Posted 04 December 2007 - 06:10 AM
Von Dem Urartian Glossary…
uel-i, assembly Գեղ, գիւղ (մարդկանց խումբ)
uel-idu-, assemble
(LÚ)uel-isine, assembled people, assembly, militia
ul-a-, go (around) ուղուել
(GIŠ)ul-di/e, ('terraced[?]') vineyard տոլի (վայրի խաղող, որթ)
ulh-u-, order (better, 'choose') ուղխ (ջրի հոսանք)
ul-i/e, other այլ
(ANŠE)ultu, camel ուղտ
ul-u-, lead (around) ուղուել
ul-uštia-, scout ուղեպահ (առաջապահ)
urp-u-, sacrifice որփել, որոփել (արիւն թափել-Արցախի եւԱյրարատի բարբառ)
urp-ue, offering նոյն վերինը, բայց մատուցանել, մատղել իմաստով:
(GIŠ)zar-i/e, orchard ծառ ?
ziel-di/e-, press, push, subject, oppress
ziel-du-, press, push, subject, oppress ճղլել (տրորել, ճնշել. գործածւում է ձիթապտուղից իւղ քամելը նկարագրելու: Արփա՛, նկատէ չարխ-չալխ բառը եւս, որ տրւում է քարը տաշելու գործին: «Չարխ» թերեւս ծագել է «ճախարակ»ից)
zil(i)bi/e, seed, progeny ծիլ, ճիւղ, շիւղ, ցեղ
Ուրարտեան գլոսարիի բառերը վերջացան այստեղ: Այն բառերը, որոնց ձայնային նմանակը չեմ յիշել հայերէնում, արձանագրած չեմ այստեղ: Մասնաւոր ճիգ չեմ թափել՝ հայ բառարաններում որոնելու այն բառերը, որոնք կան Ուրարտեան գլոսարիում, սակայն նման չեն հայերէնի, կամ ինքս չգիտեմ, չեմ յիշում:
Վերջացան եւս Ղափանցեանի ներկայացրած քսան բառերը: Այժմ տեսնենք Աճառեանի Արմատականը ինչ է ասում վերջին երեք բառերի մասին՝ URB, URULI, WELI:
Ինչպէս տեսանք, որփել կամ որոփել կայ միայն բարբառներում, ուրեմն չենք գտնելու Արմատականում:
ՈՒՐՈՒ Dialect section present: no
Present/Not Present in other languages: no
«երազական տեսիլ, ցնորք»
ուրու. Գանձ. որից ուրուական «երազական՝ երեւակայական բան, երեւոյթ»
«կուռք, չաստուած»
«հոգեգէշ, մեռելի ստուերը»
ուրուապաշտ «կռապաշտ»
ուրուարար «հմայող»
ուրուաձայն
նոր բառեր են՝ ուրուագիծ, ուրուագծել, ուրուանկար:
Այնպէս որ մեր հանճարեղ Արփան նկատել էր, արաբերէնում «յարա, յուրա, ռու'յա» նշանակում են կարգով՝ կը տեսնէ, տեսանելի, տեսիլք:
Աւետարանի (իմա՝ Նոր կտակարանի Յայտնութիւնն Յովհաննու բաժինի անուան արաբերէնը «ռու'յա Յուհաննա» է: Արմատականն ասում է «այլ լեզուներում եւ հայոց բարբառներում չկայ այս բառը», ուստի յետեւութիւն անելը թողնում եմ ընթերցողին:
Ներքեւի բառը նորութիւն էր ինձ համար, սա ինչպէ՞ս առնչուի Արարատեան wel. «գունդ», «ժողով», «հաւաք» բառին չգիտեմ: Ղափանցեանն այդ Արարատեան բառը առնչեց հայոց «գեղ» (համայնք> բնակավայր> գիւղ) բառին:
Ներքոյիշեալ բառի իմաստներից մի քանիսը, օձի, նաեւ առասպելական վիշապի, կենդանական յատկանիշներին շատ է սազում: Զարթօնք մականուամբ մեր ընկերը, մի տեղ հրատարակել էր դրա մասին: Այսինքն՝ Գեղարքունի-Welikuni աշխարհը հայոց սիւնեաց նահանգում, Վիշապների կամ վիշապ պաշտողների (վիշապազունների) երկիր է եղել, այնտեղ գտնւող վիշապաքարերը լաւագոյնս ապացուցում են այդ մասին: Վիշապն առնչւում է նաեւ ջրի պաշտամունքին եւ առնականութեան:
///
ԳԵԼ Dialect section present: yes
Present/Not Present in other languages: no
«ոլորած, պիրկ»
Ճառընտ. «ծուռ»
Գել, գրուած նաեւ գէլ «ծուռ», որից՝ գելուլ «ոլորել, ճմլել, ճնշել, ճզմել» գելանիլ «գելարանի մէջ պրկուիլ», գելումն «սրտի ճմլուիլը» գելոց «պրկչ գործիք» կամ գելարան նոյն նշ. գելակի «գալարելով, կծկելով, շեղակի»
գելաթիւր «ծուռումուռ»:
Այս առաջին ձեւից դուրս արմատը ներկայանումէ նաեւ ուրիշ մի քանիձեւերով, այսպէս՝՝
ԳԱԼ, որ նախորդի ստորին աստիճանի նախադրձն է, գրաբարի մէջ առանձին պահուած չէ եւ կայ միայն գաւառականներում, ինչ. գալ «չորացնելու համար պահուած ու ոլորուած բանջարեղէն (շեպ, աւելուկ, շրէշ եւն)» հմմտ. նոյնի թրք. Հոմանիշը:
Նոյն արմատից ար մասնիկով գրաբարն ունի գալար, որ տես վերը առանձին:
ԳԻԼ «գլորուիլ», որից գլել, գլան, գլորել կամ՝ ԳԻՂ «գլորուիլ», որից գղել, պահուած միայն գայթագղել բառի մէջ, երկուսն էլ տես գիլ արմատի տակ:
ԳԱՂՁ, աճած է ձ աճականով գալ արմատից եւ պահուած է միայն գաղձն «պատատուկ» բառի մէջ (տես այս բառը)
ԳԵՂՁ, նախորդից տարբեր բառ, որ կազմուած է գել արմատից ձ աճականով եւ պահուած է միայն գեղձ 3 «պատատուկ, բաղեղ» բառի մէջ (տես առանձին): Այսպիսով այս արմատը իր զանազան ձայնադարձերով եւ աճումներով համապատասխանում է ճիշտ դել արմատին, որից ունինք դեղ, դալար, դեղձ, դաղձ ձեւերը: (origin:) Բնիկ հայ բառ՝
///
ԳԵԼԱՍDialect section present: yes
Present/Not Present in other languages: no
իւղը հանելու համար ծեծած եւ թրջած կտաւատ
գելաս. Կանոն. (մէկ անգամ միայն)
///
ԳԵՂ Dialect section present: no
Present/Not Present in other languages: no
PIE.
«գեղեցկութիւն»
«գեղեցիկ դէմք կամ տեսք»
գեղ. որից՝ գեղագոյն «գեղեցկագոյն» գեղանի,
գեղապանծ, գեղատախտակ, գեղաւոր,
գեղեցիկ (մասնիկի համար պմմտ. երգեցիկ դիեցիկ, ընկեցիկ) գեղեցկագոյն, գեղեցկանալ, գեղեցկատեսիլ, տգեղ, տգեղանալ
անգեղեայ, լանջագեղ, կանաչագեղ, մարմնագեղ, մեծագեղ, գանգրագեղ լուսագեղ, գեղազանութիւն
կրկնութեամբ՝ գեղգեղափայլ «գեղեցկափայլ»
գեղգեղեալ «գեղեցիկ զարդարուած»
այլանդակ ձեւ է գեղեղել «գեղեցկացնել»:
Նոր բառեր են՝ գեղագիր, գեղագրութիւն, գեղատեսակ, գեղեցկագիտութիւն, գեղարուեստ, գեղարուեստագէտ, գեղարւեստասէր եւն: (origin:) Բնիկ հայ բառ՝
///
ԳԵՂՆԻ Dialect section present: no
Present/Not Present in other languages: no
«հայ»
գեղնի. որ եւ գեղնիկ կամ գղնի: այս հետաքրքրական բառը ունի միայն Բառ. երեմ. 67. (երկիցս) եւ 63:
Իրապէս հետաքրքիր բառ է, եւ չմոռնանք մեզ այստեղ բերողը Արարատեան weli (ueli) բառն է: Յիշենք եւս, որ հին հայք այս բառը կարտասանէին gelni ձեւով:
///
ԳԻՒՂ Dialect section present: yes
Present/Not Present in other languages: yes
(ի հլ. (նաեւ սեռ. գեղջ, բց. գեղժէ, յետնաբար գրծ. գիւղօք))
«գիւղ»
գիւղ. (որ եւ գեւղ, գեաւղ, գեօղ եւ գաւառական ձեւով գեղ 2):
Որից՝ գեղաքաղաք, քաղաքագիւղ, լեռնագիւղ
գեւղեան կամ գիւղեան, գեղաստանեայք (գեօղաստեայք գեօղաստայք) գեղօրէք, գեղջեայ «գիւղացի», գեղջուկ, գեղջաւագ,
գեւղջացի «գիւղացի» (նորագիւտ բառ), անգեօղ:
Նոր գրականում ընդունուած են՝ գիւղացի գիւղատնտես գիւղատնտեսութիւն, գիւղատնտեսական գիւղախումբ, գիւղանկար գիւղաբնակ գիւղական, բայց նաեւ գեղջկական գեղջկուհի եւն. :
Վերոյիշեալ վերջին մէջբերումը Աճառեանի Արմատականից. Ղափանցեանի ընտրանքն է, որպէս Արարատեան wel բառի հայերէնը: