QUOTE(Error 404 @ May 8 2007, 09:24 PM)
ALMA inds tvuma sxal karciqi es Hayastanum aprogh hay tghamardkanc masin. Hervic aranc xor@ mtacelu pordsum es entadrutyunner anel hashvi charnelov mer azgain avanduytner@ yev himnvelov otar socialakan chapanisneri vra. Inchqan el vor Hay tghamard@ teri lini na ir mej uni patasxanatvutyan yev nvirvacutyan mi mec zgacum vor@ voch mi urish azgi tghamard chuni ! Hay tghamard@ yerbemn kopit e, yerbemn birt u vayreni bayc mievnuyn zhamanak ardar yev hogatar.
Inds tvum e erbeq u vochmitegh ches gtni mi andsi vor ozhtvac lini bolor drakan hatkutyunnerov voronq vor trvac en mard araracin. Chka mardkain etalon. Uremn piti bavararvenq haraberakan drakan kerparnerov.
Du pordsum es miayn tesnel nranc(hay tghamardkanc) mej terutyunner voronq ches tesnum otar tghamardkanc mej. Isk otar tghamardkanc terutyunner@ moranum es.
Mi moracir vor Ara Geghecikin el Qaj Tatulin el kanayq korcanecin...
Lav el xndrum em.... Nax asem vor hay aselov nkati chunem turkayah syriahay iraqi hay. nkati unem hents bun hayastantsi tghamard. kneres bayts yes hayastantsi tghamardkants mej lave der chem nkatel. Hervits chem tergnhatum im achki tesatse im hayastanum aprelov u tesnelov experianci masin em xosum. Yes yerpek cheyi el portsvi hamematel drsi hayerin hayastantsineri het orinak syriahay tghamardkants, shat enkerner unem,. babam drants verabermunke ardyok kareli e hamematel hayastantsi tghamardkants het? Iharke voch nrants entaniki drvatske, hayrakan sere, knoj handep ushadrutyune, hayastantsi tghamarde icnh e talis ir knoje? tsets jard, xmelov gisherva 2 tun gal, chi imanum erexeke vonc metsatsan u ir hasakin dartsan, shatere gamble anelov, enkernerits chktrvelov. Irents kanayk te tune inch en linum da el astvats giti, te mi erko grosh kberen u entaniki pore kekshtatsnen urem xere. Bolori masin chi xoskes bayts metsamasnutyan masin e. Tghamardik irents mamayi asatsi vra himnvelov knoje yerkrodakan hamarelov aprum en. Husov em hayeren kardal gites xndrum em mi kich jam spend ara hetevyal nyute karda.
Շուշանը օրական 14 ժամ ոտքի վրա է, մատուցող է աշխատում: Իհարկե, շատ է հոգնում, բայց հիմա նա փող է աշխատում ու անկախ կին է: Հիմա միայն ֆիզիկապես է հոգնում, իսկ դեռևս մի տարի առաջ հոգեկան ապրումների գերին էր:
«Հիմա ես մարդ եմ, իսկ առաջ չգիտեի ինչ եմ, մենակ վախ էի զգում»,- ասում է նա:
Ամուսնացել է 16-ում, բաժանվել 28-ում, իսկ արանքում` անվերջ վիճաբանություններ
Իսկ «առաջը» 12 տարվա ամուսնական կյանքն էր, որ երջանկության փոխարեն միայն ծեծ ու նվաստացում տվեց նրան:
29-ամյա Շուշան Եղիազարյանը մի տարի առաջ է բաժանվել, բայց ամուսնական մղձավանջը դեռևս հետապնդում է նրան ու հանգիստ չի տալիս: Վերջին հարվածը ստացավ 3 ամիս առաջ, երբ Մաշտոցի թաղապետարանը ավագ դստեր խնամքը հանձնեց նախկին ամուսնու հորն ու մորը:
Շուշանի պատմությունը նման է հազարավոր հայ կանանց, որ ամուսնանում են ու միայն դառնություն, ծեծ ու արհամարհանք են վաստակում, ընկնում մի ընտանիք, որտեղ կինը միայն երեխա բերելու գործարան է ու տան ծառա:
13 տարեկան գեղեցկուհի էր Շուշանը, երբ առաջին անգամ իրենց համագյուղացի (Երևանի մեջ մտնող Երրորդ գյուղ) Անդոն տեսավ նրան: Երբ Շուշանը փոխադրվում է 9-րդ դասարան, նա առաջարկություն է անում. «Հարազատներիս ասել էր, որ սիրում է ինձ ու ուզում է ամուսնանալ: Մամաս կողմ էր, ասում էր` գյուղի մեջ կամուսնանաս, ինձ մոտ կլինես»:
Հետո պարզվում է, որ Անդոյի ծնողները դեմ են ամուսնությանը: Շուշանի հայրը մահացել էր, մայրը մեծ դժվարությամբ էր մեծացնում հինգ երեխաներին, իսկ Անդոյի հայրը` Թոռնիկը, որ խանութի վարիչ էր, ուզում էր, որ որդին ունևոր տնից հարս բերի: Թոռնիկը հիմա էլ ասում է, որ դեմ էր նրանց ամուսնությանը, հայհոյում է Շուշանի ընտանիքը` որպես ցածր խավ: Կրտսեր որդուն ինքն է ամուսնացնում արդեն նախկին գործկոմի աշխատողի աղջկա հետ:
Հարսանիքից հետո 16 տարեկան աղջիկը ընկնում է մի բանտ, որտեղ բոլորն ատում են նրան: Ու հենց ամուսնության հաջորդ օրվանից միայն կշտամբանք ու ճնշում է զգում:
«Ժամը ութին Թոռնիկը վեր էր կենում, գնում աշխատանքի: Ես պիտի ոտի վրա լինեի, ինձ պառկած չտեսներ: Եթե զարթուն չլինեի, ահավոր կռիվ էր: Ես վախենում էի իրանից, ինձ մեր տանը բոլորը սիրել են, ամենափոքր երեխան էի ու բոլորի ուշադրության կենտրոնում: Իսկ էնտեղ իմ սենյակում փակվում, վախում էի: Հենց իրա ոտերի ձենն էի լսում, սիրտս սկսում էր արագ-արագ խփել. ի՞նչ եմ արել, որ հիմա պիտի խոսակցություն լինի, կարո՞ղ ա մի աման պակաս եմ լվացել:
Օր էր լինում, որ սոված էի մնում: Թոռնիկը գալիս էր տուն, կինը հաց էր դնում, ինձ սեղանի մոտ չէին էլ կանչում: Ուտում էին, հետո թե տակը բան մնար, խոհանոցում ինձ էր հասնում»:
Երբ ամուսնացան, Անդոն բանակում ծառայում էր, տուն էր գալիս 15 օրը մեկ, իբր` կնոջը տեսնի:
«Տուն էր գալիս ոչ թե կարոտած, ոչ թե էնպես, որ ես էի սպասում, այլ գալիս գլխիս կռիվ էր սարքում: Մի անգամ էլ, էլի վեճից հետո, լացելով սպասում եմ, թե երբ պիտի Անդոն տուն գա, գոնե նրա հետ կիսվեմ ու կարոտս առնեմ: Էկավ, տուն մտավ, առանց բացատրության մեկ էլ ասեց` ոսկեղենդ հանի դիր, ստից մաքրվի: Հարցնում եմ` պատճառն ի՞նչ ա, ասա, թողնեմ գնամ: Ու մի ծեծ էլ տվեց, աթոռով տալիս էր: Շատ ա եղել, որ ծեծելուց ուշքս գնացել ա, ընկել եմ, կապտուկները վրաս»:
Շուշանի հարազատներին արգելված էր գալ նրան այցելության: Եղբայրները քրոջ երկու երեխաներին չէին տեսել: Նա երկար ժամանակ իրավունք չուներ հեռախոսով խոսել, տնից դուրս գալ:
«Ես դեմ եմ եղել ու տղիս ասել եմ` մի ամուսնացի: Սեդային էլ [Շուշանի մորը] 4 տարի չեմ թողել մեր տուն մտնի»,- ասում է Թոռնիկը: Միայն երբ ծնվում է առաջին աղջիկը, մայրը համարձակվում է գալ, որ կատաղեցնում է Թոռնիկին: «Աղջիկս վազեց, Թոռնիկին գրկեց ու սկսեց խնդրել` մամայիս չխփես, սիրտը հիվանդ ա, ու վախից տակը արեց»,- պատմում է Սեդան:
Հետագայում Թոռնիկը միշտ վախեցնում էր Շուշանին` էնպես գոռամ, տակդ շռես:
Ամուսնության վերջին տարին վարձով են ապրում: Բայց ծեծն ու կռիվը անպակաս էին: Ընտանեկան առօրյան է. Անդոն խմած տուն է գալիս ու ծեծում կնոջը: Եվ մի օր էլ հերթական ծեծից հետո, գիշերվա 2-ին, Շուշանը վերցնում է երեխաներին ու գնում մոր տուն:
«Ինչքան էլ ուզեց թողնի խմելը, չստացվեց: Համարյա ամեն օր ծեծ էի ուտում: Խփելը էն խոսքը չի. ինչ ունեինք տանը, ջարդում էր, աման չէր մնացել: Ինչ ձեռի տակ ընկներ, շպրտում էր էրեխեքի ու իմ վրա: Էդ օրն էլ սկզբում ինձ էր խփում, հետո Լուսինեն եկավ` պապա, մի արա, խնդրում եմ, էրեխուն խփեց կոշիկով: Լիանչիկը ահավոր վախեցած էր: Դանակով սպառնում էր: Էրեխեն կպել էր դոշիս` մամա վախում եմ: Ասում էի` Լիան, մի վախի, քո պապան ա, չի անի, բայց ես էլ էի վախում»:
9-ամյա Լիաննան էլ է հիշում, թե ինչպես էր հայրը մորը ծեծում. «Շատ ա եղել, որ մամայիս ծեծել ա»:
Թոռնիկի համար բնական է, որ ամուսինը կնոջը ծեծում է, ու մեղադրում է Շուշանին, որ բաժանվել է:
«Ասենք` ծեծում էր: Էրկու տղամարդ ենք, իրար հետ դուզ խոսանք` չի՞ եղել, որ դու կնգադ ծեծես: Մարդ կա` նարկաման ա, գալիս` կնգան ծեծում ա, բայց կնիկը հանուն ընտանիքի ու էրեխեքի չի թողում գնում»:
Հայ հասարակության մեջ, որտեղ նույն հարկի տակ երբեմն երեք սերունդ է ապրում, Շուշանի դեպքը եզակի չէ: Սոցիալական աշխատողների և կանանց իրավունքների պաշտպանների հավաստմամբ` շատ կանայք են տառապում ոչ միայն իրենց ամուսիններից, այլև նրանց հարազատներից:
«Ընտանիքներ կան, որտեղ բնական է, որ կնոջը պիտի ծեծեն,- ասում է «Կանանց իրավունքների կենտրոն» ՀԿ նախագահ Սուսաննա Վարդանյանը: - Տղամարդը անպայման իշխող դեր պետք է ունենա: Սկզբում աղջկա վրա իշխում է եղբայրը. թույլ չի տալիս իր ուզածով հագնվել, տնից հաճախ դուրս գալ: Հետո էլ աղջիկն ամուսնանում է, ամուսինն է իշխում, ու կնոջը թվում է, թե բնականը իր վրա իշխելն է: Կամ` երեխան տեսնում է, որ տանը մորը ծեծելը նորմալ է, ինքն էլ հետո իր կնոջն է ծեծում»:
Վարդանյանն ասում է, որ Շուշանի դեպքը, երբ ամուսնու հարազատները մասնակցում են կնոջ նվաստացմանը, իրենց համար սովորական է, իրենց ավելի դաժան դեպքեր են հայտնի: Օրինակ` մի կին պատմել է, որ ամուսինը ու նրա ծնողները երեխաների ներկայությամբ սափրել են գլուխն ու հոնքերը, հետո ամուսինը սկսել է ծեծել ու ծխախոտով այրել նրա ձեռքերը:
Կրտսեր դուստրը հիշում է լավ ժամանակներին նախորդած վատ ժամանակները
Ու երբ արդեն Շուշանը նոր կյանք էր սկսել, ամուսնուց հերթական հարվածն ստացավ: Մարտի 30-ին ավագ դստեր խնամքը Մաշտոցի թաղապետարանը հանձնում է Թոռնիկին ու նրա կնոջը` Լյուսյային: Շուշանի մայրը գնում է երեխաներին վերցնելու դպրոցից ու տեսնում` մեծը չկա: Ռուսաստան մեկնած Անդոն մի փաստաթուղթ է ուղարկում, որով իր դուստրերի նկատմամբ պատասխանատվությունը հանձնում է հորը: Սակայն ոչ մի փաստաթուղթ չկա, որ Թոռնիկն ու նրա կինը երեխաների պապն ու տատն են: Շուշանի ամուսնությունը գրանցված չէ, երեխաների հայրությունը ճանաչված չէ, նույնիսկ երեխաները ոչ թե հոր, այլ մոր ազգանունն են կրում:
Թաղապետարանը իր որոշումը հիմնավորել է, թե Շուշանը Եհովայի վկա է, երեխաներին հարկադրաբար տանում է ժողովների: Սակայն սա սուտ է, որ հնարել են Անդոյի հարազատները: Իրականում Շուշանը Եհովայի վկա չէ, գնացել է մի քանի անգամ ժողովների: Դուստրերն էլ ասում են, որ իրենք էլ են գնացել ժողովի, բայց մայրը երբեք հարկադրաբար չի տարել: «Մեզ չի հուզում` Եհովա կլինի, առաքելական կլինի, կարևորը երեխան իրա կամքով ա եկել»,- ասում է Թոռնիկը:
12-ամյա Լուսինեն, իրոք, ցանկանում է տատի ու պապի հետ ապրել. «Ես իմ կամքով եմ եկել, դպրոցն ստեղ մոտ է, հետո ստեղ ինձ լավ եմ զգում: Կուզեի` մամաս էլ ստեղ ապրեր»,- ասում է Լուսինեն:
«Կանանց իրավունքների կենտրոն» ՀԿ իրավաբան Ասյա Օվանյանը ասում է, որ Մաշտոցի թաղապետարանը անօրինական որոշում է կայացրել. երեխաների տատն ու պապը իրավաբանորեն հաստատված չեն, և նման որոշում կարող էր ընդունել միայն դատարանը:
Կենտրոնում գործում է թեժ գիծ ընտանեկան, սեռական բռնությունների ենթարկվածների համար: Օրական լինում է միջինը երեք զանգ: