որ մեր դէմ փռւած մենք տեսանք...

Բացւում էր բլուրի վրայ մի անծայր, լերկ հարթավայր,
Ողողւած կարմրաւուն լոյսով, որ դողում էր անվերջ ու պարում.
Իր բոսոր, արնավառ գոյնով ներկելով շրջակայքը խաւար՝
Վառւում էր բլուրի մէջտեղում մի հսկայ, երկնահուպ խարոյկ:

Կրակէ օղակի նման բոցկլտում էր խարոյկը կարմիր.
Բոցեղէն պարիսպ էր կարծես՝ Արքայի շուրջը քաշած:-
Այդ նրանց արքա՛ն էր գուցէ, կամ՝ սերած Հրդեհի զարմից՝
Առաջնորդը նրանց կրակէ, որ ցոյցի էր ելել մարդաշատ:

Խարոյկի մէջտեղում, ոսկեայ մի գահի վրայ ընկղմած,
Նստած էր Արքան այդ ահեղ, որ չունէր կերպարանք որոշ.
Մերթ թւում էր, թէ դա - կրակէ մի մարդ է՝ բռունցքը սեղմած,
Որ բռնել է սեղմած բռունցքում - մի փոքրիկ եռագոյն դրօշ:

Բայց յաջորդ վայրկյանին արդէն փոխւում էր տեսքը նրա,
Եւ ահա - գահի վրայ նոյն - մի գայլի գլխով վարդապետ,
Սևասև վեղարը գլխին և դեղին ճակատի վրայ -
Մի հսկայ, շողշողուն ադամանդ, որ թէ՛ խաչ է, թէ՛ գունդ է, թէ՛ նետ:

Փոխւում էր ապա նաև այդ կերպարանքը. յանկարծ նրա տեղ՝
Երևում էր դեղին մի կատու՝ աչքերում կրակներ ահի,-
Եւ թւում էր, թէ դէմքը նա իր - ոսկեկար քողով է պատել,
Եւ նետը դարձել է նժար, և խաչը դարձել է մահիկ:

Նստած էր ոսկեայ իր գահին կրակէ Արքան այդ ահեղ,
Տեսիլքի նման մի դժնի, կերպարանքը մթին ու մռայլ,-
Եւ շուրջը նրա խարոյկի, բոլորած մի պար խելահեղ,
Ցատկոտում էին ու պարում ամբոխները այն դիւահար:

Խարոյկին ամենից մօտիկ, բոլորած շրջանն առաջին,
Թռչկոտում էին ու պարում մեր տեսած այրերն այն ճիւաղ,-
Հոլաձև կմախքն էր պարում, և ձայնով, նման բառաչի,
Երգում էր խաժադուժ մի երգ՝ սփռելով տառապանք ու վախ:

Նրա ձեռքը բռնած, նրա հետ, պարում էր անտառում հանդիպած
Խարոյկի պահապանը գաճաճ և գուսանը ապա ռազմատենչ.
Պարում էր վարդապետը պարթև՝ շերեփը շրթերին հպած,
Եւ բոլոր ասպետնե՛րն ապա՝ աչքերում մոլուցք մի անշէջ:

Գնալով լայնանում էր, ուռչում շրջանակը այդ շուրջպարի.-
Բռնելով հարթավայրն ամբողջ, չարագոյժ բոցերի ներքոյ,
Ահռելի տեսիլքի նման ելնելով կարծես խաւարից՝
Մի ամբողջ ժողովո՛ւրդ էր պարում եղկելի ճիչով ու երգով:

Մանուկներ տկլոր, անատամ աղջիկներ, ծերեր հաշմանդամ,
Գլուխները բռնած ձեռներին, վայրենի լացով ու ճիչով,
Թռչկոտում էին ու պարում,- ցատկոտում էր կարծես մի անտառ,-
Եւ անցնում էինք մենք դանդաղ այդ պարող անտառի միջով...

«Հըդահյո՜ւն, Հըդահյո՜ւն,Հըդահյո՜ւն»,- ոռնում էր ամբոխը մոլի,
Կարկառած ձեռները վերև կամ դիմացը՝ դեղին Արքային,-
Երբ ճիւաղը յանկարծ այն ծանօթ, որ նման էր մարդակերպ հոլի,
Մորեխի պէս օդում ցատկելով՝ մօտեցաւ Արքայի գահին:

Մոտեցաւ շարժումով հատու և կտրած գլուխն իր նետեց
Արքայի ոտքերի առջև, իբրև տուրք, կամ զոհ սրբազան,-
Եւ ամբոխը խռպոտ ճիչերով, ոռնոցով նրան հետևեց -
Բարձրացաւ գանգերի մի բուրգ և բուրգը աստղերին հասաւ...

Իսկ շուրջը վիթխարի այդ բուրգի, մշուշում, բռնած խոլապար,
Թռչկոտում էին ու պարում աւերւած քաղաքներ ու շէներ,-
Եւ երթի ելած նրանց հետ՝ ամեհի խանդով, խոլաբար՝
Թռչկոտում էին ու պարում նախիրներ զառամ և շներ...

Եւ արդէն ոսկեայ իր գահից բարձրացած բլուրի վրայ ՝
Կանգնել էր Արքան այն դեղին՝ հրդեհի նման մօրուքով,-
Եւ փողի նման անողոք՝ մահագոյժ շեփորը նրա
Կանչում էր, կանչում էր նրանց - դէպի նոր մի մեռեալ Երիքով...

Է

Այդ դաժան տեսիլքին ի տես՝ քայլերով երեր մենք փախանք,
Կտրեցինք հարթավայրն ամբողջ և իջանք անտառ մի ուրիշ,
Մինչ հասնում էր դեռ բլուրից մի լացի նման աղաղակ,
Ոռնում էր կարծես մի քաղաք՝ փախչելով հրից ու սրից:

Խաւար էր անտառում այդ նոր, և ծառերը, կորած խաւարում,
Կմախքներ էին կարծես սև, որ պարզած ոսկորէ ձեռներ -
Մեզ բռնել էին կամենում, քաշքշում էին ու հրում
Եւ մահվան սառնութիւն բուրում, քրքջալով մտքերին մեր վեհ:

Հառաչում էին նրանք խուլ ձայներով, անեծք շշնջում,
Կամ կարծես օգնութիւն հայցում մօտեցող սրից ու հրից,-
Դեռ հասնում էին բլուրից սրերի շառաչ ու շաչիւն,
Դեռ շեփորը կանչում էր, կանչում այն Մահու և Արեան բլուրից:

Սարսափած փախչում էինք մենք անտառի միջով այդ խաւար,
Այդ մռայլ ծառերի միջով, որ պարզած երերուն ձեռներ -
Մեզ թւում էին մի գալիք ահռելի սպանդի համար
Հանրային դամբանից ելած, յարութիւն առած մեռելներ:
Մեր ոտքերը դիպչում էին սուր, փշերի նման քարերի,
Ծառերի ճիւղերը՝ կանանց մատների նման գալարուն՝
Չանգռտում էին, արնոտում մեր դէմքերը,- և հին դարերից
Նախամա՛րդն էր արդէն արշաւում՝ աչքերում մոլուցք ու արիւն:

Ժամանակը ե՛տ էր թռչում արդէն խուլ աշխարհի վրայով,
Մարդակերպ Կապի՛կն էր արդէն արշաւում հետքերից մեր նորից,-
Եւ լուսինը, եդէմ ժպիտով ծառերի արանքից նայող,
Մեզ թւում էր վհուկ՝ հմայող, որ փրկում է ջրից ու հրից...

Սարսափած փախչում էինք մենք անտառի ծառերի միջով,
Եւ ամէն ծառի ետևից մեզ նայում էր արդէն մի հրէշ,
Մեզ արդէն ագռա՛ւն էր ծաղրում իր լացի նման քրքիջով,
Եւ ամէն մի շրշիւն ու շշուկ մեզ գուժում էր պատիժ ու վրէժ:

Մեր հոգուց քերում էր մի ձեռք այն ամենը, որ տարիներ,
Կամ դարե՜ր էինք կուտակել՝ սերունդից սերունդ կրելով,-
Եւ գունատ ցոլքերը լուսնի մեզ թւում էին հուրիներ,
Արիւնռուշտ, չարա՛չք հուրիներ՝ մարդու միս ու արիւն սիրող:-

Մենք երկար, երկար վազեցինք, սարսափից խելագար, անյոյս,
Այդ մռայլ ու մութ անտառում կորցրած ուղի ու հավատ,-
Երբ յանկարծ ծառերի միջից երևաց երկնագոյն մի լոյս,
Որ աստղի նման փրկարար շողշողաց հեռւում այն խաւար:

Հևիհև, արիւնոտ ոտքերով, չանգռելով կուրծք ու երես,
Վազեցինք մենք լոյսը դէպի, որ ցոլում էր ցոլքով մի մաքուր,-
Եւ ահա, վազքից շնչասպառ, քայլերով անուժ ու երեր,
Մոտեցանք անտառի եզերքին - և տեսանք կերպարանք մի հուր:

Մի մարդ էր գալիս դէպի մեզ՝ ոսկեզօծ լապտերը ձեռին.
Գունատ էր. հսկայ ճակատով. երկնագոյն աչքեր նա ուներ.
Լոյսի պէս սպիտակ դէմքին խաղում էր ժպիտ մի վերին,
Հայացքը թափանցում էր կարծես անսահման, անծիր հեռուներ:

Ողջունեց ժպիտով նա մեզ և ապա լապտերն հուրհուրան
Նա պահեց մի պահ մեր առաջ, իբրև աստղ, նշան լուսատու.-
Վիթխարի ճակատով այդ մարդու լապտերի ապակու վրայ
Նկարւած էր ոսկէթև մի աստղ և գրւած էր պատգամ մի հատու:

Այդ լապտերը իր դէմ պահելով՝ նա հանեց մեզ մութ անտառից,
Մոլորւել էինք ուր արդէն՝ կորցըրած ուղի ու հավատ,-
Եւ այստեղ հրաժեշտ տւեց ինձ Վարպետը Մահու աշխարհի,
Որ գիտէր լոկ վիշտ ու չարիք և երգել էր դժոխքը խաւար:

Արդ՝ անցել էինք արդէն մենք Անցյալի մռայլ եզերքից,
Լայնահուն աշխարհն էր իմ դէմ՝ ողողւած հրով փրկարար,-
Այն ոսկեայ լապտերի լոյսով ես դարձայ Գալիքի՛ երգիչ,-
Այդ լապտերը, ո՜վ Առաջնորդ, կփրկէ աշխա՛րհը արար...





0 user(s) are reading this topic

0 members, 0 guests, 0 anonymous users