вںðºÜÆ àôÔÔ²¶ðàôÂÚ²Ü Ð²ðòÀ
¶ñÇß ¸³íÃÛ³Ý
ä»ïù ¿ ѳßí»Ñ³ñ¹³ñÇ »ÝóñÏ»É ³Ûë ѳñóÁ£
гñóÁ Ý»ñϳÛáõÙë ·áñͳÍíáÕ ï³ñµ»ñ áõÕÕ³·ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ í»ñ³óÙ³Ý å³Ñ³ÝçÝ ¿, ÙdzÛÝ Ù»Ï áõÕÕ³·ñáõÃÛ³Ý ïÇ»½»ñ³Ï³Ý ÏÇñ³éáõÃÛ³Ý Ï³ñÇùÁ ѳۻñ»ÝáõÙ£
àõÕÕ³·ñáõÃÛ³Ý Ñ³ñóÇÝ ãåÇïÇ Ë³éÝ»É áõÙ-ѳۻñ»ÝÇ ¥³ñ»õ»É³Ñ³Û»ñ»ÝǤ »õ ÏÁ-ѳۻñ»ÝÇ ¥³ñ»õÙï³Ñ³Û»ñ»ÝǤ ËݹÇñÝ»ñÁ£ àõÕÕ³·ñ³Ï³Ý »õ ·ñ³Ï³Ý áõ µ³ñµ³é³ÛÇÝ Ñ³ñó»ñÁ ï³ñµ»ñ µÝ³·³í³éÝ»ñ »Ý ³Ûë ËݹñáõÙ£ àõÕÕ³·ñáõÃÛáõÝÁ É»½íÇ ÑÝãÛáõÝÝ»ñÇ Ý߳ݳ·ñ³ÛÇÝ, ·ñ³Ï³Ý ³ñӳݳ·ñáõÃÛ³Ý, ÑÝãáõÛóÛÇÝ Ó³ÛÝ»ñÇ »õ Ó³Ûݳϳå³ÏóáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÑÝã³Ï³Ý ³ñÅ»ùÇ å³ïÏ»ñ³ÛÇÝ ·Ý³Ñ³ïÙ³Ý µ³Ý³Ó»õáõÙÁ »õ ûñÇݳϳñ·áõÙÝ ¿, »õ ãåÇïÇ ß÷áÃ»É µ³ñµ³éÝ»ñÇ ³ñï³ë³Ý³Ï³Ý, á׳ÛÇÝ »õ Ó»õ³ÛÇÝ ï³ñµ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ñ»ï£
гۻñ»ÝÇ áõÕÕ³·ñáõÃÛ³Ý ÷á÷áËáõÃÛ³Ý Ñ³ñóÁ ãëï»ÕÍí»ó 1922 Ãí³Ï³ÝÇÝ, »ñµ г۳ëï³ÝáõÙ ÏÇñ³éí»ó Ý»ñϳÛáõÙë ³ÛÝï»Õ ·áñͳÍíáÕ áõÕÕ³·ñ³Ó»õÁ, ͳÝáê Ýáñ áõÕÕ³·ñáõÃÛáõÝ ³ÝáõÝáí£ ²ß˳ñѳµ³ñ ѳۻñ»ÝÇ áõÕÕ³·ñáõÃÛ³Ý ËݹÇñÁ ³é³ç³ó³í Ñ»Ýó ³ß˳ñѳµ³ñÇ ·ñ³Ï³Ý ÍÝáõݹáí£ ´Ý³Ï³Ý ¿, áñ ³ß˳ñѳµ³ñÁ ã¿ñ ϳñáÕ µáÉáñ ¹»åù»ñáõÙ Ñ»ï»õ»É ·ñ³µ³ñÇ áõÕÕ³·ñ³Ï³Ý ϳÝáÝÝ»ñÇÝ© »õ ãÑ»ï»õ»ó© ³Û¹ï»ÕÇó ¿É ëÏëí»ó áõÕÕ³·ñáõÃÛ³Ý Ñ³ñóÁ£ ä³ïÙ³Ï³Ý Çñ³Ï³ÝáõÃÛáõÝ ¿, áñ Ø»ëñáå سßïáóÁ ëï»ÕÍ»É ¿ ÙdzÛÝ 36 ï³é© ï³ñµ»ñ ųٳݳÏÝ»ñáõÙ Ùáõïù »Ý ·áñÍ»É §û¦, §ý¦, §áõ¦, §»õ¦ ï³é»ñÁ© ³Û¹åÇëáí ѳۻñ»Ý ³Ûµáõµ»ÝÇ ï³é»ñÇ ù³Ý³ÏÁ ¹³ñÓ»É ¿ 40£ àõëïÇ ³Ûëûñí³ 40 ï³é ·áñͳÍáÕ ÑÇÝ áõÕÕ³·ñáõÃÛáõÝÁª Ù»ëñáåÛ³Ý 36 ï³é ·áñͳÍáÕ áõÕÕ³·ñáõÃÛ³Ý Ñ»ï ÝáõÛÝÁ ã¿£ ²Ûëûñí³ ÑÇÝ áõÕÕ³·ñáõÃÛáõÝÁ Ù»ëñáåÛ³Ý áõÕÕ³·ñáõÃÛáõÝ ã¿£
àõÕÕ³·ñáõÃÛ³Ý Ñ³ñóÁ ûųó³í 19-¹³ñÇ í»ñçÇÝ ï³ëݳÙÛ³ÏÇó, áñ ß³ñáõݳÏí»ó ÙÇÝã»õ 20-ñ¹ ¹³ñÇ ³é³çÇÝ ù³éáñ¹Á© ëÏëí»óÇÝ áõÕÕ³·ñ³Ï³Ý ËáïáñáõÙÝ»ñ£ àÙ³Ýù ëÏë»óÇÝ ½»Õã»É µ³é³í»ñçÇ ãÑÝãáÕ §Û¦ ï³éÁ£ àÙ³Ýù ëÏë»óÇÝ µ³é³ÙÇçÇ §áõ¦ ï³éÁ, áñ §í¦ ¿ñ ÑÝãáõÙ ·ñ»É §í¦, ÝáõÛÝÇëÏ §õ¦£ ´³é³ÙÇçáõÙ »õ µ³é³í»ñçáõÙ ß³ï³ó³í §û¦ ï³éÇ ·áñͳÍáõÃÛáõÝÁ ³ß˳ñѳµ³ñÛ³Ý ³ÛÝåÇëÇ µ³é»ñáõÙ, áñ Ù³ï»Ý³·ñ³Ï³Ý ³ÝóÛ³É ãáõÝ»ÇÝ£ ¸³ ÉÇÝ»Éáí å³ïÙ³Ï³Ý Çñ³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ Çñ³å³ßïáñ»Ý åÇïÇ Ùáï»Ý³É ѻﳷ³ ½³ñ·³óáõÙÝ»ñÇÝ£ ¸ñ³Ýù, ï³ñ³µ³Ëï³µ³ñ , Çñ³ñ³Ù»ñÅ ë»õ»éáõÙÝ»ñÇ ³é³ñϳ ¹³éݳÉáí, ÙÇ·áï»É »Ý Ïáõë³Ïó³Ï³Ý, ù³Õ³ù³Ï³Ý ³ÝѳñÏÇ Ý³Ë³å³ß³ñáõÙÝ»ñáí, »õ Ññ³å³ñ³Ï³·ñ³Ï³Ý ÙÇïáõÙݳíáñ ù³ñá½ãáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ï³ñ³÷Ç ï³Ï ·áõݳíáñí»É »Ý ³Ýѳñ³½³ï ëïí»ñÝ»ñáí, Ñ»é³ó»É »Ý ·ñ³íáñ-É»½í³Ï³Ý, áõÕÕ³·ñ³Ï³Ý ѳñó ÉÇÝ»Éáõó£
²ñ¹³ñ»õ, ³Ýݳ˳å³ß³ñ Ùáï»óáõÙÁ ³ñ¹Ç ѳۻñ»ÝÇ áõÕÕ³·ñáõÃÛ³Ý Ñ³ñóÇÝ Å³Ù³Ý³ÏÇ Ññ³ï³å å³Ñ³ÝçÝ ¿ ³ÛÉ»õë£
ܳۻÝù ѳٳÛݳå³ïÏ»ñÇÝ£ г۳ëï³ÝáõÙ ÙdzѳÙáõé ·áñͳÍáõÃÛ³Ý Ù»ç ¿ Ýáñ áõÕÕ³·ñáõÃÛáõÝÁ, áñ 1922 Ãí³Ï³ÝÇ ÑÇÙÝ³Ï³Ý ÷á÷áËáõÃÛáõÝÇó Ñ»ïá, ³å³ ųٳݳÏÇ ÁÝóóùáõÙ »õë ÙÇ ß³ñù ÷á÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñÇó Ñ»ïá, í»ñçÝ³Ï³Ý ûñÇݳϳñ·áõÙ ëï³ó³í 1940 Ãí³Ï³ÝÇÝ£ 1991 Ãí³Ï³ÝÇ ³ÝϳËáõÃÛ³Ý Ñéã³ÏáõÙÇó Ñ»ïá »Õ»É »Ý ³ÝÝß³Ý ëåñ¹áõÙÝ»ñ г۳ëï³ÝáõÙ, ë÷ÛáõéùÛ³Ý Ý»ñ¹ñٳٵ£ ê÷ÛáõéùáõÙ ·áñͳÍáõÃÛ³Ý Ù»ç ¿©©© »Ý©©© ³Ûëå»ë ³ë³Í áõÕÕ³·ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÙÇ Ë³éÝÇ׳ճÝç, ³ÝѳïÝ»ñÇ Ï³Ù³Û³Ï³Ý ·áñͳÍáõÃÛ³Ùµ£ ²Û¹ ³Ûëå»ë Ïáãí³Í §áõÕÕ³·ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ¦ û»õ ÑÇÙݳϳÝáõÙ Ñ»ï»õáõÙ »Ý ÑÇÝ áõÕÕ³·ñáõÃÛ³Ý ûñ»ÝùÝ»ñÇÝ, ë³Ï³ÛÝ ·áñͳÍáõÃÛ³Ùµ, Ù³Ýñ³Ù³ëÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ Ù»ç, ÍÝáõݹ »Ý ïí»É ³ÛÝåÇëÇ ½³ñٳݳ½³ÝáõÃÛáõÝÝ»ñÇ, áñ ëï»ÕÍí³Í å³ïÏ»ñÁ ·»ñ³½³Ýóáñ»Ý áÕµ³ÉÇ ¿£ ê³ ½³í»ßï³Ï³Ý ³Ùµ³ëï³ÝáõÃÛáõÝ ã¿, ³ÛÉ, ¹Åµ³Ëï³µ³ñ, ×ß·ñÇï ѳëï³ïáõÙ£
ê÷ÛáõéùáõÙ »Ã» ÙÇ Ñ³Û Ñ³Ù³ÛÝù Ù³ÙáõÉ áõÝÇ, ³Û¹ ¹»åùáõÙ Ù³ÙáõÉÁ áõÕÕ³·ñáõÃÛ³Ý ³é³çÝáñ¹Ç ÙÇ ÇÝùݳÏáã ¹»ñáí Ñ³×³Ë áõÝÇ, »õ »ñµ»ÙÝ ¿É ãáõÝÇ, áõÕÕ³·ñ³Ï³Ý ÁݹѳÝáõñ »õ ѳëï³ïáõÝ ûñ»ÝùÝ»ñ£ ê³Ï³ÛÝ Ç°Ýã ¿É áñ ¿ áõÕÕ³·ñáõÃÛ³Ý íÇ׳ÏÁ Ñ³Û Ù³ÙáõÉÇ, ïíÛ³É ÙÇ Ñ³Ù³ÛÝùáõÙ, ÝáõÛÝ Ñ³Ù³ÛÝùÇ ³Ýѳï Ùï³íáñ³Ï³ÝÝ»ñÁ áñáß ¹»åù»ñáõÙ Ñ»ï»õáõÙ, ÇëÏ »ñµ»ÙÝ ¿É ã»Ý Ñ»ï»õáõÙ Çñ»Ýó ѳٳÛÝùÇ Ù³ÙáõÉÇ áõÕÕ³·ñáõÃÛ³ÝÁ£ ê÷Ûáõé³Ñ³Û ³ÛÝ Ñ³Ù³ÛÝùÝ»ñáõÙ, áõñ Ù»ÏÇó ³í»ÉÇ Ã»ñûñ áõ å³ñµ»ñ³Ï³ÝÝ»ñ ϳÝ, áõÕÕ³·ñáõÃÛ³Ý ÁݹѳÝáõñ ¹ñáõÃÛáõÝÁ ³í»ÉÇ í³ï ¿© §áõÕÕ³·ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ¦ ï³ñµ»ñíáõÙ »Ý ÙÇÝã»õ ³Ý·³Ù ïå³ñ³ÝÇó ïå³ñ³Ý£ àñáß Ã»ñûñáõÙ Ýϳï»ÉÇ »Ý áõÕÕ³·ñ³Ï³Ý ï³ñµ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñª Ñá¹í³ÍÇó Ñá¹í³Í©©© ³ñ¹ÛáõÝùÁ, ï³ñµ»ñ ëñµ³·ñáÕÝ»ñÇ, ϳ٠ÝáõÛÝÇëÏ ï³ñµ»ñ ·ñ³ß³ñÝ»ñÇ Ý³Ë³ëÇñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ©©©£ ²Ûá, ݳ˳ëÇñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ, »õ ¹Åµ³ËïáõÃÛáõÝ ¿ ¹³© ¹³ óáõÛó ¿ ï³ÉÇë ³ÝïÇñáõÃÛáõÝ, áñµáõÃÛáõÝ©©© áñµáõÃÛáõÝÁ Ù»ñ Ù³Ûñ»ÝÇùÇ©©© ë÷ÛáõéùáõÙ£
гï-ѳï ûñÇݳÏÝ»ñ µ»ñ»Éáõ ѳñÏ ãϳ, áñáíÑ»ï»õ »Õ³ÍÁ, ѳٳ׳ñ³ÏÇ ë÷éí³ÍáõÃÛ³Ùµ, Ù»ñ ³ãù»ñÇ ³é³çÝ ¿ ³Ù»Ýáõñ»ù£ ²ÛÝáõ³Ù»Ý³ÛÝÇí, ·áõó» ï»ÕÇÝ ¿ ѳí³ù³Ï³Ý ³ÝáõÝÝ»ñáí Ýᯐ áõÕÕ³·ñ³Ï³Ý ËáïáñáõÙÝ»ñÇ Çñ³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ ë÷ÛáõéùáõÙ£ ²Ûëå»ë©
-ÐÛáõݳ·ñáõÃÛáõÝ, í»õ³·ñáõÃÛáõÝ, áõ³·ñáõÃÛáõÝ ÑÇÝ áõÕÕ³·ñáõÃÛ³Ùµ© ûñ© ÷áñõ³Í, ÷áñí³Í, ÷áñáõ³Í£ Üáñ áõÕÕ³·ñáõÃÛ³Ùµª ÷áñí³Í£
-Údz·ñáõÃÛáõÝ, ÑáÛ³·ñáõÃÛáõÝ ÑÇÝ áõÕÕ³·ñáõÃÛ³Ùµ© ûñ© Û»ï»õ»³É, Ñ»ï»õ»³É© Ýáñ áõÕÕ³·ñáõÃÛ³Ùµª Ñ»ï»õ۳ɣ
-¾³·ñáõÃÛáõÝ, »ã³·ñáõÃÛáõÝ© ûñ© »ñµ¿ù, »ñµ»ù£ Üáñ áõÕÕ³·ñáõÃÛ³Ùµª »ñµ»ù£
î³Ï³íÇÝ áñáß µ³é»ñÇ ï³ñµ»ñ áõÕÕ³·ñáõÃÛáõÝÝ»ñ ÑÇÝ áõÕÕ³·ñáõÃÛ³Ùµ© ûñ© Ù»ÏÁ ·ñáõÙ ¿ ï³ñõ³Û, ÙÛáõëÁª ï³ñáõ³Û© Ù»ÏÁ Ñ»ùdzà ¿ å³ïÙáõÙ, ÙÛáõëÁ Ñ»ù»³Ãáí ¿ ½Ù³ÛÉíáõÙ© ³Ù»Ý ¿ û ³Ù¿Ý, §áÕç¦ Ã» §»Ï»Õ»ó³Ï³Ý¦ª ¥ÃáÕ ³Û¹å»ë ÉÇÝǤ, ³ÛÉ»õë Ù³ñ¹ ³ÝϳñáÕ ¿ çáϻɣ ÆëÏ ÇÝã í»ñ³µ»ñáõÙ ¿ ѳïáõÏ »õ ÙÇç³½·³ÛÇÝ ³ß˳ñѳ·ñ³Ï³Ý áõ ·Çï³Ï³Ý ³ÝáõÝÝ»ñÇ »õ µ³é»ñÇ áõÕÕ³·ñáõÃÛ³ÝÁ, áñáÝù Ñ³×³Ë ûï³ñ µ³é»ñ »Ý, »õ ï³é³¹³ñÓíáõÙ »Ý, ÁݹѳÝáõñ ÑÇÝ ûñ»ÝùÝ»ñÇ µéݳµ³ñáõÙÝ áõ ³Õ׳ïáõÙÁ ë÷ÛáõéùáõÙ ³ÛÉ»õë ѳë»É ¿ µ³ó³ñÓ³Ï í³Ûñ³·áõÃ۳ݣ
ä»ïù ¿ í»ñç ï³É É»½í³Õ³ñïáõÃÛ³Ý ³Ûë µ³ñµ³ñáë ³ñß³íÇÝ ë÷ÛáõéùáõÙ, ѳÝáõÝ Ù»ñ ³Ý³Õ³ñï Ù³Ûñ»ÝÇùÇ áõÕÕ³·ñáõÃÛ³Ý, ѳÝáõÝ Ù»ñ Ïáõã »ÏáÕ Ù³Ûñ»ÝÇùÇ ï³ñ³ÍÙ³ÝÁ ë÷ÛáõéùáõÙ, áñ ³ëïÇ׳ݳµ³ñ ¹³éÝáõÙ ¿ ³í»ÉÇ Ñáõë³Ñ³ï»óÝáÕ£
àõÕÕ³·ñ³Ï³Ý ѳٳ½·³ÛÇÝ ÙdzÝÙ³ÝáõÃÛáõÝÁ ÙÇßï ¿É ó³ÝϳÉÇ ¿ »Õ»É µáÉáñÇ Ñ³Ù³ñ, áõñ ¿É áñ »Õ»É ¿£ ²ÛÝáõ³Ù»Ý³ÛÝÇí, ë÷Ûáõéùáõ٠ѳñóÁ ųٳݳÏÇ ÁÝóóùáõÙ ¹ñí»Éáí áõ Éùí»Éáí »Ï»É Ñ³ë»É ¿ ³Ûëûñí³ ÃÝçáõÏÇÝ£ àÙ³Ýó ¿É ѳëóñ»É ¿ ³Ýïñ³Ù³µ³Ý³Ï³Ý ͳÛñ³Ñ»ÕáõÃÛáõÝÝ»ñÇ£
ÆÝãå»°ë åÇïÇ Éáõͻɣ
äÇïÇ ÉáõÍ»É Çñ³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ÁÙµéÝáõÙáí, ùÝÝ»Éáí, áõëáõÙݳëÇñ»Éáí, ïñ³Ù³µ³Ý»Éáí ³½·³ÛÇÝ ß³Ñ»ñ áõ ϳñ»ÉÇáõÃÛáõÝÝ»ñ Ýųñ»Éáí áõ »½ñ³Ï³óÝ»Éáí£ ²Ûɳå»ë »Ã» ï³ñí»Ýù ݳ˳å³ß³ñáõÙÝ»ñÇ ï»Ý¹áí áõ ÙáÉ»é³Ý¹áõÃÛ³Ùµ, ͳÛñ³Ñ»ÕáõÃÛáõÝÝ»ñáí áõ ϳٳÏáñáõÃÛ³Ùµ, ³ÛÝå»ë áñ ãϳñáճݳÝù ÝßÙ³ñ»É áõñÇß áñ»õ¿ ׳鳷³ÛÃ, ³Û¹ ¹»åùáõÙ Ù»ñ ïùÝáõÃÛáõÝÁ ÉÇÝ»Éáõ ¿ ³å³ñ¹ÛáõÝ£
гۻñ»ÝÇ áõÕÕ³·ñáõÃÛ³Ý Ñ³Ù³Ñ³ÛÏ³Ï³Ý ÙdzÝÙ³ÝáõÃÛáõÝÁ, ÙdzëÝáõÃÛáõÝÁ ëï»ÕÍ»Éáõ, ³í»ÉÇ ×Çßïª ÙdzÝÙ³ÝáõÃÛáõÝÁ, ÙdzëÝáõÃÛáõÝÁ í»ñ³Ï³Ý·Ý»Éáõ ѳٳñ, µÝ³Ï³Ý³µ³ñ, å»ïù ¿ ÁݹáõÝ»Ýù ³Ûëûñí³ Çñ³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ÷³ëïÁ£ ºÕ³Í Çñ³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ³ñÅ»õáñáõÙáí ÏÇñ³é»É »Õ³Í »ñÏáõ áõÕÕ³·ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇó Ù»ÏÁ ÙdzÛÝ, áñáÝù ·áñͳÍáõÃÛ³Ý Ù»ç »Ý Ý»ñϳÛáõÙë£ ÖÇßï ãÇ ÉÇÝÇ ï³ñí»É »Õ³ÍÝ»ñÁ ѳٳ¹ñ»Éáõ ³é³ç³¹ñáõÃÛ³Ùµ, áñáí Ïëï»ÕÍíÇ ÙÇ »ññáñ¹, û ù³ÝÇ»ñá±ñ¹ áõÕÕ³·ñáõÃÛáõÝ« áñáí áã ÙÇ µ³Ý Ññ³ï³ñ³Ïí³Í ã¿£ àõÕÕ³·ñáõÃÛ³Ý ËݹÇñÝ»ñáõÙ É³í ¿ ÉÇÝ»É å³Ñå³ÝáճϳÝ, ù³Ý û Ýáñ³ñ³ñ³Ï³Ý£ ºñ³ÝÇ Ã» 1922 Ãí³Ï³ÝÇÝ áõÕÕ³·ñáõÃÛ³Ý µ³ñ»÷áËáõÙ ãÉÇÝ»ñ£ ºÕ³ÍÁ Ùݳñ áõ ϳÝáݳϳñ·í»ñ, ³é³ç³ó³Í ËáïáñáõÙÝ»ñÁ ëñµ³·ñ»Éáí áõ å»ï³Ï³Ýáñ»Ý ³Ùñ³·ñí»Éáí£ ºñ³ÝÇ Ã»©©© ´³Ûó ³ñí»É ¿©©© »õ Ù»Ýù ³Ûëûñí³ Çñ³Ï³ÝáõÃÛ³Ý Ù»ç »Ýù ³åñáõÙ£ ¸»é»õë 1913 Ãí³Ï³ÝÇÝ »ñµ ïáÝíáõÙ ¿ñ ѳÛáó ï³é»ñÇ ·ÛáõïÇ 1500-³ÙÛ³ÏÁ »õ ïå³·ñáõÃÛ³Ý 400-³ÙÛ³ÏÁ, ÙÇ Ñ³ÝÓݳËáõÙµ ¿ ÏÛ³ÝùÇ Ïáãíáõ٠ѳۻñ»ÝÇ áõÕÕ³·ñáõÃÛáõÝÁ Ù߳ϻÉáõ ѳٳñ£ ä³ñ½ ¿, áñ áõÕÕ³·ñáõÃÛ³Ý ËݹÇñÁ ѳٳÛݳí³ñÝ»ñÇ ëï»ÕͳÍÁ ã¿£ г۳ëï³ÝÇ ³é³çÇÝ Ñ³Ýñ³å»ïáõÃÛáõÝÁ áõÕÕ³ÏÇ Å³Ù³Ý³Ï ãáõÝ»ó³í ³Û¹ Ëݹñáí ½µ³Õí»Éáõ£ ²ÛÝáõÑ»ï»õ ݳ˳ëáí»ï³Ï³Ý ÝáõÛÝ Ñ³Û É»½í³µ³ÝÝ»ñÁ ѳñóÁ ÉáõÍ»óÇÝ Å³Ù³Ý³ÏÇ å»ï³Ï³Ý ³Ù»Ý³½áñ³íáñ ÉͳÏÝ»ñÇ ÙÇçáóáí£ ÊݹñÇ ÉáõÍÙ³Ý Ù»ç ³Ù»Ý³½áñ³íáñ ¹»ñÁ ˳ճó سÝáõÏ ²µ»ÕÛ³ÝÁ£
ÀݹѳÝáõñ ѳñóÇ ³Û¹ûñÇÝ³Ï ³é³ç³¹ñáõÙÁ ݳ˳ï»ëáõÙ ¿ ѳñÙ³ñ³·áõÛÝ áõÕÕ³·ñáõÃÛ³Ý ÏÇñ³éáõÙÁ ³ñ¹Ç ѳۻñ»ÝÇ Ñ³Ù³ñ, Ù»ñ ³Ûëûñí³ ·ñ³Ï³Ý ѳۻñ»ÝÇ Ñ³Ù³ñ, ³é³Ýó ëϽµÝ³Ï³Ý ÏáÕÙݳÏóáõÃ۳ݪ ÑÇÝ áõÕÕ³·ñáõÃÛ³Ý, û Ýáñ áõÕÕ³·ñáõÃÛ³Ý Ýϳïٳٵ£ ²½·³ÛÇÝ áõ ѳë³ñ³Ï³Ï³Ý Ù»ñ ÁÝóóÇÏ å³ÛÙ³ÝÝ»ñáõÙ Ù»ñ Ù³Ûñ»ÝÇùÇ áõÕÕ³·ñáõÃÛ³Ý ÙdzëÝáõÃÛáõÝÁ, ïÇ»½»ñ³Ï³Ý ͳí³Éáí, Ý»ñϳÛÇ áõ ³å³·³ÛÇ ï»ë³ÝÏáõÛÝÇó Ïßé³Í, ß³ï ³í»ÉÇ Ï³ñ»õáñ áõ Ï»Ýë³Ï³Ý ¿, ß³ï ³í»ÉÇ ×³Ï³ï³·ñ³Ï³Ý Ý߳ݳÏáõÃÛáõÝ áõÝÇ, ù³Ý û áõñÇß Ýϳï³éáõÙÝ»ñ£ ø³Ý û ÑÇÝ áõÕÕ³·ñáõÃÛ³Ý í»ñ³Ï³Ý·ÝáõÙÁ, ϳ٠û Ýáñ áõÕÕ³·ñáõÃÛ³Ý å³Ñå³ÝáõÙÁ, û ѳٳ¹ñáõÙÁ ÑÝÇ Ñ»ï£ ø³Ý û Ýáñ áõÕÕ³·ñáõÃÛ³Ý ëï»ÕÍÙ³Ý å³ñ³·³Ý»ñÁ áõ ·áñͳ¹ñÙ³Ý å³ÛÙ³ÝÝ»ñÁ, Ó»õ»ñÁ£ ø³Ý û ÑÇÝ áõÕÕ³·ñáõÃÛ³Ý ³Ý÷á÷áË ß³ñáõݳÏÙ³Ý áÙ³Ýó ÏáÕ³í»ñáõÃÛáõÝÁ£ ø³Ý û ÑÇÝ áõÕÕ³·ñáõÃÛ³Ý ëñµ³óáõÙÁ »õ Ù»ëñáåÛ³Ý áõ Ù³ßïáóÛ³Ý ³Ýí³ÝáõÙÝ»ñÁ, áñ å³ïٳϳÝáñ»Ý ×Çßï ã¿© §û¦, §áõ¦, §»õ¦, §ý¦ ï³é»ñÇ áñ¹»·ñáõÃÛ³Ùµ, ϳ٠ÙÇ ß³ñù ϳå³Ï³Ý áõ ٳϵ³Û³Ï³Ý µ³é»ñÇ í»ñçÇ ³ÝÑáõÝã §Û¦ ï³éÇ ½»ÕãáõÙÁ, ûñÇÝ³Ï ÑÇÙ³Û, ÑÇÙ³© ÇÝãå»ë ݳ»õ §Ç¦ ï³éáí í»ñç³óáÕ µ³é»ñÇ ÑáÉáíÙ³Ý ¹»åùáõÙ §Ç¦ ï³éÇ ÷á÷áËáõÙÁ §õ¦ ï³éÇ, áñ áÙ³Ýù §áõ¦ »Ý ·ñáõÙ, ³ñ¹»Ý, ÑÇÝ áõÕÕ³·ñáõÃÛáõÝÁ ûï³ñ»É »Ý Ù»ëñáåÛ³Ý áõ Ù³ßïáóÛ³Ý áõÕÕ³·ñáõÃÛáõÝÇó£ ²Ûë ÑÇÙÝ³Ï³Ý Çñ³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ ³Ýϳñ»ÉÇ ¿ ·»ñ³·Ý³Ñ³ï»É, ã³÷³½³Ýó»É£ ²Ûëûñí³ Ù»ñ ѳÛñ»ÝÇùÇ ÇÙùÝÇßË³Ý å»ï³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ, Çñ ·áõݳ·»Õ ¹Åí³ñáõÃÛáõÝÝ»ñáí áõ ç³Ýù»ñáí, ³ÝϳñáÕáõÃÛáõÝÝ»ñáí áõ Çñ³·áñÍáõÙÝ»ñáí, ³Ý׳ñ³ÏáõÃÛáõÝÝ»ñáí »õ Ù³ë³Ùµ ÝáñÇÝ©©© ê÷Ûáõéí³Í ѳÛáõÃÛ³Ý Ñ³ñ³µ»ñáõÃÛ³Ý Ï³ñ»õáñáõÃÛáõÝÁ ѳÛñ»ÝÇùÇ Ñ»ï©©© ê÷Ûáõé³Ñ³ÛáõÃÛ³Ý áõͳóÙ³Ý ¹»Ù ³Ûë ù³ÙáÕ å³Ûù³ñÇ Ñáõë³óíá±Õ ѳçáÕáõÃÛáõÝÁ, ³Ûëûñí³ ÏÛ³ÝùÇ áõ ³ß˳ñÑÇ ËáÛ³óáÕ í³½ùÇ åáÕå³ïÛ³ ûñ»Ýùáí, ·»ñ³½³Ýó³µ³ñ, ϳËáõÙ áõÝ»Ý Ù»ñ Ý»ñϳÛÇ áõ ³å³·³ÛÇ å³ñ³·³Ý»ñÇó, å³Ñ³ÝçÝ»ñÇó, Ù»ñ ϳñ»ÉÇáõÃÛáõÝÝ»ñÇó, áñáÝù Ó»õ³Ï»ñåáõÙ »Ý, ë³ÑÙ³ÝáõÙ »Ý Ù»ñ ó³ÝÏáõÃÛáõÝÝ»ñÁ£ Ø»ñ ³é³ùÇÝáõÃÛáõÝÁ åÇïÇ ÉÇÝÇ ß³ñÅí»É ¹ñ³Ýó Çñ³å³ßï ïñ³Ù³µ³ÝáõÃÛ³Ùµ, ù³Ý û Ñáõ½³Ï³ÝáõÃÛ³Ùµ, »õ ¹³ª Ñû·áõï ѳٳ½·³ÛÇÝ ·»ñ³Ï³ ߳ѻñÇ£
²í³Ý¹³Ï³Ý áõÕÕ³·ñáõÃÛáõÝÁ, ¹³ñ»ñÇ ÁÝóóùáõÙ, Ïñ»É ¿ ÷á÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñ, »õ ¹³ ½³ñٳݳÉÇ ã¿, á°ã ¿É ó³í³ÉÇ Ï³Ù ½Õç³ÉÇ£ ÎÛ³ÝùÁ, É»½áõÝ »õ ·ñ³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ Çñ»Ýó å³Ñ³ÝçÝ»ñÝ »Ý ¹ñ»É, áõ ÅáÕáíáõñ¹Á ųٳݳÏÇ ÁÝóóùáõ٠ѳñÃ»É ¿ ËáñïáõµáñïáõÃÛáõÝÝ»ñÁ£ ¸³ñ»ñÇ ÁÝóóùáõÙ ½áõñÏ ÉÇÝ»Éáí í»ñ³ÑëÏáÕ áõ å³Ñ³å³Ý Ï»ÝïñáÝ³Ï³Ý ÙÇ Ñ»ÕÇݳÏáõÃÛ³Ý Ñáí³Ý³íáñáõÃÛáõÝÇó, áñÁ å³ñï³¹ñáõÃÛ³Ùµ ÝáõÛÝÇëÏ ³ñ·»É»Éáõ ¿ñ áõÕÕ³·ñ³Ï³Ý ËáïáñáõÙÝ»ñ© ÙÛáõë ÏáÕÙÇó Ù»ñ ³½·³ÛÇÝ íÇ׳ÏÇ, å³ïٳϳÝ, ³ß˳ñѳ·ñ³Ï³Ý »õ ³ÛÉ ·áñÍáÝÝ»ñÇ ³½¹»óáõÃÛ³Ý ï³Ï, ÑÇÝ áõÕÕ³·ñáõÃÛ³Ý ûñ»ÝùÝ»ñÁ »ÝóñÏí»É »Ý ݳ»õ ³í»ñáõÙÝ»ñÇ£ ¼³ñïáõÕÇáõÃÛáõÝÝ»ñ »Ý ëï»ÕÍí»É Ýáñ ûñ»ÝùÝ»ñÇ Ù³ëݳÏÇ áõ ùÙ³Ñ³× ÏÇñ³éáõÙáí, áñáÝù »ñµ»ÙÝ ÏÇñ³éí»É »Ý, Éñ³óÝ»Éáõ ÑÇÝ áõÕÕ³·ñáõÃÛ³Ý Ý»ñ·á, ϳ٠ݻñÍÇÝ å³Ï³ëáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ³ß˳ñѳµ³ñÇ »õ ³ñ¹Ç ѳۻñ»ÝÇ ·ñáõÃÛ³Ý å³ñ³·³Ý»ñáõÙ£ ²Û¹ µÝáõÛÃÇ ûñÇݳÏÝ»ñÇó »Ý ÑÛáõݳ·ñáõÃÛáõÝÁ, ÇÝãå»ë ݳ»õ áñáß Ñ³ïáõÏ ³ÝáõÝÝ»ñÇ Ï³ñ׳óí³Í Ó»õáõÙ ³Ýí³Ý í»ñçáõÙ §áÛ-Ǧ ÷á˳ñ»Ý §û¦ ·ñ»ÉÁ, ÑÇÝ áõÕÕ³·ñáõÃÛ³Ý Ù»ç, áñÁ ë³Ï³ÛÝ ÑáÉáíÙ³Ý ¹»åùáõÙ ÷áËíáõÙ ¿ §áÛ-Ǧ, ûñ© γñû, γñáÛÇ, γñûÝ Ï³Ù Î³ñáÝ£
ÜÙ³Ý ³ëï³Ý¹³Ï³Ý ǵñû µ³ñ»÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñÁ µ³óÇ ³ÛÝ áñ ³ñÙ³ï³å»ë ã»Ý µáõÅ»É í»ñùÁ, ³ÛÉ ëï»ÕÍ»É »Ý ³ÝѻûÃáõÃÛáõÝÝ»ñ© ù³ÝÇ áñ ÝÙ³Ý ÷á÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ã»Ý áõëáõÙݳëÇñí»É áõÕÕ³·ñ³Ï³Ý ÁݹѳÝáõñ µ³ñ»÷áËáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ÙÇ ³ÙµáÕç³Ï³Ý ÍÇñáõÙ£ Ð³×³Ë ëÇñáõÙ »Ýù ³ÏݳñÏ»É, ٳݳí³Ý¹ ûï³ñ³É»½áõ µ³ñ»Ï³ÙÝ»ñÇ, û ѳۻñ»ÝÇ áõÕÕ³·ñáõÃÛáõÝÁ ½áõï »õ ϳï³ñÛ³É Ó³ÛݳϳÝ-ÑÝã³Ï³Ý ѳٳϳñ· áõÝÇ, ͳÝñ³µ»éÝí³Í 㿠ѳí»ÉÛ³É, ã³ñï³ë³ÝíáÕ Ï³Ù Ó³Ûݳ÷áË ï³é»ñáí© ³Û¹áõѳݹ»ñÓ Çñ³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ ï³ñµ»ñ ¿£
²ñ¹Ç ѳۻñ»ÝÇ Ñ³Ù³ñ ÑÇÝ áõÕÕ³·ñáõÃÛ³Ý ¹Åí³ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇó, Çëϳå»ë å³Ï³ëáõÃÛáõÝÝ»ñÇó »Ý©
-¸Åí³ñáõÃÛáõÝÁ §Û¦ ï³éÇ, áñ µ³é³ëϽµáõÙ ÑÝãáõÙ ¿ §Ñ¦ ¥Û³Ûïݻɤ« »õ áãÙÇ ûñ»Ýù ãáõÝÇ Ã» ÇÝãáõ°© ÇëÏ Ó³ÛݳíáñÝ»ñÇó Ñ»ïá, »ñÏÓ³ÛÝ ï³é³Ï³å³ÏóáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ ÑÝãáõÙ ¿ §»Á¦ ¥Û³Ûïݻɤ© ÇëÏ áñáß µ³é»ñÇ í»ñçáõÙ, §³-Çó¦ áõ §á-Çó¦ Ñ»ïá ѳÙñ ¿, ãÇ ÑÝãáõÙ ¥ïÕ³Û« »ñ»ÏáÛ¤£ ²Û¹åÇëáí ³ñ¹Ç ѳۻñ»ÝáõÙ µ³é³ëϽµ³ÛÇÝ ¹ÇñùáõÙ §Ñ¦ ï³éÇ Ñ»ï ÝáõÛݳÑáõÝã ¹³éݳÉáí, »õ µ³é³í»çáõÙ ·ñí»Éáí áõ ã³ñï³ë³Ýí»Éáí ¹³ñÓ»É ¿ áõÕÕ³·ñ³Ï³Ý ¹Åí³ñáõÃÛáõÝ£ Ø»Ýù Çëϳå»ë µÝáñáß³µ³ñ ã·Çï»Ýù, û §Û¦ ï³éÁ Ø»ëñáå سßïáóÇ ûñáù ÇÝãå»ë ¿ñ ÑãíáõÙ, ³ÛÉ ÙdzÛÝ »Ýó¹ñáõÙ »Ýù£
-¸Åí³ñáõÃÛáõÝÁ µ³é³ÙÇçÛ³Ý §á¦ »õ §û¦ ï³é»ñÇ£ سßïáóÁ §û¦ ï³éÁ ãÇ ëï»Í»É »õ ãÇ ·áñͳͻɣ §à¦ ï³éÁ µ³é³í»ñçáõÙ ãÇ ·ñí»É© ÇëÏ ã·Çï»Ýù, û سßïáóÇ ûñáù §á¦ ï³éÁ µ³é³ëϽµáõÙ »õ µ³é³ÙÇçáõÙ ÇÝãå»ë ¿ñ ÑÝãíáõÙ£ ²ñ¹Ç ѳۻñ»ÝáõÙ µ³é³ÙÇçÛ³Ý §á¦ »õ §û¦ ï³é»ñÁ ÝáõÛݳӳÛÝ »Ý ¹³ñÓ»É, ¹³ñÓ»É »Ý áõÕÕ³·ñ³Ï³Ý ¹Åí³ñáõÃÛáõÝ£ ܳ˳å»ë »Õ³Í ûñ»ÝùÇ Ë³ËïáõÙáí, áñ §û¦ ï³éÁ ÷á˳ñÇÝáõÙ ¿ñ §³õ¦ ï³é³Ï³å³ÏóáõÃÛ³ÝÁ ÷³Ï í³ÝÏáõÙ, ÁÝóóÇÏ ÑÇÝ áõÕÕ³·ñáõÃÛ³Ý Ù»ç §û¦ ï³éÇ ·áñͳÍáõÃÛáõÝÁ ãáõÝÇ áã ÙÇ ûñ»Ýù£ ¸³ ¿ ¹Åí³ñáõÃÛáõÝÁ£
-¸Åí³ñáõÃÛáõÝÁ §»¦ »õ §¿¦ ï³é»ñÇ© Çëϳå»ë ã·Çï»Ýù û سßïáóÇ Å³Ù³Ý³Ï §»¦ ï³éÇ ÑÇÙÝ³Ï³Ý ÑÝãáõÛÃÁ ÇÝã ¿ »Õ»É© µ³é³ëϽµáõÙ »õ µ³é³ÙÇçáõÙ ÇÝãå»ë ¿ ÑÝã»É© Ó³ÛݳíáñÝ»ñÇó ³é³ç ÇÝãå»ë ¿ ÑÝã»É© ÇÝãå»ë ¿ ï³ñµ»Éí»É §¿¦ ï³éÇó£ ²ñ¹Ç ѳۻñ»ÝáõÙ µ³é³ÙÇçáõÙ §»¦ »õ §¿¦ ï³é»ñÁ ÝáõÛݳӳÛÝ »Ý ¹³ñÓ»É, ¹³ñÓ»É »Ý áõÕÕ³·ñ³Ï³Ý ¹Åí³ñáõÃÛáõÝ£ §²¦ ï³éÇó ³é³ç, »õ سßïáóÇ ãëï»ÕÍ³Í §û¦ ï³éÇó ³é³ç, §»¦ ï³éÁ ¹³ñÓ»É ¿ ÏÇë³Ó³ÛÝ §»Á¦, »õ ÙdzݳÉáí Ó³Ûݳíáñ §³¦ »õ §û¦ ï³é»ñÇÝ Ï³½Ù»É ¿ ³Û¹ ï³é³Ï³å³ÏóáõÃÛáõÝÝ»ñÇ »ñÏÓ³ÛÝÝ»ñÁ£ úñ© ¸³õû³Ý, »ûÃÝ£
-¸Åí³ñáõÃÛáõÝÁ §í¦, §õ¦ »õ §áõ¦ ï³é»ñÇ© §í¦ »õ §õ¦ ï³é»ñÁ ÝáõÛݳӳÛÝ »Ý ¹³ñӻɩ §áõ¦ ï³éÁ µ³é³ÙÇçÛ³Ý µ³Õ³Ó³ÛÝÇó Ñ»ïá »õ Ó³ÛݳíáñÇó ³é³ç §í¦ ¿ ÑÝãáõÙ£ §ì¦ ï³éÁ ·ñíáõÙ ¿ ÙdzÛÝ µ³é»ñÇ ëϽµáõÙ, ÇëÏ µ³é³ÙÇçáõÙ »õ µ³é³í»ñçáõÙ ÙdzÛÝ §á¦ ï³éÇó Ñ»ïᣠ§ô¦ ï³éÁ ·ñíáõÙ ¿ ÙdzÛÝ µ³é³ÙÇçáõÙ áõ í»ñçáõÙ, å³ÛÙ³Ýáí áñ §á¦ ï³éÇÝ ãѳçáñ¹Ç£ £ ²Û¹åÇëáí áõÝ»ÝáõÙ »Ýù »ñ»ù ï³é³ÝÇß ÝáõÛÝ ÑÝãÛáõÝÇ Ñ³Ù³ñ, ³Û¹åÇëÇ å³ÛÙ³ÝÝ»ñáí© »õ Çëϳå»ë ã·Çï»Ýù, û سßïáóÇ ûñáù §õ¦ ï³éÁ ÇÝã ÑÝãáõÛà áõÝ»ñ, §áõ¦ ï³éÁ »ñϵ³ñµ³±é ¿ñ, DZÝã ÑÝãáõÛà áõÝ»ñ, ÇëÏ ³Ûµáõµ»ÝáõÙ ãϳñ£ Üáñ áõÕÕ³·ñáõÃÛ³Ý Ù»ç ³Ûë ¹Åí³ñáõÃÛáõÝÁ ѳñÃí»É ¿© µáÉáñ ¹»åù»ñáõÙ ·ñíáõÙ ¿ §í¦ ³Û¹ ÑÝãáõÛÃÇ Ñ³Ù³ñ£
Üáñ áõÕÕ³·ñáõÃÛ³Ý ³ÙµáÕç ï³ñµ»ñáõÃÛáõÝÁ ÑÇÝ áõÕÕ³·ñáõÃÛáõÝÇóª §»¦, §¿¦, §á¦, §û¦ Ó³ÛݳíáñÝ»ñÇ, §Û¦ ÏÇë³Ó³ÛÝÇ, §í¦, §õ¦ , §áõ¦ ¥³Ûë í»ñçÇÝÁ µ³ó í³ÝÏáõÙ¤ ï³é»ñÇ, ³å³ª §»³¦, §»û¦, §Çõ¦, §áÛ¦ »ñϵ³ñµ³éÝ»ñÇ ·áñͳÍáõÃÛ³Ý Ù»ç ¿£ Üáñ áõÕÕ³·ñáõÃÛáõÝÁ í»ñ³óñ»É ¿ ¹ñ³Ýó ѳñáõó³Í ¹Åí³ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, ϳÝáݳϳñ·»É ¿ ¹ñ³Ýó áõÕÕ³·ñáõÃÛáõÝÁ£ ä»ïù ¿ Ç ÙïÇ áõݻݳÉ, áñ Ýáñ áõÕÕ³·ñáõÃÛáõÝÁ ·áñͳÍíáõÙ, »õ ·áñÍ³Í³Ï³Ý ¿ ÙdzÛÝ áõ ÙdzÛÝ ³ß˳ñѳµ³ñÇ Ñ³Ù³ñ© »ñµ»ù ·ñ³µ³ñÇ£
¸³ë³Ï³Ý ѳۻñ»ÝáõÙ §»¦ »õ §¿¦, §á¦ »õ §û¦ Ó³ÛݳíáñÝ»ñÇ ¥§û-Ǧ ¹³ë³Ï³Ý ·ñ»É³Ó»õÁ »Õ»É ¿ §³õ¦, ÙÇ Ýß³Ý í»ñ»õáõÙ, áñ ÏáãíáõÙ ¿ñª å³ïÇí¤, §Û¦ ÏÇë³Ó³ÛÝÇ, §í¦, §õ¦, §áõ¦ µ³Õ³Ó³ÛÝÝ»ñÇ ¥ §áõ¦ ï³éÁ µ³Õ³Ó³ÛÝÇ »õ Ó³ÛݳíáñÇ ÙÇç»õ, áñ §í¦ ¿ ÑÝãáõÙ¤ Ó³ÛÝ³Ï³Ý ³ñÅ»ùÁ, ÑÝãáõÛÃÁ, ï³ñµ»ñ ¿ »Õ»É ¹ñ³Ýó Ý»ñϳ ÑÝãáõÛÃÇó, Áëï Ù»ñ Ý»ñϳÛÇ ³ñï³ë³ÝáõÃÛ³Ý, ÑÝãáõÙÇ£ ¸ñ³Ýó ¹³ë³Ï³Ý ÑÝãáõÛÃÝ»ñÁ áõÝ»ó»É »Ý Çñ»Ýó Ûáõñ³Ñ³ïÏáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, áñáÝóáí ï³ñµ»ñ³ÏíáõÙ ¿ÇÝ §»¦ »õ §¿¦ ï³é»ñÁ, §á¦ »õ §û¦ ¥§³õ¦¤ ï³é»ñÁ, µ³é³ëϽµ³ÛÇÝ §Û¦ »õ §Ñ¦ ï³é»ñÁ, §í¦, §õ¦, §áõ¦ ¥µ³Õ³Ó³ÛÝÇ »õ Ó³ÛݳíáñÇ ÙÇç»õ, áñ §í¦ ¿ ÑÝãáõÙ¤ ï³é»ñÁ£ » Ç°Ýã »Ý »Õ»É ³Û¹ ï³ñµ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, ³ÛÅÙ ã»Ýù ϳñáÕ ëïáõ·³å»ë ³ë»É, É»½í³µ³Ý³Ï³Ý ѳٻٳïáõÃÛáõÝÝ»ñáí ÙdzÛÝ Ï³ñáÕ³ÝáõÙ »Ýù »Ýó¹ñ»É£ ²ñ¹³ñ»õ, Ù»ñ Ý»ñϳ ÑÝãáõÙáí »Õ³Í ï³ñµ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ í»ñ³ó»É »Ý, »õ áñå»ë Ñ»ï»õ³Ýù, ¹ñ³Ýù, ³Û¹ ÝáõÛݳÑáõÝã ï³é»ñÁ, áõÕÕ³·ñ³Ï³Ý ¹Åí³ñáõÃÛáõÝ »Ý ³é³ç³óÝáõÙ ÑÇÝ áõÕÕ³·ñáõÃÛ³Ý Ù»ç£ Üáñ áõÕÕ³·ñáõÃÛáõÝÁ Çëϳå»ë í»ñ³óñ»É ¿ ·ñ³µ³ñÇó ͳ·áõÙ ³é³Í ÑÇÝ áõÕÕ³·ñáõÃÛáõÝÇó ³ñ¹Ç ѳۻñ»ÝÇÝ ÷á˳Ýóí³Í ³Û¹ ¹Åí³ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ, ϳåí³Í ÑÇßÛ³É ï³é»ñÇ áõÕÕ³·ñáõÃÛ³Ý Ñ»ï£
Üáñ áõÕÕ³·ñáõÃÛ³Ý Ù»ç ÑÇßÛ³É ï³é»ñÇ ·áñͳÍáõÃÛáõÝÁ ϳÝáݳϳñ·í»É ¿ ³Ûëå»ë© -§º¦ ï³éÁ µ³é³ëϽµáõÙ µ³Õ³Ó³ÛÝÇó ³é³ç ÑÝãáõÙ ¿ §»¿¦, ûñ© »ñ»Ïᣠ´³é³ÙÇçáõÙ »õ µ³é³í»ñçáõÙ ÙÇßï »õ ³Ý÷á÷áË ·ñíáõÙ ¿ §»¦, áñå»ë §¿¦ ÑÝãáõÛÃÇ ï³é³ÝÇߣ
-§à¦ ï³éÁ µ³é³ëϽµáõÙ µ³Õ³Ó³ÛÝÇó ³é³ç ÑÝãáõÙ ¿ §íá¦, ûñ© áï£ ´³é³ÙÇçáõÙ »õ µ³é³í»ñçáõÙ ÙÇßï »õ ³Ý÷á÷áË ·ñíáõÙ ¿ §á¦, áñå»ë §û¦ ÑÝãáõÛÃÇ ï³é³ÝÇߣ Ø»ëñáå سßïáóÁ §á¦ ï³éÁ ëï»ÕÍ»É ¿ §û¦ ÑÝãáõÛÃÇ Ñ³Ù³ñ£
-ØÇßï »õ ³Ý÷á÷áË »ñµ ÑÝãáõÙ »Ýù §í¦, ·ñáõÙ »Ýù §í¦£ àõëïÇ §õ¦, §áõ¦ ï³é»ñÇ §í¦ ÑÝãáÕ ÉÍáñ¹³ÛÇÝ ·áñͳÍáõÃÛ³Ý ¹Åí³ñáõÃÛáõÝÁ í»ñ³óí»É ¿£
-ØÇßï »õ ³Ý÷á÷áË ·ñíáõÙ »õ ÑÝãáõÙ ¿ §Ñ¦ ³Û¹ ÑÝãáõÛÃÇ Ñ³Ù³ñ£ ´³é³ëϽµÇ §Û¦ ï³éÝ ¿É, áñ §Ñ¦ ¿ ÑÝãáõÙ, ·ñíáõÙ ¿ §Ñ¦£
-ÆëÏ §Û¦ ï³éÁ í»ñ³·ï»É áõ ѳëï³ïí»É ¿ Çñ ÏÇë³Ó³ÛݳÛÇÝ ÑÝãáõÛÃáõÙ ¥»Á¤£ ÆëÏ µ³é³í»ñçáõÙ ãÑÝãáÕ §Û¦ ï³éÁ ãÇ ¿É ·ñíáõÙ£
ºñÏÓ³ÛÝ»ñÇ, ϳ٠»ñϵ³ñµ³éÝ»ñÇ áõÕÕ³·ñáõÃÛáõÝÁ, ÇÝãå»ë ³ëí»ó í»ñáõÙ,ûñÇݳϳñ·í»É ¿ Ýáñ áõÕÕ³·ñáõÃÛ³Ý Ù»ç© §Û¦ ÏÇë³Ó³ÛÝÁ Ùdzݷ³Ù³ÛÝ »õ ÁݹÙÇßï ëï³ÝÓÝ»É ¿ §»Á¦ ÏÇë³Ó³ÛÝÇ Ó³ÛݳñÅ»ùÁ£ àõëïÇ Ýáñ áõÕÕ³·ñáõÃÛ³Ý Ù»ç ³Û¹å»ë ¿É ÏÇñ³éíáõÙ ¿ »ñÏÓ³ÛÝ»ñÇ Ï³½ÙáõÃÛ³Ý Å³Ù³Ý³Ï£
-§²Û¦ »ñÏÓ³ÛÝÁ ÑÇÝ áõ Ýáñ áõÕÕ³·ñáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ ÝáõÛÝÝ ¿, ·ñíáõÙ ¿ ÝáõÛÝ ï³é³Ï³å³ÏóáõÃÛ³Ùµ£
-§º³¦ »ñÏÓ³ÛÝÁ Ýáñ áõÕÕ³·ñáõÃÛáõÝáõÙ ¹³ñÓ»É ¿ §Û³¦£ Üáñ áõÕÕ³·ñáõÃÛáõÝáõÙ §Û¦ ÏÇë³Ó³ÛÝ ï³éÇ ÑÝãáõÛÃÁ §»Á¦ ¿, »õ Ó³Ûݳíáñ ÑÝãÛáõÝÝ»ñÇ Ñ»ï »ñÏÓ³ÛÝ ¿ ϳ½ÙáõÙ© áõëïǪ §Û³¦ »ñÏÓ³ÛÝÁ£ ´³óÇ ³Û¹, §Û³¦ »ñϵ³ñµ³éÇ ÑÝãáõÛÃÁ ×Çßï ѳϳÑÝãáõÛÃÝ ¿ §³Û¦ »ñϵ³ñµ³éÇ, áõëïÇ ïñ³Ù³µ³Ý³Ï³Ý ¿, áñ ï³é³Ï³å³ÏóáõÃÛ³Ùµ ¿É ѳϳé³ÏÁ ·ñíÇ© §³Û-Ǧ ѳϳÑÝãáõÙÁª §Û³¦£ ê³Ï³ÛÝ Ï³ñ»õáñ ¿ »õ ³ÛÝ, áñ §Û³¦ »ñϵ³ñµ³éÁ ³ñ¹»Ý ·áÛáõÃÛáõÝ áõÝÇ ÑÇÝ áõÕÕ³·ñáõÃÛáõÝáõÙ© ¹³ ³é³ç³ÝáõÙ ¿ ³Ýϳ˳µ³ñ£ úñ© ѳ۳ëï³Ý»³Ý, »ñµ í³ÝϳïáõÙ »Ýù, ÉÇÝáõÙ ¿ ѳ-Û³ë-ï³-Ý»³Ý ¥ÙÇßï Ù»Ï µ³Õ³Ó³ÛÝÁ ³ÝóÝáõÙ ¿ ѳçáñ¹ í³ÝÏÇݤ© »ñÏñáñ¹ í³ÝÏáõÙ ³Û¹ §Û³¦ »ñϵ³ñµ³éÝ ¿, áñ ³Ýϳ˳µ³ñ ³é³ç³ÝáõÙ ¿£ ´³Ûó ÝáõÛÝ µ³éáõÙ §–Ý»³Ý¦ í³ÝÏáõÙ, ÝáõÛÝ ÑÝãáõÛÃáí »ñϵ³ñµ³éÁ ·ñíáõÙ ¿ §»³¦ ï³é³Ï³å³ÏóáõÃÛ³Ùµ© ÝáõÛÝ ÑÝãáõÃÁ ÑÇÝ áõÕÕ³·ñáõÃÛ³Ùµ »ñÏáõ Ï»ñå ¿ ·ñíáõÙ ÝáõÛÝ µ³éáõÙ£ ²Û¹ »ñÏíáõÃÛáõÝÁ Ýáñ áõÕÕ³·ñáõÃÛ³Ùµ í»ñ³óíáõÙ ¿£ Üáñ áõÕÕ³·ñáõÃÛ³Ùµ ·ñáõÙ »Ýù ѳ۳ëï³ÝÛ³Ý, í³ÝϳïáõÙ »Ýù ѳ-Û³ë-ï³-Ý۳ݣ §Ú³¦ ÝáõÛÝ ï³é³Ï³å³ÏóáõÃÛáõÝÁ ÝáõÛÝ »ñÏÓ³ÛÝ ÑÝãáõÛÃÇ Ñ³Ù³ñ£ ¥úñÇݳÏÝ»ñ© ͳé³Û³µ³ñ, ½·³Û³óáõÝó, »ñ»ÏáÛ³ó³õ¤£ -§àÛ¦ »ñÏÓ³ÛÝÁ ÑÇÝ áõÕÕ³·ñáõÃÛáõÝáõÙ »ñÏáõ ÑÝãáõÛà áõÝÇ© Ó³ÛݳíáñÇó ³é³ç ÑÝãáõÙ ¿ §áÛ¦ ¥§ûÛ¦¤, ûñ© ·á۳ϳݣ ÆëÏ µ³Õ³Ó³ÛÝÇó ³é³çª ÑÝãáõÙ ¿ §áõÛ¦, ûñ© ÉáÛë£ ÜáõÛÝ »ñÏÓ³ÛÝ ï³é³Ï³å³ÏóáõÃÛáõÝÁ ï³ñµ»ñ Ó³ÛݳñÅ»ùáí, ï³ñµ»ñ ÑÝãáõÛÃÝ»ñáí£ ²Û¹ »ñÏíáõÃÛáõÝÁ í»ñ³óí»É ¿ Ýáñ áõÕÕ³·ñáõÃÛ³Ý Ù»ç£ ºñµ ÑÝãíáõÙ ¿ §áÛ¦, ³Û¹å»ë ¿É ·ñíáõÙ ¿, ûñ© ·á۳ϳݣ ºñµ ÑÝãíáõÙ ¿ §áõÛ¦, ³Û¹å»ë ¿É ·ñíáõÙ ¿, ûñ© ÉáõÛë£
-ÐÇÝ áõÕÕ³·ñáõÃÛ³Ý Ù»ç §Çõ¦ ï³é³Ï³å³ÏóáõÃÛáõÝÁ µ³ó í³ÝÏáõÙ ÑÝãáõÙ ¿ §Çí¦, ÇëÏ ÷³Ï í³ÝÏáõÙ ÑÝãáõÙ ¿ §Ûáõ¦£ ²ñ¹³ñ»õ, ÑÇÝ áõÕÕ³·ñáõÃÛ³Ý Ù»ç §Ûáõ¦ »ñÏÓ³ÛÝ ·áÛ³ÝáõÙ ¿ ÇÝùݳµ»ñ³µ³ñ, ûñ© ·áÛáõÃÇõÝ, í³ÝϳïáõÙ »Ýùª ·á-Ûáõ-ÃÇõÝ© »ñÏñáñ¹ í³ÝÏáõÙ §Ûáõ¦ »ñÏÓ³ÛÝÁ §Ûáõ¦ ï³é³Ï³å³ÏóáõÃÛ³Ùµ, ÇëÏ »ññáñ¹ í³ÝÏáõÙ ÝáõÛÝ §Ûáõ¦ »ñÏÓ³ÛÝÁ §Çõ¦ ï³é³Ï³å³ÏóáõÃÛ³Ùµ£ ØÇ³Å³Ù³Ý³Ï §Ûáõ¦ »ñÏÓ³ÛÝÁ ѳϳÑÝãáõÛÃÝ ¿ §áõÛ¦ »ñÏÓ³ÛÝÇ, áõëïÇ ïñ³Ù³µ³Ý³Ï³Ý ¿ áñ ï³é³Ï³å³ÏóáõÃÛ³Ùµ ¿É ѳϳé³ÏÁ ·ñíÇ, §áõÛ-Ǧ ѳϳé³ÏÁª §Ûáõ¦£ Üáñ áõÕÕ³·ñáõÃÛ³Ý Ù»ç »ñµ ÑÝãáõÙ ¿ §Çí¦ Ñ»Ýó ³Û¹å»ë ¿É ·ñíáõÙ ¿£ ÆëÏ §Ûáõ¦ ÑÝãáõÛÃÇ Ñ³Ù³ñ ¿É Ñ»Ýó ³Û¹å»ë ¿É ·ñíáõÙ ¿ §Ûáõ¦£ úñÇݳϩ ѳÛáõÃÛáõÝ, ϳÛáõÝáõÃÛáõÝ£
-ÐÇÝ áõÕÕ³·ñáõÃÛ³Ý §»û¦ »ñÏÓ³ÛÝÁ Ýáñ áõÕÕ³·ñáõÃÛáõÝáõÙ ·ñíáõÙ ¿ §Ûᦣ ÎÇë³Ó³ÛÝ §Û¦ µ³Õ³Ó³ÛÝÁ §á¦ Ó³ÛݳíáñÇ Ñ»ï ϳ½Ù»É ¿ §Ûᦠ»ñÏÓ³ÛÝÁ£ ´³óÇ ³Û¹, §Ûᦠ»ñÏÓ³ÛÝÁ ÑÝãáõÛÃáí ѳϳÑÝãáõÛÃÝ ¿ §áÛ¦ ÑÝãáõÛÃÇ© áõëïÇ ïñ³Ù³µ³Ý³Ï³Ý ¿ áñ §áÛ¦ ï³é³Ï³å³ÏóáõÃÛ³Ý Ñ³Ï³é³Ï ï³é³Ï³å³ÏóáõÃÛ³Ùµ ¿É ·ñíǪ §Ûᦣ ºñÏÓ³ÛÝ §Ûᦠï³é³Ï³å³ÏóáõÃÛáõÝÁ ³é³ç³ÝáõÙ ¿ ݳ»õ ÑÇÝ áõÕÕ³·ñáõÃÛáõÝáõÙ ÇÝùݳµ»ñ³µ³ñ, ûñ© ѳÛáñ¹Ç, »ñµ í³ÝϳïáõÙ »Ýùª ѳ-Ûáñ-¹Ç© »ñÏñáñ¹ í³ÝÏáõÙ §Ûᦠ»ñÏÓ³ÛÝÁ ÑÇÝ áõÕÕ³·ñáõÃÛ³Ý Ù»ç ³é³ç³ó»É ¿ ÇÝùݳµ»ñ³µ³ñ£ úñÇݳÏÝ»ñ© ïÕ³Ûáó, ݳÛáÕ, ËݳÛáÕ, ÑÙ³ÛáÕ£
ºñÏÓ³ÛÝ»ñÇ ÑÝãáõÛóÛÇÝ »õ ÝáõÛÝÇ Ñ³Ï³é³Ï ÑÝãáõóÛÇÝ ï³é³Ï³å³ÏóáõÃÛ³Ý ·ñ»É³Ó»õ³ÛÇÝ Ñ³Ï³¹ñáõÃÛáõÝÁ Ýáñ áõÕÕ³·ñáõÃÛ³Ý Ù»ç, ÇÝãå»ë ï»ë³Ýù, ³Ùñáñ»Ý áõ ïñ³Ù³µ³Ýáñ»Ý ѳëï³ïí³Í ¿ µáÉáñ »ñÏÓ³ÛÝ»ñÇ ¹»åùáõÙ£
¸ñ³Ýù »Ý ³Ñ³ »Õ³Í ï³ñµ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ÑÇÝ áõ Ýáñ áõÕÕ³·ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ£ ²Û¹ ï³ñµ»ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ ûñÇݳϳñ·áõÃÛ³Ùµ áõ ѳëï³ïáõÙáí »Ý áõÕÕ³·ñ³Ï³Ý ¹Åí³ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ í»ñ³ó»É Ýáñ áõÕÕ³·ñáõÃÛ³Ý Ù»ç£
²ñ¹³ñ»õ, Ý»ñϳ Ù»ñ ³½·³ÛÇÝ áõ å»ï³Ï³Ý ϳñ»ÉÇáõÃÛáõÝÝ»ñÇ, ѳñÙ³ñáõÃÛáõÝÝ»ñÇ, ³ñ¹Ç ѳۻñ»ÝÇ áõÕÕ³·ñ³Ï³Ý ³ñï³Ñ³Ûïã³Ï³ÝáõÃÛ³Ý, ÇÝãå»ë ݳ»õ ÑÝã³µ³Ý³Ï³Ý ÉñÇíáõÃÛ³Ý ï»ë³Ï»ïÇó, í»ñÇ ë»ÕÙ ùÝݳñÏáõÙÇ áõ ѳٻٳïáõÃÛ³Ý ¹Çï³Ï»ïÇó »ÉÝ»Éáí, å³ñ½íáõÙ ¿, áñ Ýáñ áõÕÕ³·ñáõÃÛáõÝÁ ݳËÁÝïñ»ÉÇ ¿ ³ñ¹Ç ѳۻñ»ÝÇ Ñ³Ù³ñ£ Üáñ áõÕÕ³·ñáõÃÛ³Ý ¹»Ù í³Õáõó Ç í»ñ ßÕó۳½»ñÍí³Í »õ í»ñç»ñë í»ñëïÇÝ ³ÕÙÏíáÕ ë÷ÛáõéùÛ³Ý ÙÇ ÷áùñ³Ù³ëÝáõÃÛ³Ý å³Ûù³ñÁ ³Ýï»ÕÇ ¿ áõ ųٳݳϳíñ»å£ ųٳݳÏÇÝ »Õ³Í Ùï³Ñá·áõÃÛáõÝÝ»ñÁ, û ³ñ¹Ç ѳۻñ»ÝÁ Ýáñ áõÕÕ³·ñáõÃÛ³Ý Ñ»ï»õ³Ýùáí ÏÏïñíÇ ·ñ³µ³ñÇó, áñÁ Ï»Ýë³ïáõ ³ÕµÛáõñÝ ¿ Ýñ³, ³ñ¹»Ý ÷³ñ³ïí³Í »Ý, »õ áñ»õ¿ ÑÇÙù ãáõݻݣ Üáñ áõÕÕ³·ñáõÃÛáõÝÁ ³ñ¹»Ý ³í»ÉÇ ù³Ý áõÃëáõݳÙÛ³ ·áñͳÍáõÃÛ³Ùµ ³Ýó»É ¿ ÷áñÓÝ³Ï³Ý ßñç³ÝÇó áõ ѳÙáñ»Ý ³Ùñ³ó»É ¿£ ²ñ¹Ç ѳۻñ»ÝÁ ÑÇÙ³ ¿É Çñ ëÝݹ³éáõÇ ³Ýù³Ïï»ÉÇ »ñ³ÏÝ»ñáí ϳåí³Í ¿ ·ñ³µ³ñÇ Ñ»ï© µ³½Ù³ÃÇí »Ý ·ñ³µ³ñÛ³Ý ³ÛÝåÇëÇ µ³é»ñ áõ µ³é³Ï³å³ÏóáõÃÛáõÝÝ»ñ, ¹³ñÓí³ÍùÝ»ñ, áñ í»ñ³Ñ³éÝ»Éáí ·ñ³µ³ñÛ³Ý ¹³ñ³íáñ ³Ý·áñͳÍáõÃÛáõÝÇó Ýáñ ÷³ÛÉ »Ý ³é»É ³ñ¹Ç ѳۻñ»ÝáõÙ, Ýáñ áõÕÕ³·ñáõÃÛ³Ùµ£
àã û ÙdzÛÝ áõÕÕ³·ñ³Ï³Ý, ³ÛÉ, Çëϳå»ë, ѳ۳·Çï³Ï³Ý µáÉáñ µÝ³·³í³éÝ»ñáõÙ, г۳ëï³ÝÁ ³ÛÝ ³ÝÅËï»ÉÇ Ï»ÝïñáÝÝ ¿, áñÇ ³é³çÝáñ¹áõÃÛ³ÝÁ Ñ»ï»õáõÙ ¿ ³ÙµáÕç ·Çï³Ï³Ý ³ß˳ñÑÁ£ Ð³Û ë÷ÛáõéùÁ, ݳ»õ, å»ïù ¿ ˻ɳóÇáõÃÛ³Ùµ Ñ»ï»õÇ Ñ³Ûñ»ÝÇùÇ ³é³çÝáñ¹áõÃÛ³ÝÁ, »õ Ç å³Ñ³Ýç»É ѳñÏÇÝ, Çñ »õë ³ñųݳíáñ Ýå³ëïÁ ÙáõÍÇ Ù³Ûñ ѳÛñ»ÝÇùÇ ½³ñ·³óÙ³Ý áõ ßù»Õ³óÙ³Ý í»Ñ ·áñÍÇ Ù»ç, ÇÝãå»ë ³ÝáõÙ ¿ ѳÛñ»Ý³ëÇñ³µ³ñ£ àõÕÕ³·ñáõÃÛ³Ý ËݹñáõÙ ë÷ÛáõéùÇ ÙÇ ÷áùñ³Ù³ëÝáõÃÛ³Ý Ý»ñϳ ÁÝóóùÁ ïñ³Ù³µ³Ý³Ï³Ý áõ ·áñÍÝ³Ï³Ý ã¿£ Æ í»ñçá, ÷áùñ³Ù³ëÝáõÃÛáõÝÁ ãÇ Ï³ñáÕ ³åûñÇݳóÝ»É Ù»Í³Ù³ëÝáõÃÛ³ÝÁ£ гٳ½·³ÛÇÝ ÝÙ³Ý ùí»³ñÏáõÃÛáõÝÁ ËݹÇñÁ ãÇ í×é³Ñ³ïÇ Ñû·áõï ÷áùñ³Ù³ëÝáõÃ۳ݣ ºí í»ñç³å»ë ë÷Ûáõéí³Í ѳ۳ëï³Ý³Ñ³Û ѳí³ù³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ, áñ ·ñáõÙ ¿ Ýáñ áõÕÕ³·ñáõÃÛ³Ùµ, áñ³Ïáí áõ ѳÙñ³Ýùáí ¿É ÷áùñ³Ù³ëÝáõÃÛáõÝ ã¿ ³Ûëûñí³ ë÷ÛáõéùáõÙ£ ²ÛÝ Ùï³ÛÝáõÃÛáõÝÁ, û ÑÇÝ áõÕÕ³·ñáõÃÛáõÝÁ å»ïù ¿ í»ñ³Ï³Ý·Ý»É áõ í»ñ³¹³éÝ³É Ýñ³Ý, ³Ý·áñÍÝ³Ï³Ý ¿£ ²Û¹ Ùï³ÛÝáõÃÛáõÝÁ ¹»Ù åÇïÇ ÉÇÝÇ §û¦, §áõ¦, §»õ¦, §ý¦ ï³é»ñÇ áñ¹»·ñÙ³ÝÁ Ù»ëñáåÛ³Ý ³Ûµáõµ»ÝáõÙ, ÙÇ µ³Ý, áñ ÙÇçݳ¹³ñÛ³Ý å³Ñå³ÝáճϳÝáõÃÛáõÝÁ ѳݹáõñÅ»ó£ ²Û¹ Ùï³ÛÝáõÃÛáõÝÁ åÇïÇ ¹»Ù ÉÇÝÇ ÷áùñ³ï³é»ñÇ ·áñͳÍáõÃÛ³ÝÁ, »õ åݹÇ, áñ Ù»ëñáåÛ³Ý »ñϳó·Çñ ·áñͳͻÝù Ù»ñ ·ñáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ£ ųٳݳÏÇÝ ÝáõÛÝ Ñ»ï³¹ÇÙ³Ï³Ý Ùï³ÛÝáõÃÛáõÝÁ ¹»Ù ¿ñ ³ß˳ñѳµ³ñÇÝ© ë³Ï³ÛÝ ³ÝϳñáÕ »Õ³í ¹ÇÙ³¹ñ»Éáõ µ³ñÓñ³óáÕ, ³éÇÝùÝáÕ ³ÉÇùÇÝ£ Î³Ý Ý³»õ ˽í³Í µ³ó³Ï³ÝãáõÃÛáõÝÝ»ñ, áñ å³Ñ³ÝçáõÙ »Ý ÑÇÝ áõ Ýáñ áõÕÕ³·ñáõÃÛáõÝÝ»ñÁ ѳٳ¹ñ»É, ÷á˳¹³ñÓ³µ³ñ ½ÇçáõÙÝ»ñ ³Ý»Éáí©©© »õ ¹³ Ç°Ýã ¿ Ý߳ݳÏáõÙ©©© Ý߳ݳÏáõÙ ¿ »ññáñ¹ , û± ù³ÝÇ»ññáñ¹ áõÕÕ³·ñáõÃÛáõÝ£ ²ÛÝ ÑëÏ³Û³Ï³Ý áõ ³Ñé»ÉÇ ã³÷»ñÇ ·ñ³Ï³ÝáõÃÛáõÝÁ, ù³Ý³Ïáí áõ áñ³Ïáí, áñ ÉáõÛë »Ý ï»ë»É Ýáñ áõÕÕ³·ñáõÃÛ³Ùµ, ÇÝãå»±ë ϳñ»ÉÇ ÏÉÇÝÇ ÷á˳ñÇÝ»É í»ñ³ïå³·ñáõÙÝ»ñáí©©© »õ ÇÝãDZ ѳٳñ£ ÐÇÝ áõÕÕ³·ñáõÃÛáõÝÁ Ù»ëñáåÛ³Ý ã¿£ àõÕÕ³·ñáõÃÛáõÝÁ í»ñç³å»ë ëñµáõÃÛáõÝ ã¿£ êñµáõÃÛáõÝÁ ÅáÕáíáõñ¹Ý ¿ Çñ ѳÛñ»ÝÇùáí, Ùß³ÏáõÛÃáí£ Ø»Ýù ë÷ÛáõéùáõÙ å»ïù ¿ ß³ñÅí»Ýù ËáÑ»ÙáõÃÛ³Ùµ, ³ÛÉ»õ Çñ³ï»ëáõÃÛ³Ùµ, ɳÛݳÙïáõÃÛ³Ùµ© å»ïù ¿ ïñ³Ù³µ³Ý»Ýù, ÁݹáõÝ»Ýù£ ²½·³ÛÇÝ ß³ÑÁ åÇïÇ ÝϳïÇ áõݻݳÝù£
ê÷Ûáõéùáõ٠DZÝã ù³Ý³ÏáõÃÛ³Ùµ Ù³ñ¹ ¿ ·áñÍáõÙ áõ Çñ ³åñáõëïÁ ³ß˳ïáõ٠ѳۻñ»Ýáí£ ê÷Ûáõéùáõ٠DZÝã ѳëï³ïáõÃÛáõÝÝ»ñ áõ ³ñËÇíÝ»ñ å»ïù áõÝ»Ý í»ñ³¹³ë³íáñÙ³Ý Ï³Ù í»ñ³Ï³½ÙáõÃÛ³Ý, »Ã» Ýáñ áõÕÕ³·ñáõÃÛáõÝÁ ÏÇñ³é»Ý£ ºí ѳñÏ ¿É ãϳ ÝÙ³Ý í»ñ³¹³ë³íáñÙ³Ý áõ í»ñ³Ï³½ÙáõÃÛ³Ý ë÷ÛáõéùáõÙ £ ƱÝã ¿ ë÷Ûáõé³Ñ³ÛáõÃÛ³Ý ¹åñáó³Ï³Ý ³ß³Ï»ñïáõÃÛ³Ý Ñ³Ùñ³ÝùÁ ѳÛñ»ÝÇùÇ ÝáõÛÝ Ñ³Ùñ³ÝùÇ Ñ»ï ѳٻٳï³Í£ ê÷Ûáõé³Ñ³Û ³ß³Ï»ñïáõÃÛ³Ý ³Ûëûñí³ ë»ñáõݹÁ ÇÝãù³Ýá±í ¿ ×Çßï áõÕÕ³·ñáõÃÛ³Ùµ ѳۻñ»Ý ·ñáõÙ, ϳ٠ÇÝãù³±Ý ¿ ѳۻñ»Ý ·ñáõÙ© ÝáõÛÝÇëÏ Ù»ñ ³Ù»Ý³÷³é³µ³Ýí³Í ³Ù»ñÇϳѳÛ, Çñ³Ý³Ñ³Û áõ Éǵ³Ý³Ý³Ñ³Û ѳٳÛÝùÝ»ñáõÙ©©© ê÷Ûáõé³Ñ³Û ¹åñáóÝ»ñáõ٠ѳۻñ»Ý ³é³ñϳݻñÇ Ãí³Ýß³ÝÁ ÝáõÛÝÇëÏ Ñ³ßíÇ ãÇ ³éÝíáõÙ ¹åñáó³Ï³Ý ùÝÝáõÃÛáõÝÝ»ñáõÙ, »õ ãÇ ¿É ³ñï³óáÉíáõÙ ¹åñáó³Ï³Ý íÇ׳ϳóáõÛó íϳ۳ϳÝÝ»ñáõÙ£ ÆÝãù³±Ý ¿ Ñ³Û Ùï³íáñ³Ï³ÝáõÃÛ³Ý áñ³ÏÝ áõ ù³Ý³ÏÁ ë÷ÛáõéùáõÙ, áñ ³ÛÝå»ë ïÇñ³å»ïáõÙ ¿ ÑÇÝ áõÕÕ³·ñáõÃÛ³Ý ûñ»ÝùÝ»ñÇÝ© ¹³ »ñ»õáõÙ ¿ Ññ³ï³ñ³ÏáõÃÛáõÝÝ»ñÇó, Ù³ÙáõÉÇó£ ê³ Ã»ñ³·Ý³Ñ³ïáõÙ ã¿ ë÷ÛáõéÛ³Ý ³ñųݳíáñÝ»ñÇ£ ´³Ûó »ñ»õ³Ï³Û»É áõÕÕ³·ñ³Ï³Ý ÷á÷áËáõÃÛáõÝ Ñ³Ûñ»ÝÇùáõÙ©©© Æ~Ýã ³Ýѳë³Ý»ÉÇ Í³í³ÉÇ í»ñ³¹³ë³íáñÙ³Ý áõ í»ñ³Ï³½ÙáõÃÛ³Ý ³Ý»ÉÇ ³éç»õ åÇïÇ Ï³Ý·ÝÇ ³ÙµáÕç ÅáÕáíáõñ¹Á, »ñÏÇñÝ áõ å»ïáõÃÛáõÝÁ, áñ Çñ ³ñ¹Ç É»½íáí áõ áõÕÕ³·ñáõÃÛ³Ùµ ¿ Çñ ûñ³íáõñ ÏÛ³ÝùÇ »ï»õÇó í³½áõÙ©©© ØáÉ»·ÇÝÝ»ñÇ í»ñçÇÝ ÝáñáõÛà ù³ç³·áñÍáõÃÛáõÝÝ ¿É ³ÛÝ ¿, áñ Ýáñ áõÕÕ³·ñáõÃÛáõÝÁ ÑÇÝ áõÕÕ³·ñáõÃÛ³Ý ÷áË»Éáõ ѳٳñ ÑÇÙݳ¹ñ³Ù ëï»ÕÍ»Éáõ ߳ѳñÏáõÃÛ³Ùµ ¹ñ³Ù³ïݳÛÇÝ Ñ³ßÇí »Ý µ³ó»É ³Ù»ñÇÏÛ³Ý ÙÇ Ç~Ýãáñ ¹ñ³Ù³ïÝáõÙ©©© Üå³ï³Ï áõÝ»Ý ¹ñ³ÙÁ û·ï³·áñÍ»É ³Û¹ ѳÙñ³Ýù ãáõÝ»óáÕ ÙáÉ»·ÇÝÝ»ñÇ ×³Ý³å³ñѳͳËëÇ »õ ³ÛÉÝDZ ѳٳñ©©© ³ëáõÙ »Ýª г۳ëï³Ýáõ٠ϳ߳é³Ï»ñáõÃÛáõÝÁ ï³ñ³Íí³Í ¿, áõëïÇ ¹ñ³Ùáí áõ ϳ߳éùáí ϳñ»ÉÇ ¿ å»ï³Ï³Ý, ³Ï³¹»Ù³Ï³Ý »õ áõëáõÙÝ³Ï³Ý Õ»Ï³í³ñáõÃÛ³ÝÁ ûù»É Ç Ýå³ëï ÑÇÝ áõÕÕ³·ñáõÃÛ³Ý í»ñ³Ï³Ý·Ýٳݩ©© ÆÝãÇ~ Ñ»ï»õÇó »Ý©©© ØÇç³½·³ÛÇÝ áõ ³½·³ÛÇÝ ³Ûë ųٳݳÏÝ»ñáõÙ Ç~Ýã å³Ñ »Ý áõ½áõÙ áñë³É©©© È³í³·áõÛÝ Ù³ÕóÝùÝ»ñáí áõ ó³ÝÏáõÃÛáõÝÝ»ñáí ¿É, áñ ݳÛáõÙ »Ýù ³å³·³ ùë³ÝÑÇÝ·³ÙÛ³ ·³ÉÇùÇÝ, Ç~Ýã ¿ ÉÇÝ»Éáõ ë÷Ûáõé³Ñ³ÛáõÃÛ³Ý Ñ³Û»ñ»Ý³·Çï³Ï³Ý íÇ׳ÏÁ©©© ø³ÝÇ~ ûñà áõ å³ñµ»ñ³Ï³Ý ÏÙݳ ë÷ÛáõéùáõÙ©©© ²Ù»ñÇϳѳÛáõÃÛáõÝÁ, Çñ³Ý³Ñ³ÛáõÃÛáõÝÁ, Éǵ³Ý³Ý³Ñ³ÛáõÃÛáõÝÁ Ç~Ýã áñ³Ï áõ ù³Ý³Ï ÏÝ»ñϳ۳óݻݩ©©
ä³ñ½ áõ ѳÛïÝÇ ¿, áñ ѳÛñ»ÝÇùÁ áõÕÕ³·ñáõÃÛ³Ý Ñ³ñó áõ ¹Åí³ñáõÃÛáõÝ ãáõÝÇ£ гÛñ»ÝÇùÁ Ù»Ï ³½·, Ù»Ï Ùß³ÏáõÛà ¿£Ð³Ûë÷ÛáõéÝ ¿ áñ áõÕÕ³·ñáõÃÛ³Ý ¹Åí³ñáõÃÛáõÝ áõÝÇ, »õ åÇïÇ Ñ³ñÃÇ ³Û¹ ¹Åí³ñáõÃÛáõÝÁ ѳÛñ»ÝÇùÇ û·ÝáõÃÛ³Ùµ£ ØáÉ»·ÇÝ ÙÇ ÷áùñ³ÝÙ³ëÝáõÃÛáõÝ áã û ÙdzÛÝ ãÇ áõ½áõ٠ѳÛñ»ÝÇùÇ û·ÝáõÃÛ³Ùµ Çñ ¹Åí³ñáõÃÛáõÝÁ í»ñ³óÝ»É, ³ÛÉ»õ áõ½áõÙ ¿ ѳÛñ»ÝÇùÇÝ ÝáõÛÝ ¹Åí³ñáõÃÛ³Ý Ù»ç ·ó»É£ î»ÕÇÝ ¿, áñ ë÷Ûáõé³Ñ³Û Ù³ÙáõÉÁ ѳñóÇ ÙÇ ÁݹѳÝáõñ ùÝݳñÏáõÙ µ³Ý³ Çñ ¿ç»ñáõÙ, ³é³Ýó ù³Õ³ù³Ï³Ý »õ Ïáõë³Ïó³Ï³Ý Ëïñ³Ï³ÝáõÃ۳ݩ ÙÇ ÁݹѳÝáõñ ùÝݳñÏáõ٠ϳï³ñíÇ, Ù³ëݳÏÇó ¹³éÝ³Ý Ùï³íáñ³Ï³ÝáõÃÛ³Ý ³Ù»Ý³É³ÛÝ ßñç³Ý³ÏÝ»ñÁ, Ýñ³Ýù, áíù»ñ áõÕÕ³·ñáõÃÛ³Ý Ù³ëÇÝ ·Çï³Ï³Ý ÇÙ³óáõÃÛáõÝ áõݻݣ ºí ٳݳí³Ý¹ ÑáõÛÅ ó³ÝϳÉÇ ¿, áñ ûñÇݳÏ, ÙÇ »ñϳÙÛ³ ųٳݳϳÙÇçáó ë³ÑٳݻÉáí, »Õ³Í ÁݹѳÝáõñ ϳñÍÇùÝ»ñÁ ѳٳï»Õ»É, »½ñ³Ï³óÝ»É áõ ß³ñÅí»É©©© ß³ñÅí»É ¹»åÇ Ýáñ áõÕÕ³·ñáõÃÛáõÝ£
¶É»Ý¹»É, γÉÇýáñÝdz, 2006-08-17£
²Ûë áõëáõÙݳëÇñáõÃÛáõÝÁ ½»Ïáõóí»É ¿ γÉÇýáñÝdzÛÇ Ð³Û ¶ñáÕÝ»ñÇ ØÇáõÃÛ³Ý Ñ³ë³ñ³Ï³Ï³Ý ¹éݵ³ó ÝÇëïáõÙ, ¶É»Ý¹»ÉÇ Ð³Ýñ³ÛÇÝ ¶ñ³¹³ñ³ÝáõÙ, 2006 ë»åï»Ùµ»ñÇ 7-ÇÝ£
ՀԱՅԵՐԵՆԻ ՈՒՂՂԱԳՐՈՒԹՅԱՆ ՀԱՐՑԸ
Գրիշ Դավթյան
Պետք է հաշվեհարդարի ենթարկել այս հարցը։
Հարցը ներկայումս գործածվող տարբեր ուղղագրությունների վերացման պահանջն է, միայն մեկ ուղղագրության տիեզերական կիրառության կարիքը հայերենում։
Ուղղագրության հարցին չպիտի խառնել ում-հայերենի (արեւելահայերենի) եւ կը-հայերենի (արեւմտահայերենի) խնդիրները։ Ուղղագրական եւ գրական ու բարբառային հարցերը տարբեր բնագավառներ են այս խնդրում։ Ուղղագրությունը լեզվի հնչյունների նշանագրային, գրական արձանագրության, հնչույթային ձայների եւ ձայնակապակցությունների հնչական արժեքի պատկերային գնահատման բանաձեւումը եւ օրինակարգումն է, եւ չպիտի շփոթել բարբառների արտասանական, ոճային եւ ձեւային տարբերությունների հետ։
Հայերենի ուղղագրության փոփոխության հարցը չստեղծվեց 1922 թվականին, երբ Հայաստանում կիրառվեց ներկայումս այնտեղ գործածվող ուղղագրաձեւը, ծանոթ՝ նոր ուղղագրություն անունով։ Աշխարհաբար հայերենի ուղղագրության խնդիրը առաջացավ հենց աշխարհաբարի գրական ծնունդով։ Բնական է, որ աշխարհաբարը չէր կարող բոլոր դեպքերում հետեւել գրաբարի ուղղագրական կանոններին. եւ չհետեւեց. այդտեղից էլ սկսվեց ուղղագրության հարցը։ Պատմական իրականություն է, որ Մեսրոպ Մաշտոցը ստեղծել է միայն 36 տառ. տարբեր ժամանակներում մուտք են գործել «օ», «ֆ», «ու», «եւ» տառերը. այդպիսով հայերեն այբուբենի տառերի քանակը դարձել է 40։ Ուստի այսօրվա 40 տառ գործածող հին ուղղագրությունը՝ մեսրոպյան 36 տառ գործածող ուղղագրության հետ նույնը չէ։ Այսօրվա հին ուղղագրությունը մեսրոպյան ուղղագրություն չէ։
Ուղղագրության հարցը թեժացավ 19-դարի վերջին տասնամյակից, որ շարունակվեց մինչեւ 20-րդ դարի առաջին քառորդը. սկսվեցին ուղղագրական խոտորումներ։ Ոմանք սկսեցին զեղչել բառավերջի չհնչող «յ» տառը։ Ոմանք սկսեցին բառամիջի «ու» տառը, որ «վ» էր հնչում գրել «վ», նույնիսկ «ւ»։ Բառամիջում եւ բառավերջում շատացավ «օ» տառի գործածությունը աշխարհաբարյան այնպիսի բառերում, որ մատենագրական անցյալ չունեին։ Դա լինելով պատմական իրականությունը իրապաշտորեն պիտի մոտենալ հետագա զարգացումներին։ Դրանք, տարաբախտաբար , իրարամերժ սեւեռումների առարկա դառնալով, միգոտել են կուսակցական, քաղաքական անհարկի նախապաշարումներով, եւ հրապարակագրական միտումնավոր քարոզչությունների տարափի տակ գունավորվել են անհարազատ ստվերներով, հեռացել են գրավոր-լեզվական, ուղղագրական հարց լինելուց։
Արդարեւ, աննախապաշար մոտեցումը արդի հայերենի ուղղագրության հարցին ժամանակի հրատապ պահանջն է այլեւս։
Նայենք համայնապատկերին։ Հայաստանում միահամուռ գործածության մեջ է նոր ուղղագրությունը, որ 1922 թվականի հիմնական փոփոխությունից հետո, ապա ժամանակի ընթացքում եւս մի շարք փոփոխություններից հետո, վերջնական օրինակարգում ստացավ 1940 թվականին։ 1991 թվականի անկախության հռչակումից հետո եղել են աննշան սպրդումներ Հայաստանում, սփյուռքյան ներդրմամբ։ Սփյուռքում գործածության մեջ է... են... այսպես ասած ուղղագրությունների մի խառնիճաղանջ, անհատների կամայական գործածությամբ։ Այդ այսպես կոչված «ուղղագրությունները» թեեւ հիմնականում հետեւում են հին ուղղագրության օրենքներին, սակայն գործածությամբ, մանրամասնությունների մեջ, ծնունդ են տվել այնպիսի զարմանազանությունների, որ ստեղծված պատկերը գերազանցորեն ողբալի է։ Սա զավեշտական ամբաստանություն չէ, այլ, դժբախտաբար, ճշգրիտ հաստատում։
Սփյուռքում եթե մի հայ համայնք մամուլ ունի, այդ դեպքում մամուլը ուղղագրության առաջնորդի մի ինքնակոչ դերով հաճախ ունի, եւ երբեմն էլ չունի, ուղղագրական ընդհանուր եւ հաստատուն օրենքներ։ Սակայն ի՛նչ էլ որ է ուղղագրության վիճակը հայ մամուլի, տվյալ մի համայնքում, նույն համայնքի անհատ մտավորականները որոշ դեպքերում հետեւում, իսկ երբեմն էլ չեն հետեւում իրենց համայնքի մամուլի ուղղագրությանը։ Սփյուռահայ այն համայնքներում, ուր մեկից ավելի թերթեր ու պարբերականներ կան, ուղղագրության ընդհանուր դրությունը ավելի վատ է. «ուղղագրությունները» տարբերվում են մինչեւ անգամ տպարանից տպարան։ Որոշ թերթերում նկատելի են ուղղագրական տարբերություններ՝ հոդվածից հոդված... արդյունքը, տարբեր սրբագրողների, կամ նույնիսկ տարբեր գրաշարների նախասիրությունների...։ Այո, նախասիրությունների, եւ դժբախտություն է դա. դա ցույց է տալիս անտիրություն, որբություն... որբությունը մեր մայրենիքի... սփյուռքում։
Հատ-հատ օրինակներ բերելու հարկ չկա, որովհետեւ եղածը, համաճարակի սփռվածությամբ, մեր աչքերի առաջն է ամենուրեք։ Այնուամենայնիվ, գուցե տեղին է հավաքական անուններով նշել ուղղագրական խոտորումների իրականությունը սփյուռքում։ Այսպես.
-Հյունագրություն, վեւագրություն, ուագրություն հին ուղղագրությամբ. օր. փորւած, փորված, փորուած։ Նոր ուղղագրությամբ՝ փորված։
-Յիագրություն, հոյագրություն հին ուղղագրությամբ. օր. յետեւեալ, հետեւեալ. նոր ուղղագրությամբ՝ հետեւյալ։
-Էագրություն, եչագրություն. օր. երբէք, երբեք։ Նոր ուղղագրությամբ՝ երբեք։
Տակավին որոշ բառերի տարբեր ուղղագրություններ հին ուղղագրությամբ. օր. մեկը գրում է տարւայ, մյուսը՝ տարուայ. մեկը հեքիաթ է պատմում, մյուսը հեքեաթով է զմայլվում. ամեն է թե ամէն, «ողջ» թե «եկեղեցական»՝ (թող այդպես լինի), այլեւս մարդ անկարող է ջոկել։ Իսկ ինչ վերաբերում է հատուկ եւ միջազգային աշխարհագրական ու գիտական անունների եւ բառերի ուղղագրությանը, որոնք հաճախ օտար բառեր են, եւ տառադարձվում են, ընդհանուր հին օրենքների բռնաբարումն ու աղճատումը սփյուռքում այլեւս հասել է բացարձակ վայրագության։
Պետք է վերջ տալ լեզվաղարտության այս բարբարոս արշավին սփյուռքում, հանուն մեր անաղարտ մայրենիքի ուղղագրության, հանուն մեր կուչ եկող մայրենիքի տարածմանը սփյուռքում, որ աստիճանաբար դառնում է ավելի հուսահատեցնող։
Ուղղագրական համազգային միանմանությունը միշտ էլ ցանկալի է եղել բոլորի համար, ուր էլ որ եղել է։ Այնուամենայնիվ, սփյուռքում հարցը ժամանակի ընթացքում դրվելով ու լքվելով եկել հասել է այսօրվա թնջուկին։ Ոմանց էլ հասցրել է անտրամաբանական ծայրահեղությունների։
Ինչպե՛ս պիտի լուծել։
Պիտի լուծել իրականության ըմբռնումով, քննելով, ուսումնասիրելով, տրամաբանելով ազգային շահեր ու կարելիություններ նժարելով ու եզրակացնելով։ Այլապես եթե տարվենք նախապաշարումների տենդով ու մոլեռանդությամբ, ծայրահեղություններով ու կամակորությամբ, այնպես որ չկարողանանք նշմարել ուրիշ որեւէ ճառագայթ, այդ դեպքում մեր տքնությունը լինելու է ապարդյուն։
Հայերենի ուղղագրության համահայկական միանմանությունը, միասնությունը ստեղծելու, ավելի ճիշտ՝ միանմանությունը, միասնությունը վերականգնելու համար, բնականաբար, պետք է ընդունենք այսօրվա իրականության փաստը։ Եղած իրականության արժեւորումով կիրառել եղած երկու ուղղագրություններից մեկը միայն, որոնք գործածության մեջ են ներկայումս։ Ճիշտ չի լինի տարվել եղածները համադրելու առաջադրությամբ, որով կստեղծվի մի երրորդ, թե քանիերո՞րդ ուղղագրություն, որով ոչ մի բան հրատարակված չէ։ Ուղղագրության խնդիրներում լավ է լինել պահպանողական, քան թե նորարարական։ Երանի թե 1922 թվականին ուղղագրության բարեփոխում չլիներ։ Եղածը մնար ու կանոնակարգվեր, առաջացած խոտորումները սրբագրելով ու պետականորեն ամրագրվելով։ Երանի թե... Բայց արվել է... եւ մենք այսօրվա իրականության մեջ ենք ապրում։ Դեռեւս 1913 թվականին երբ տոնվում էր հայոց տառերի գյուտի 1500-ամյակը եւ տպագրության 400-ամյակը, մի հանձնախումբ է կյանքի կոչվում հայերենի ուղղագրությունը մշակելու համար։ Պարզ է, որ ուղղագրության խնդիրը համայնավարների ստեղծածը չէ։ Հայաստանի առաջին հանրապետությունը ուղղակի ժամանակ չունեցավ այդ խնդրով զբաղվելու։ Այնուհետեւ նախասովետական նույն հայ լեզվաբանները հարցը լուծեցին ժամանակի պետական ամենազորավոր լծակների միջոցով։ Խնդրի լուծման մեջ ամենազորավոր դերը խաղաց Մանուկ Աբեղյանը։
Ընդհանուր հարցի այդօրինակ առաջադրումը նախատեսում է հարմարագույն ուղղագրության կիրառումը արդի հայերենի համար, մեր այսօրվա գրական հայերենի համար, առանց սկզբնական կողմնակցության՝ հին ուղղագրության, թե նոր ուղղագրության նկատմամբ։ Ազգային ու հասարակական մեր ընթացիկ պայմաններում մեր մայրենիքի ուղղագրության միասնությունը, տիեզերական ծավալով, ներկայի ու ապագայի տեսանկույնից կշռած, շատ ավելի կարեւոր ու կենսական է, շատ ավելի ճակատագրական նշանակություն ունի, քան թե ուրիշ նկատառումներ։ Քան թե հին ուղղագրության վերականգնումը, կամ թե նոր ուղղագրության պահպանումը, թե համադրումը հնի հետ։ Քան թե նոր ուղղագրության ստեղծման պարագաները ու գործադրման պայմանները, ձեւերը։ Քան թե հին ուղղագրության անփոփոխ շարունակման ոմանց կողավերությունը։ Քան թե հին ուղղագրության սրբացումը եւ մեսրոպյան ու մաշտոցյան անվանումները, որ պատմականորեն ճիշտ չէ. «օ», «ու», «եւ», «ֆ» տառերի որդեգրությամբ, կամ մի շարք կապական ու մակբայական բառերի վերջի անհունչ «յ» տառի զեղչումը, օրինակ հիմայ, հիմա. ինչպես նաեւ «ի» տառով վերջացող բառերի հոլովման դեպքում «ի» տառի փոփոխումը «ւ» տառի, որ ոմանք «ու» են գրում, արդեն, հին ուղղագրությունը օտարել են մեսրոպյան ու մաշտոցյան ուղղագրությունից։ Այս հիմնական իրականությունը անկարելի է գերագնահատել, չափազանցել։ Այսօրվա մեր հայրենիքի իմքնիշխան պետականությունը, իր գունագեղ դժվարություններով ու ջանքերով, անկարողություններով ու իրագործումներով, անճարակություններով եւ մասամբ նորին... Սփյուռված հայության հարաբերության կարեւորությունը հայրենիքի հետ... Սփյուռահայության ուծացման դեմ այս քամող պայքարի հուսացվո՞ղ հաջողությունը, այսօրվա կյանքի ու աշխարհի խոյացող վազքի պողպատյա օրենքով, գերազանցաբար, կախում ունեն մեր ներկայի ու ապագայի պարագաներից, պահանջներից, մեր կարելիություններից, որոնք ձեւակերպում են, սահմանում են մեր ցանկությունները։ Մեր առաքինությունը պիտի լինի շարժվել դրանց իրապաշտ տրամաբանությամբ, քան թե հուզականությամբ, եւ դա՝ հօգուտ համազգային գերակա շահերի։
Ավանդական ուղղագրությունը, դարերի ընթացքում, կրել է փոփոխություններ, եւ դա զարմանալի չէ, ո՛չ էլ ցավալի կամ զղջալի։ Կյանքը, լեզուն եւ գրականությունը իրենց պահանջներն են դրել, ու ժողովուրդը ժամանակի ընթացքում հարթել է խորտուբորտությունները։ Դարերի ընթացքում զուրկ լինելով վերահսկող ու պահապան կենտրոնական մի հեղինակության հովանավորությունից, որը պարտադրությամբ նույնիսկ արգելելու էր ուղղագրական խոտորումներ. մյուս կողմից մեր ազգային վիճակի, պատմական, աշխարհագրական եւ այլ գործոնների ազդեցության տակ, հին ուղղագրության օրենքները ենթարկվել են նաեւ ավերումների։ Զարտուղիություններ են ստեղծվել նոր օրենքների մասնակի ու քմահաճ կիրառումով, որոնք երբեմն կիրառվել են, լրացնելու հին ուղղագրության ներգո, կամ ներծին պակասությունները աշխարհաբարի եւ արդի հայերենի գրության պարագաներում։ Այդ բնույթի օրինակներից են հյունագրությունը, ինչպես նաեւ որոշ հատուկ անունների կարճացված ձեւում անվան վերջում «ոյ-ի» փոխարեն «օ» գրելը, հին ուղղագրության մեջ, որը սակայն հոլովման դեպքում փոխվում է «ոյ-ի», օր. Կարօ, Կարոյի, Կարօն կամ Կարոն։
Նման աստանդական իբրթե բարեփոխությունները բացի այն որ արմատապես չեն բուժել վերքը, այլ ստեղծել են անհեթեթություններ. քանի որ նման փոփոխությունները չեն ուսումնասիրվել ուղղագրական ընդհանուր բարեփոխությունների մի ամբողջական ծիրում։ Հաճախ սիրում ենք ակնարկել, մանավանդ օտարալեզու բարեկամների, թե հայերենի ուղղագրությունը զուտ եւ կատարյալ ձայնական-հնչական համակարգ ունի, ծանրաբեռնված չէ հավելյալ, չարտասանվող կամ ձայնափոխ տառերով. այդուհանդերձ իրականությունը տարբեր է։
Արդի հայերենի համար հին ուղղագրության դժվարություններից, իսկապես պակասություններից են.
-Դժվարությունը «յ» տառի, որ բառասկզբում հնչում է «հ» (յայտնել), եւ ոչմի օրենք չունի թե ինչու՛. իսկ ձայնավորներից հետո, երկձայն տառակապակցություններում հնչում է «եը» (յայտնել). իսկ որոշ բառերի վերջում, «ա-ից» ու «ո-ից» հետո համր է, չի հնչում (տղայ, երեկոյ)։ Այդպիսով արդի հայերենում բառասկզբային դիրքում «հ» տառի հետ նույնահունչ դառնալով, եւ բառավեջում գրվելով ու չարտասանվելով դարձել է ուղղագրական դժվարություն։ Մենք իսկապես բնորոշաբար չգիտենք, թե «յ» տառը Մեսրոպ Մաշտոցի օրոք ինչպես էր հչվում, այլ միայն ենթադրում ենք։
-Դժվարությունը բառամիջյան «ո» եւ «օ» տառերի։ Մաշտոցը «օ» տառը չի ստեծել եւ չի գործածել։ «Ո» տառը բառավերջում չի գրվել. իսկ չգիտենք, թե Մաշտոցի օրոք «ո» տառը բառասկզբում եւ բառամիջում ինչպես էր հնչվում։ Արդի հայերենում բառամիջյան «ո» եւ «օ» տառերը նույնաձայն են դարձել, դարձել են ուղղագրական դժվարություն։ Նախապես եղած օրենքի խախտումով, որ «օ» տառը փոխարինում էր «աւ» տառակապակցությանը փակ վանկում, ընթացիկ հին ուղղագրության մեջ «օ» տառի գործածությունը չունի ոչ մի օրենք։ Դա է դժվարությունը։
-Դժվարությունը «ե» եւ «է» տառերի. իսկապես չգիտենք թե Մաշտոցի ժամանակ «ե» տառի հիմնական հնչույթը ինչ է եղել. բառասկզբում եւ բառամիջում ինչպես է հնչել. ձայնավորներից առաջ ինչպես է հնչել. ինչպես է տարբելվել «է» տառից։ Արդի հայերենում բառամիջում «ե» եւ «է» տառերը նույնաձայն են դարձել, դարձել են ուղղագրական դժվարություն։ «Ա» տառից առաջ, եւ Մաշտոցի չստեղծած «օ» տառից առաջ, «ե» տառը դարձել է կիսաձայն «եը», եւ միանալով ձայնավոր «ա» եւ «օ» տառերին կազմել է այդ տառակապակցությունների երկձայնները։ Օր. Դաւթեան, եօթն։
-Դժվարությունը «վ», «ւ» եւ «ու» տառերի. «վ» եւ «ւ» տառերը նույնաձայն են դարձել. «ու» տառը բառամիջյան բաղաձայնից հետո եւ ձայնավորից առաջ «վ» է հնչում։ «Վ» տառը գրվում է միայն բառերի սկզբում, իսկ բառամիջում եւ բառավերջում միայն «ո» տառից հետո։ «Ւ» տառը գրվում է միայն բառամիջում ու վերջում, պայմանով որ «ո» տառին չհաջորդի։ ։ Այդպիսով ունենում ենք երեք տառանիշ նույն հնչյունի համար, այդպիսի պայմաններով. եւ իսկապես չգիտենք, թե Մաշտոցի օրոք «ւ» տառը ինչ հնչույթ ուներ, «ու» տառը երկբարբա՞ռ էր, ի՞նչ հնչույթ ուներ, իսկ այբուբենում չկար։ Նոր ուղղագրության մեջ այս դժվարությունը հարթվել է. բոլոր դեպքերում գրվում է «վ» այդ հնչույթի համար։
Նոր ուղղագրության ամբողջ տարբերությունը հին ուղղագրությունից՝ «ե», «է», «ո», «օ» ձայնավորների, «յ» կիսաձայնի, «վ», «ւ» , «ու» (այս վերջինը բաց վանկում) տառերի, ապա՝ «եա», «եօ», «իւ», «ոյ» երկբարբառների գործածության մեջ է։ Նոր ուղղագրությունը վերացրել է դրանց հարուցած դժվարությունները, կանոնակարգել է դրանց ուղղագրությունը։ Պետք է ի մտի ունենալ, որ նոր ուղղագրությունը գործածվում, եւ գործածական է միայն ու միայն աշխարհաբարի համար. երբեք գրաբարի։
Դասական հայերենում «ե» եւ «է», «ո» եւ «օ» ձայնավորների («օ-ի» դասական գրելաձեւը եղել է «աւ», մի նշան վերեւում, որ կոչվում էր՝ պատիվ), «յ» կիսաձայնի, «վ», «ւ», «ու» բաղաձայնների ( «ու» տառը բաղաձայնի եւ ձայնավորի միջեւ, որ «վ» է հնչում) ձայնական արժեքը, հնչույթը, տարբեր է եղել դրանց ներկա հնչույթից, ըստ մեր ներկայի արտասանության, հնչումի։ Դրանց դասական հնչույթները ունեցել են իրենց յուրահատկությունները, որոնցով տարբերակվում էին «ե» եւ «է» տառերը, «ո» եւ «օ» («աւ») տառերը, բառասկզբային «յ» եւ «հ» տառերը, «վ», «ւ», «ու» (բաղաձայնի եւ ձայնավորի միջեւ, որ «վ» է հնչում) տառերը։ Թե ի՛նչ են եղել այդ տարբերությունները, այժմ չենք կարող ստուգապես ասել, լեզվաբանական համեմատություններով միայն կարողանում ենք ենթադրել։ Արդարեւ, մեր ներկա հնչումով եղած տարբերությունները վերացել են, եւ որպես հետեւանք, դրանք, այդ նույնահունչ տառերը, ուղղագրական դժվարություն են առաջացնում հին ուղղագրության մեջ։ Նոր ուղղագրությունը իսկապես վերացրել է գրաբարից ծագում առած հին ուղղագրությունից արդի հայերենին փոխանցված այդ դժվարությունները, կապված հիշյալ տառերի ուղղագրության հետ։
Նոր ուղղագրության մեջ հիշյալ տառերի գործածությունը կանոնակարգվել է այսպես. -«Ե» տառը բառասկզբում բաղաձայնից առաջ հնչում է «եէ», օր. երեկո։ Բառամիջում եւ բառավերջում միշտ եւ անփոփոխ գրվում է «ե», որպես «է» հնչույթի տառանիշ։
-«Ո» տառը բառասկզբում բաղաձայնից առաջ հնչում է «վո», օր. ոտ։ Բառամիջում եւ բառավերջում միշտ եւ անփոփոխ գրվում է «ո», որպես «օ» հնչույթի տառանիշ։ Մեսրոպ Մաշտոցը «ո» տառը ստեղծել է «օ» հնչույթի համար։
-Միշտ եւ անփոփոխ երբ հնչում ենք «վ», գրում ենք «վ»։ Ուստի «ւ», «ու» տառերի «վ» հնչող լծորդային գործածության դժվարությունը վերացվել է։
-Միշտ եւ անփոփոխ գրվում եւ հնչում է «հ» այդ հնչույթի համար։ Բառասկզբի «յ» տառն էլ, որ «հ» է հնչում, գրվում է «հ»։
-Իսկ «յ» տառը վերագտել ու հաստատվել է իր կիսաձայնային հնչույթում (եը)։ Իսկ բառավերջում չհնչող «յ» տառը չի էլ գրվում։
Երկձայների, կամ երկբարբառների ուղղագրությունը, ինչպես ասվեց վերում,օրինակարգվել է նոր ուղղագրության մեջ. «յ» կիսաձայնը միանգամայն եւ ընդմիշտ ստանձնել է «եը» կիսաձայնի ձայնարժեքը։ Ուստի նոր ուղղագրության մեջ այդպես էլ կիրառվում է երկձայների կազմության ժամանակ։
-«Այ» երկձայնը հին ու նոր ուղղագրություններում նույնն է, գրվում է նույն տառակապակցությամբ։
-«Եա» երկձայնը նոր ուղղագրությունում դարձել է «յա»։ Նոր ուղղագրությունում «յ» կիսաձայն տառի հնչույթը «եը» է, եւ ձայնավոր հնչյունների հետ երկձայն է կազմում. ուստի՝ «յա» երկձայնը։ Բացի այդ, «յա» երկբարբառի հնչույթը ճիշտ հակահնչույթն է «այ» երկբարբառի, ուստի տրամաբանական է, որ տառակապակցությամբ էլ հակառակը գրվի. «այ-ի» հակահնչումը՝ «յա»։ Սակայն կարեւոր է եւ այն, որ «յա» երկբարբառը արդեն գոյություն ունի հին ուղղագրությունում. դա առաջանում է անկախաբար։ Օր. հայաստանեան, երբ վանկատում ենք, լինում է հա-յաս-տա-նեան (միշտ մեկ բաղաձայնը անցնում է հաջորդ վանկին). երկրորդ վանկում այդ «յա» երկբարբառն է, որ անկախաբար առաջանում է։ Բայց նույն բառում «–նեան» վանկում, նույն հնչույթով երկբարբառը գրվում է «եա» տառակապակցությամբ. նույն հնչութը հին ուղղագրությամբ երկու կերպ է գրվում նույն բառում։ Այդ երկվությունը նոր ուղղագրությամբ վերացվում է։ Նոր ուղղագրությամբ գրում ենք հայաստանյան, վանկատում ենք հա-յաս-տա-նյան։ «Յա» նույն տառակապակցությունը նույն երկձայն հնչույթի համար։ (Օրինակներ. ծառայաբար, զգայացունց, երեկոյացաւ)։ -«Ոյ» երկձայնը հին ուղղագրությունում երկու հնչույթ ունի. ձայնավորից առաջ հնչում է «ոյ» («օյ»), օր. գոյական։ Իսկ բաղաձայնից առաջ՝ հնչում է «ույ», օր. լոյս։ Նույն երկձայն տառակապակցությունը տարբեր ձայնարժեքով, տարբեր հնչույթներով։ Այդ երկվությունը վերացվել է նոր ուղղագրության մեջ։ Երբ հնչվում է «ոյ», այդպես էլ գրվում է, օր. գոյական։ Երբ հնչվում է «ույ», այդպես էլ գրվում է, օր. լույս։
-Հին ուղղագրության մեջ «իւ» տառակապակցությունը բաց վանկում հնչում է «իվ», իսկ փակ վանկում հնչում է «յու»։ Արդարեւ, հին ուղղագրության մեջ «յու» երկձայն գոյանում է ինքնաբերաբար, օր. գոյութիւն, վանկատում ենք՝ գո-յու-թիւն. երկրորդ վանկում «յու» երկձայնը «յու» տառակապակցությամբ, իսկ երրորդ վանկում նույն «յու» երկձայնը «իւ» տառակապակցությամբ։ Միաժամանակ «յու» երկձայնը հակահնչույթն է «ույ» երկձայնի, ուստի տրամաբանական է որ տառակապակցությամբ էլ հակառակը գրվի, «ույ-ի» հակառակը՝ «յու»։ Նոր ուղղագրության մեջ երբ հնչում է «իվ» հենց այդպես էլ գրվում է։ Իսկ «յու» հնչույթի համար էլ հենց այդպես էլ գրվում է «յու»։ Օրինակ. հայություն, կայունություն։
-Հին ուղղագրության «եօ» երկձայնը նոր ուղղագրությունում գրվում է «յո»։ Կիսաձայն «յ» բաղաձայնը «ո» ձայնավորի հետ կազմել է «յո» երկձայնը։ Բացի այդ, «յո» երկձայնը հնչույթով հակահնչույթն է «ոյ» հնչույթի. ուստի տրամաբանական է որ «ոյ» տառակապակցության հակառակ տառակապակցությամբ էլ գրվի՝ «յո»։ Երկձայն «յո» տառակապակցությունը առաջանում է նաեւ հին ուղղագրությունում ինքնաբերաբար, օր. հայորդի, երբ վանկատում ենք՝ հա-յոր-դի. երկրորդ վանկում «յո» երկձայնը հին ուղղագրության մեջ առաջացել է ինքնաբերաբար։ Օրինակներ. տղայոց, նայող, խնայող, հմայող։
Երկձայների հնչույթային եւ նույնի հակառակ հնչութային տառակապակցության գրելաձեւային հակադրությունը նոր ուղղագրության մեջ, ինչպես տեսանք, ամրորեն ու տրամաբանորեն հաստատված է բոլոր երկձայների դեպքում։
Դրանք են ահա եղած տարբերությունները հին ու նոր ուղղագրությունների։ Այդ տարբերությունների օրինակարգությամբ ու հաստատումով են ուղղագրական դժվարությունները վերացել նոր ուղղագրության մեջ։
Արդարեւ, ներկա մեր ազգային ու պետական կարելիությունների, հարմարությունների, արդի հայերենի ուղղագրական արտահայտչականության, ինչպես նաեւ հնչաբանական լրիվության տեսակետից, վերի սեղմ քննարկումի ու համեմատության դիտակետից ելնելով, պարզվում է, որ նոր ուղղագրությունը նախընտրելի է արդի հայերենի համար։ Նոր ուղղագրության դեմ վաղուց ի վեր շղթայազերծված եւ վերջերս վերստին աղմկվող սփյուռքյան մի փոքրամասնության պայքարը անտեղի է ու ժամանակավրեպ։ ժամանակին եղած մտահոգությունները, թե արդի հայերենը նոր ուղղագրության հետեւանքով կկտրվի գրաբարից, որը կենսատու աղբյուրն է նրա, արդեն փարատված են, եւ որեւէ հիմք չունեն։ Նոր ուղղագրությունը արդեն ավելի քան ութսունամյա գործածությամբ անցել է փորձնական շրջանից ու համորեն ամրացել է։ Արդի հայերենը հիմա էլ իր սննդառուի անքակտելի երակներով կապված է գրաբարի հետ. բազմաթիվ են գրաբարյան այնպիսի բառեր ու բառակապակցություններ, դարձվածքներ, որ վերահառնելով գրաբարյան դարավոր անգործածությունից նոր փայլ են առել արդի հայերենում, նոր ուղղագրությամբ։
Ոչ թե միայն ուղղագրական, այլ, իսկապես, հայագիտական բոլոր բնագավառներում, Հայաստանը այն անժխտելի կենտրոնն է, որի առաջնորդությանը հետեւում է ամբողջ գիտական աշխարհը։ Հայ սփյուռքը, նաեւ, պետք է խելացիությամբ հետեւի հայրենիքի առաջնորդությանը, եւ ի պահանջել հարկին, իր եւս արժանավոր նպաստը մուծի մայր հայրենիքի զարգացման ու շքեղացման վեհ գործի մեջ, ինչպես անում է հայրենասիրաբար։ Ուղղագրության խնդրում սփյուռքի մի փոքրամասնության ներկա ընթացքը տրամաբանական ու գործնական չէ։ Ի վերջո, փոքրամասնությունը չի կարող ապօրինացնել մեծամասնությանը։ Համազգային նման քվեարկությունը խնդիրը չի վճռահատի հօգուտ փոքրամասնության։ Եվ վերջապես սփյուռված հայաստանահայ հավաքականությունը, որ գրում է նոր ուղղագրությամբ, որակով ու համրանքով էլ փոքրամասնություն չէ այսօրվա սփյուռքում։ Այն մտայնությունը, թե հին ուղղագրությունը պետք է վերականգնել ու վերադառնալ նրան, անգործնական է։ Այդ մտայնությունը դեմ պիտի լինի «օ», «ու», «եւ», «ֆ» տառերի որդեգրմանը մեսրոպյան այբուբենում, մի բան, որ միջնադարյան պահպանողականությունը հանդուրժեց։ Այդ մտայնությունը պիտի դեմ լինի փոքրատառերի գործածությանը, եւ պնդի, որ մեսրոպյան երկաթագիր գործածենք մեր գրություններում։ ժամանակին նույն հետադիմական մտայնությունը դեմ էր աշխարհաբարին. սակայն անկարող եղավ դիմադրելու բարձրացող, առինքնող ալիքին։ Կան նաեւ խզված բացականչություններ, որ պահանջում են հին ու նոր ուղղագրությունները համադրել, փոխադարձաբար զիջումներ անելով... եւ դա ի՛նչ է նշանակում... նշանակում է երրորդ , թե՞ քանիերրորդ ուղղագրություն։ Այն հսկայական ու ահռելի չափերի գրականությունը, քանակով ու որակով, որ լույս են տեսել նոր ուղղագրությամբ, ինչպե՞ս կարելի կլինի փոխարինել վերատպագրումներով... եւ ինչի՞ համար։ Հին ուղղագրությունը մեսրոպյան չէ։ Ուղղագրությունը վերջապես սրբություն չէ։ Սրբությունը ժողովուրդն է իր հայրենիքով, մշակույթով։ Մենք սփյուռքում պետք է շարժվենք խոհեմությամբ, այլեւ իրատեսությամբ, լայնամտությամբ. պետք է տրամաբանենք, ընդունենք։ Ազգային շահը պիտի նկատի ունենանք։
Սփյուռքում ի՞նչ քանակությամբ մարդ է գործում ու իր ապրուստը աշխատում հայերենով։ Սփյուռքում ի՞նչ հաստատություններ ու արխիվներ պետք ունեն վերադասավորման կամ վերակազմության, եթե նոր ուղղագրությունը կիրառեն։ Եվ հարկ էլ չկա նման վերադասավորման ու վերակազմության սփյուռքում ։ Ի՞նչ է սփյուռահայության դպրոցական աշակերտության համրանքը հայրենիքի նույն համրանքի հետ համեմատած։ Սփյուռահայ աշակերտության այսօրվա սերունդը ինչքանո՞վ է ճիշտ ուղղագրությամբ հայերեն գրում, կամ ինչքա՞ն է հայերեն գրում. նույնիսկ մեր ամենափառաբանված ամերիկահայ, իրանահայ ու լիբանանահայ համայնքներում... Սփյուռահայ դպրոցներում հայերեն առարկաների թվանշանը նույնիսկ հաշվի չի առնվում դպրոցական քննություններում, եւ չի էլ արտացոլվում դպրոցական վիճակացույց վկայականներում։ Ինչքա՞ն է հայ մտավորականության որակն ու քանակը սփյուռքում, որ այնպես տիրապետում է հին ուղղագրության օրենքներին. դա երեւում է հրատարակություններից, մամուլից։ Սա թերագնահատում չէ սփյուռյան արժանավորների։ Բայց երեւակայել ուղղագրական փոփոխություն հայրենիքում... Ի~նչ անհասանելի ծավալի վերադասավորման ու վերակազմության անելի առջեւ պիտի կանգնի ամբողջ ժողովուրդը, երկիրն ու պետությունը, որ իր արդի լեզվով ու ուղղագրությամբ է իր օրավուր կյանքի ետեւից վազում... Մոլեգինների վերջին նորույթ քաջագործությունն էլ այն է, որ նոր ուղղագրությունը հին ուղղագրության փոխելու համար հիմնադրամ ստեղծելու շահարկությամբ դրամատնային հաշիվ են բացել ամերիկյան մի ի~նչոր դրամատնում... Նպատակ ունեն դրամը օգտագործել այդ համրանք չունեցող մոլեգինների ճանապարհածախսի եւ այլնի՞ համար... ասում են՝ Հայաստանում կաշառակերությունը տարածված է, ուստի դրամով ու կաշառքով կարելի է պետական, ակադեմական եւ ուսումնական ղեկավարությանը թեքել ի նպաստ հին ուղղագրության վերականգնման... Ինչի~ հետեւից են... Միջազգային ու ազգային այս ժամանակներում ի~նչ պահ են ուզում որսալ... Լավագույն մաղթանքներով ու ցանկություններով էլ, որ նայում ենք ապագա քսանհինգամյա գալիքին, ի~նչ է լինելու սփյուռահայության հայերենագիտական վիճակը... Քանի~ թերթ ու պարբերական կմնա սփյուռքում... Ամերիկահայությունը, իրանահայությունը, լիբանանահայությունը ի~նչ որակ ու քանակ կներկայացնեն...
Պարզ ու հայտնի է, որ հայրենիքը ուղղագրության հարց ու դժվարություն չունի։ Հայրենիքը մեկ ազգ, մեկ մշակույթ է։Հայսփյուռն է որ ուղղագրության դժվարություն ունի, եւ պիտի հարթի այդ դժվարությունը հայրենիքի օգնությամբ։ Մոլեգին մի փոքրանմասնություն ոչ թե միայն չի ուզում հայրենիքի օգնությամբ իր դժվարությունը վերացնել, այլեւ ուզում է հայրենիքին նույն դժվարության մեջ գցել։ Տեղին է, որ սփյուռահայ մամուլը հարցի մի ընդհանուր քննարկում բանա իր էջերում, առանց քաղաքական եւ կուսակցական խտրականության. մի ընդհանուր քննարկում կատարվի, մասնակից դառնան մտավորականության ամենալայն շրջանակները, նրանք, ովքեր ուղղագրության մասին գիտական իմացություն ունեն։ Եվ մանավանդ հույժ ցանկալի է, որ օրինակ, մի երկամյա ժամանակամիջոց սահմանելով, եղած ընդհանուր կարծիքները համատեղել, եզրակացնել ու շարժվել... շարժվել դեպի նոր ուղղագրություն։
Գլենդել, Կալիֆորնիա, 2006-08-17։
Այս ուսումնասիրությունը զեկուցվել է Կալիֆորնիայի Հայ Գրողների Միության հասարակական դռնբաց նիստում, Գլենդելի Հանրային Գրադարանում, 2006 սեպտեմբերի 7-ին։
Edited by MosJan, 30 June 2007 - 01:14 PM.
not many can see it ;)