131 replies to this topic

[Johannes]

URARTIAN GLOSSARY…

silu-nini, inclined to շեղ ?
sulu-šti-, bow deeply սողոսկիլ ?
Sue, lake (probably better, 'water-hole') Ծով (վանայ լիճ)
šal-i, year հայերէն՝ սարդ (նաւասարդ-նորտարի) իրանական՝ սալ (տարի)
šan-i, container սան
še(i)r(i)-du-, divide, cut off, hide շերտել
šid-iš(i)tu-, build, erect արաբերէն «շայյադ» նշանակէ կառուցեց:

[Arpa]

[/color][/font]

[color="#000080"]Արմատականը կասէ թէ այլ լեզուներու մէջ չկայ այս բառը, կայ հայոց բարբառներու մէջ:

Որքան ճիշտ է համեմատել չգիտեմ, արաբերէն «շարեդ» կը նշանակէ ցրուած, իսկ «մաշրատ» կը նշանակէ դանակ: «Մաշրատ» բառ չկայ գրական արաբերէնի մէջ, միայն երկրիս տարածքին նման բառ կը գործածուի:

Մաշրատ եւ մկրատ նոյն բառակազմութեան ձեւով կազմուած են: Քաղաքակրթական նշանակութիւն ունեցող հին բառերը կամ բառարմատները. բազում նոր ժողովուրդներու լեզուներուն անցած կը տեսնենք այս ձեւով:

Կրկին մի անե(ր)զական գիւտ
Իմ Անգլ[Հայ բառարանը կասէ; shard նայիր, sherd = խեցեղենի բէկոր

shard (shärd) also sherd (shûrd)
n.
1. A piece of broken pottery, especially one found in an archaeological dig; a potsherd.
2.
a. A fragment of a brittle substance, as of glass or metal.
b. A small piece or part: "shards of intense emotional relationships that once existed" Maggie Scarf.
3. Zoology
a. A tough sheath or covering, such as a shell, scale, or plate.
b. The elytron or outer wing covering of a beetle.
[Middle English sherd, from Old English sceard, cut, notch; see sker-1 in Indo-European roots.**]
The American Heritage® Dictionary

Իսկ Արաբերէն շերիտ չի նշանակի երիզ, ժապաւեն : թուրքերէն բառարանը, Արաբրերէն լաւ բառարան չունէմ, կասէ sherid=ribbon, tape, film
Մաշրատ =դանակ? Միթէ մի ժամանակ երիզ շինելու գործը դանակով կաշին շերտել չէր?
Այժմ մնայ “շերտ“ի եւ “շարան“ի կապը:
** Above it says to look for “skerd” in IE roots.
As always Ajarian has a section where cites who has said what. One of the interesting entries is that someone had suggested that sherd/շերտ is from the English “shred” (dyslexic? ) , to tear in pieces = մանրել, կտրտել, բզկտել. And yes, he does suggest ՀՆԽ/PIE - “skard”=ճեղքել:
We know, we know we will all have pumpkin pie, Apricot pie shortly. PIE means Proto-Indo-European.

[Arpa]

[size=3][color="#000080"]Աճառեան...
Տպագիր Արմատական բառարանը, անձնանձրոյթ տալիս է՝ աւելի ընդգրկուն բացատրութիւն: Ըստ երեւոյթին հայերէնից եւ արաբերէնից աւելի հին մի լեզուից կամ լեզուական խմբից ժառանգուել է մեզ «սան-սահն» բառը: Իսկ ափսէին արաբերէն ասում են՝ «սինի»: Չգիտեմ եթէ երբէք սա կապ ունի «չինական» բառի արաբերէն թարգմանութեան հետ, որ է՝ «սինի», իսկ Չինաստանին ասում են. «Սին»:

Այո ,այո մենք քաջ տեղեակ ենք որ այդ Մեսրոպեան, հայագիտական, ագատեմական "Սինի Քուֆտան" հասել է Սինաստան/Չինաստանից**, չի մոռանալ թէ մեր Չինացի Մամիկոնեան եղբայրները առաջիններն էին շինել պատրաստել այդ համադամը
Վերեվի բեկոր- կտոր- շերտ- շարանը կարդալիս անկարող էի զսպել իմ ժպիտը յիշելով սա խօսքը “Կաթսան գլտորուեց, կափակին հանդիպեց” J:“
“Հէյ ջան կափամա, համով հոտով կափամա”
Կաթսայն կաթ հավաքելիք սան
Իմ ամենապատկառելի վարժապետներէն մին իր(պապենակա?)ն Քազանճեան/Գազանճեանազգանունը բարեփոխեց Սանենցի
Միթէ այդ անիծեալ լեզուի կազանը Հայերէն ՍԱՆ ից չէ Քանի մենք գիտենք որ իրանց լէզուական աղբիւր Արաբերէն ով խազն խազնա նշանակի արկղ թանգարանգանցարան շտեմարանգացա cash, cache, caisse/cazza//safe, a place to hide one’s valuables?
If “ghazan” has nothing to do with the Arabic “khazna” then where did those SOBs get the word from if not from the Armenian “san/zan/katsah-n”?
If we would only rid ourselves of the naively slavish mode of the Armenian Language and Ethnos, identity and culture is a by-product of those քաքոման/ottomans!!!
** So! Whate else is new when it is claimed that Tsiran/Apricot came from China. Is anything NOT from China? How about "china" haghchapaki/յաղչապակի"? Not to forget the lead laden toys from Seena/China.
Yes, we know how those idiots don't know that they are talking Arabic when they say things like "Sino-Soviet" etc.

Edited by Arpa, 17 November 2007 - 09:46 AM.

[Johannes]

silu-nini, inclined to շեղ ?

Ունինք եւ աւելի նմանը, որ է «շիլ» (շիլ աչք):

Sue, lake (probably better, 'water-hole') Ծով (վանայ լիճ)

Անգլերէն sea

Իմ Անգլ[Հայ բառարանը կասէ; shard նայիր, sherd = խեցեղենի բէկոր

Եղաւ, ուրախ եմ այդ բառը անգլերէնի մէջ գտնելուդ:

Իսկ Արաբերէն շերիտ չի նշանակի երիզ, ժապաւեն : թուրքերէն բառարանը, Արաբրերէն լաւ բառարան չունէմ, կասէ sherid=ribbon, tape, film

Այո, sharitը արաբերէն, իսկ sherid թուրքերէն:

Մաշրատ =դանակ? Միթէ մի ժամանակ երիզ շինելու գործը դանակով կաշին շերտել չէր?

Այո հաստատ դանակ կը նշանակէ, ամէն օր կը լսեմ այդ բառը: Ածելիաձեւ բարակ մետաղ (շեղբ):

Երիզը ինչպէ՞ս կը պատրաստէին տեղեակ չեմ. հին կաշեգործութեան վերաբերի մեր զրոյցը:

Այժմ մնայ "շերտ"ի եւ "շարան"ի կապը:

Շարանը շարուած շերտերէ բաղկացեալ է: Այլ խօսքով «շարք», «շար», «շարան» նոյն բառերն են: Վերջի «ան»ը մասնիկ է, ինչպէս որ է «խորան» բառի մէջ:

Հ.Լ.Բ.Բ.ը տալիս է բազում բառեր «շար» արմատով կազմուած: Օրինակ՝ շարովի, շարոտել, շարոց, շարուածք, շարուել, շարել, շարուեշար, շարուեշարան, շարում, շարունակ, շարքահերթ...

Արփա՛, թէ նկատել ես Արարատեանը še(i)r(i)-du է, այլ խօսքով՝ še(i)r(i առանձին, du առանձին:

** Above it says to look for "skerd" in IE roots.



ՔԵՐ

Dialect section present: yes
Not Present in other languages

«քերած կամ գրած բան»

քեր. որից քերել «քերել, քորել, սկրդել» . «մարմինը՝ մորթը քերթել» «վրայից հանել, սրբել, ջնջել, մաքրել» «շփուելով անցնիլ».

«փորագրել, քանդակել, գրել» քերուած քերիչ քերանք «քերելով տանջելը». քերածոյ «տաշուած, փորագրուած» քերական «քերածոյ, քանդակագործ» «քերականութիւն» «քերականագէտ, քերթող» «խրթին լեզւով գրուած» «Ամենեւին բառակապ եւ քերական ոչ գրեաց ... այլ զամենայն պարզ եւ յստակ խօսեցաւ». շարաքերեալ «շարադրուած» սրբաքերել «մաքրել, սրբագրել»: Նոյն արմատի ձայնդարձն է քոր «եռք, մարմաջ». որից քորել «շփել, մարմինը քերել՝ մարմաջը հանգստացնելու համար» կրկնութեամբ քորքորել (origin:) հնխ.

ՔԵՐԹDialect section present: yes
Present in other languages: yes

«կաշին հանելը»

քերթ. արմատ առանձին անգործածական. որից քերթել «սաստիկ քերել, կաշին քեղրթել» «բանաստեղծութիւն անել»

քերթող «բանաստեղծ»քերթուած «բանաստեղծութիւն» Գրուած է նաեւ քէրդել, որ ըստ հնչման նոյն է: -

Բառի գոյութեան ապացոյց են քերել քերփել Սեբ. «սաստիկ քերել (տաշտ եւն)» եւ քերփել Եւդ. «կեղեքել». (յիշենք նաեւ քերփուիլ «մարմինը քերել» Ազգ. հանդ. Զ. 41): (origin:) հնխ.



ՔԵՐԾDialect section present: yes
Not Present in other languages

«տաշել, քերթել»

քերծ. արմատ առանձին անգործածական, որ բայական ձեւով աւանդուած է հետեւեալ տեղերը. «Եքերծ զդալարն ի գաւազանաց անտի, եւ երեւէր ի գաւազանսն սպիտակն զոր քերծոյր՝ նկարէն. եւ դնէր զգաւազանսն զոր քերծոյր՝ յաւազանս»

«Հերս քերծեալ, քերծեալ մօրուս նստին առաջի դիցն» (origin:) հնխ.

ՑԵԼ Dialect section present: yes
Not Present in other languages

«ճեղք, պատառուածք»

ցել. արմատ առանձին անգործածական. որից ցելուլ կամ ցելել «ճեղքել, հերձնուլ, պատռել» ցելումն «պատռել ճեղքելը», «Կու ցելէր զարտն»:(origin:) հնխ.



Կարծեմ Արմ. բառ.ը վերեւ մէջբերածս 3 բառերու արմատը կը համարէ հնդեւրոպ skert: Ինչեւէ, հնդեւրոպ բառապաշարը կազմուած է հնդեւրոպ լեզուներու բառապաշարի բռնի ամուսնացումէն: Այսինքն, հայոց մօտ գտած են kert*, այլոց մօտ sert (մեր «շերտ»ը?), ուստի զուգելով դարձուցած են skert:

Հին յղումիս մէջ արձանագրած էի արաբ. շարեդ (ցրուած), այստեղ արձանագրեմ «սարդ» سرد բառը, որ կը նշանակէ՝ ցրում, յղում, պատում, յաղորդում: Օրինակ՝ կայանը սկսաւ լուրերու յաղորդման (բադա,ա ալկանաթ բի սարդ ալ ախբար):



*Չլինի կերտ, կերտել, քերծել, քերթել, կրտել, կրծել, կտրել, իսկ եթէ ոյժ տանք երեւակայութեան նաեւ շերտել մի եւ նոյն արմատը ունին:

Այո ,այո մենք քաջ տեղեակ ենք որ այդ Մեսրոպեան, հայագիտական, ագատեմական "Սինի Քուֆտան" հասել է Սինաստան/Չինաստանից**, չի մոռանալ թէ մեր Չինացի Մամիկոնեան եղբայրները առաջիններն էին շինել պատրաստել այդ համադամը
Վերեվի բեկոր- կտոր- շերտ- շարանը կարդալիս անկարող էի զսպել իմ ժպիտը յիշելով սա խօսքը "Կաթսան գլտորուեց, կափակին հանդիպեց" J:"

Այստեղ եթէ նոյնիսկ զիս կը ծաղրես. վնաս չունի. քաղցր է սրտիս: Բառերն են, որ զիս կը տանին իրենց ուզած տեղը, ոչ հակառակը: Քաղաքականութեամբ չեմ ուղեր բառախաղըս, այլ պարզապէս մտորումներ յայտնելով, ապագայի իսկական լեզուաբաններուն (եթէ ծնանին այդպիսիք) կուտամ վերջին խօսքը:

Խնդրեմ այս առածն ալ ինձմէ խինդով ընդունիր. «քեզ չեմ սիրեր, առանց քեզ չեմ ապրիր (կենար)»: Ի հարկէ խօսքը հայ-թուրք կապի մասին է, ընդունինք կամ ոչ, անհարկի կը յիշենք զանոնք:

Միթէ այդ անիծեալ լեզուի կազանը Հայերէն ՍԱՆ ից չէ

Գուցէ: Իրանց լեզւով մի այլ «կազան» կայ, որ նշանակի աղթ-յաղթ-victory: Ոսկէ յորդայի մնացուկ Թաթարիստանի մայրաքաղաքը կոչուի «Կազան»: Նոյն իմաստն ունի ֆաթիմեան եգիպտացոց հիմնած ալ-Կահիրա Cairo մայրաքաղաքի անունը:

Քանի մենք գիտենք որ իրանց լեզուական աղբիւր Արաբերէնով խազն խազնա նշանակի արկղ թանգարանգանցարան շտեմարանգացա cash, cache, caisse/cazza//safe, a place to hide one's valuables?

Եթէ ուզես մի քիչ աւելի խճճեմ. գուցէ «գանձ» բառից է: Casa Blanca սպիտակ տուն, ինչէս նաեւ վերը յիշածդ բոլոր բառերը, թերեւս մի եւ նոյն արմատը ունին:
If "ghazan" has nothing to do with the Arabic "khazna" then where did those SOBs get the word from if not from the Armenian "san/zan/katsah-n"?

Արաբերէն «խզն» արմատ բառի առաջին իմաստն է. «պահել, ամբարել»: Նրանից առաջանում է.

Խազզան=շտեմարան (կարծր կամ յեղուկ նիւթի):

Խազնէ = նոյնը

Մախզուն = ամբարուածը

Խազինա = գանձ

Խզանա = պահարան (հագուստի) եւ այլ շատ բառեր:

If we would only rid ourselves of the naively slavish mode of the Armenian Language and Ethnos, identity and culture is a by-product of those քաքոման/ottomans!!!

Այստեղ մեկնեմ slave եւ slav բառերը: Առաջինը առաջացած է երկրորդէն, վասնզի գեմանական ցեղերը կը ստրկացնէին սլավոններուն, յետեւաբար ժողովուրդի անունը դարձած է ընկերային վիճակի անուն:

[Arpa]

Johannes-ՔԵՐԹDialect section present: yes
Present in other languages: yes
«կաշին հանելը»
քերթ. արմատ առանձին անգործածական. որից քերթել «սաստիկ քերել, կաշին քեղրթել» «բանաստեղծութիւն անել»
քերթող «բանաստեղծ»քերթուած «բանաստեղծութիւն» Գրուած է նաեւ քէրդել, որ ըստ հնչման նոյն է: -
Բառի գոյութեան ապացոյց են քերել քերփել Սեբ. «սաստիկ քերել (տաշտ եւն)» եւ քերփել Եւդ. «կեղեքել». (յիշենք նաեւ քերփուիլ «մարմինը քերել» Ազգ. հանդ. Զ. 41): (origin:) հնխ.

Օհան, նայիր սա տեղ;
http://hyeforum.com/...=9604&hl=poetry

Arpa-Let's take each of these words and see exactly what they mean.
In the meantime literally "qerthogh" will be the closest to "poet" as the latter is from the Greek "poiein" to make. "qerthel/qerthogh " is to scratch, to (remove) skin, to chip away. Imagine a piece of crude stone, the poet, the sculptor in this case chipping away, removing parts and ending up with a poerty such as the Statue of David.
Even if some may have suggested that "qerthel" may be from the Persian "kerdan", to build as in Stepanakert, you will see the "qe" and the"tho" in qerthel and "ken" and da in kerdel.
Two other words that I did not know-hangathoukh, and banathoukh are used pejoratively, the latter meaning word-cooker and the former; rhyme-cooker. Probably used to describe bad poets, which would be like the word I used above as a translation to banasteghts; word-mongerer.
I already have my favorites.
How about you?

Arpa-Այո ,այո մենք քաջ տեղեակ ենք որ այդ Մեսրոպեան, հայագիտական, ագատեմական "Սինի Քուֆտան" հասել է Սինաստան/Չինաստանից**, չի մոռանալ թէ մեր Չինացի Մամիկոնեան եղբայրները առաջիններն էին շինել պատրաստել այդ համադամը
Վերեվի բեկոր- կտոր- շերտ- շարանը կարդալիս անկարող էի զսպել իմ ժպիտը յիշելով սա խօսքը "Կաթսան գլտորուեց, կափակին հանդիպեց" J:"

Johannes-Այստեղ եթէ նոյնիսկ զիս կը ծաղրես. վնաս չունի. քաղցր է սրտիս: Բառերն են, որ զիս կը տանին իրենց ուզած տեղը, ոչ հակառակը: Քաղաքականութեամբ չեմ ուղեր բառախաղըս, այլ պարզապէս մտորումներ յայտնելով, ապագայի իսկական լեզուաբաններուն (եթէ ծնանին այդպիսիք) կուտամ վերջին խօսքը:

Ոչ, ոչ, երբեք ծաղրանք, այլ առաջարկ թէ արդեօք այդ անօթը Չինական ծագում ունի?

ԱՓՍԷDialect section present: no
Present/Not Present in other languages: yes
«մետաղեայ սկաւառակ»
ափսէ. Թուոց. գ. 7. ՟Ա. Եզր. բ. 13., որ եւ ափսեայ ՟Գ. Թագ. իե. 15: Նոր գրականում ընդունուած է միայն ափսէ ձեւով, որ արեւելեան բարբառով նշանակում է «կերարկի պնակ», իսկ արեւմտեան բարբառով «մետաղէ տափակ ու լայն աման, թէփսի»: (origin:) յն.

Յաւելեալ Յունարէնի, Լատիներէն absis, apsis, hapsis= կլոր ու խոր պնակ,սկավառակ. Նաեւ Պարսկերէն Թէփսի =կոնք, տաշտ.
Միթէ որքան դժուար է այդ համադամը կոչել ԱՓՍԷ Քուֆթա, քան թէ թուրքարաբերէն "սինի"?
Մենք յատուկ ազգ չենք?
Մենք ուրոյն լէզու չունենք?

[Johannes]

Ոչ, ոչ, երբեք ծաղրանք, այլ առաջարկ թէ արդեօք այդ անօթը Չինական ծագում ունի

Իրապէս չեմ գիտեր: Դիւրին է գրել վճռական խօսք, սակայն խիղճ պիտի ունենալ արդարդատ լինելու սիրոյն: Գուցէ Արարատեան «սան-սայն» բառի տարբերակն է «սինի-սինիա» (ափսէ) բառը:

Օր մը գրենք արաբերէն հալիբ-հելիբ (կաթ) եւ հայոց հեղուկ (heluc) բառի հաւանական ազգակցութեան մասին: Իսկ եթէ հեղուկի ծագումը «յեղուկ» է, հաւանաբար հայոց «եղ»ն է (արդի իւղը) այս բոլորի արմատը:

Մենք յատուկ ազգ չենք?
Մենք ուրոյն լէզու չունենք

Մեր արժէքէն չի պակսիր, եթէ ափսէն յունական ծագում ունենայ: Տե՛ս այլոց լեզուները որքա՜ն կարկտան է: Ափսէն ինչպէ՞ս կը բռնենք...ափերնիս բանալով, իսկ երբ ափս պարզեմ եւ ըսեմ՝ «սա ափս է», ի՞նչ բառ կերտած կըլլամ...ափսէ: Ափը ափսէի նման է:

[Johannes]

Ղափանցեան...

12. Uiri «գեր, պարարտ» գործ է ածւում Մհերեան դռան արձանագրութեան մէջ (տող 26/83 u-i-ti կամ [u]-i-e-ri), որպէս յատկանիշ զոհւող ոչխարի: Մենք հին աղբիւրներից (Աստուածաշունչ եւ այլն) գիտենք, որ աստծուն կամ աստուածներին շատ սիրելի էր մատուցել զոհ պարարտ կենդանիներով: Ուրարտական այդ բառը եւ նշանակութիւնը ես հաստատում եմ հայոց յոյր «պարարտ» բառով:

13. ul-adi «ուղուեցի» (Սարդուրի Նիշայի V, 4 արձ.- uladi KUR Etiunedi «ուղուեցի Եթիունի երկիր»): Այս չեզոք սեռի ula- ձեւի կողքին կայ եւ ulu «ուղարկել, գնացուցանել», որ անէծքի ֆորմուլայի վերջումն է գործ ածւում ul-ulie ձեւով (յանցաւորի...Խալդ, Թեյշեբա, Արեւ) եւ այլ (աստուածները թէ arhiuruliani թէ inaini թէ nara բնաջնջման մատնեն): Այդ արմատը առկայ է հայոց Ուղի "направление, путь" ուղիղ (որից ուղղորդ) "правилькый" եւ նման բառերի մէջ: Համեմատել վրաց vla «չուել»:

14. ulh- «ոռոգել, հոսեցնել» գործ է ածուել ulhulini ձեւով Ռուսա I Քեշիշքոյի արձանագրութեան մէջ Վանի մօտ (28'-32')- «ջրեր Ալայնի գետից առաջ տարաւ Ռուսախինայի[=Թոփրակ կալէ], որ ջրերը Ռուսախինայի համար խմելու ծառայեն» (? ipsadulini): Թերեւս այս ulh- արմատից է եւ ulhu «արշաւանք, поход», որ կարդում ենք Սարդուրի Իզոզեան արձանագրութեան մէջ (21'-23'): Ištidi ulhudi URU Melițaani…, nunabi Hiłeruadani ka-ukie «այս արշաւանքինը Մելիտեան...եկաւ Խիլարւադան առջեւս»:

Այս ulh- արմատին ազգակից եմ համարում հայոց ուղխ «ջրի հոսանք, սելաւ, пoток»: Իմաստի եւ թերեւս ծագման տեսակետից համեմատել խեթ. lahui «թափում է ջուրը, եւ выливает» եւ lahha «արշաւանք», թողած դեռ լըխ- բնաձայնական արմատը ջրի խուլ շարժուելու մասին (տե'ս Ն. Մառի անուան կաբինետի աշխատութիւններ, 3 , 1948 թ., Երեւան, Պետ. Համալսարան, «երկու բաղաձայն բառ-ելեմենտներ», էջեր 5-211):

15. uduli «խաղող»=հայոց տոլի «վայրի խաղող», որոնց հետ համեմատել նաեւ արաբ. duali եւ ուտիերէն toli նոյն նշանակութեամբ: Թերւս եղել է ուրարտ. նաեւ aduli «խաղող» ձեւը:

16. șue «ծով», șuini «ծովային»=հայոց ծով եւ վրաց ZΥUE, որը ստացուել է zue հին ձեւից:

17. șišuli «ծէս, արարողութիւն»: Գործ է ածուել 1908 թուին Արմաւիրում գտնուած Սարդուրեան մեծ արձանագրութեան մէջ (տող 10)

adulie șišuli tananini Argištili SAR durie tini

«խաղողի (փոխանակ udulie?) ծէս կատարուեց Արգիշտու եւ Սարդուրի անուանբ: Դրան ազգակից են հայոց ծէս եւ վրաց ծեսի (წესი) նոյնիմաստ բառերը:

[Johannes]

Աճառեանի Արմատական...

ՅՈՅՐ Dialect section present: no
Present/Not Present in other languages: no

«գէր, հաստ, թանձր, ուռած»

յոյր. (գրուած նաեւ յօր, յովր) «թաւ բաղաձայն»



ՈՒՂԻ Dialect section present: yes
Present/Not Present in other languages: yes

«ճամբայ, ճանապարհ»

Ուղի, որից ուղեւոր, ուղեկից, ուղեկցել, ուղեգնաց, գողուղի, արտուղի, զարտուղի, նրբուղի, ուղանցական «ճամբո՞րդ» ուղարկել կամ յուղարկել, յուղարկիչ, յուղարկաւոր, յուղարկ երթալ, յուղարկութիւն կամ ուղերկութիւն «մեռելի յուղարկաւորութիւն»

Ստարտուղիլ, յղել (-*յուղել)

Շփոթուելով ուղիղ բառի հետ՝ երբեմն սխալմամբ գրւում է կրկին ղ-ով. Միջին հայերէնի ձեւեր են յղարկել, աղարկել, յըղրկել, յղարկաւոր, ըղեւորիլ, ըղեւորութիւն, ղեւորել, ղեւորեալ, ղեւոր: Յղոմ ձեւն ունի Համամ քեր.:

Նոր բառեր են երկաթուղի, երկաթուղագիծ, ծառուղի, խճուղի, փապուղի, փակուղի, ներքնուղի, ուղարգել, ուղեցոյց, կոյուղի, գործուղել, գործուղում եւն: - Յետին հեղինակների մօտ մի քանի տեղ գտնում ենք ուղ «անցք, ճանապարհ» ձեւը: Այս ձեւը սխալ գրչութի՞ւն է, թէ ուղի բառի հնագոյն արմատական ձեւը, որին հայում են թերեւս ուղարկել, ուղանցական բառերը՝ փխ. *ուղերկել, *ուղենցական: (origin:) հնխ.



ՈՒՂԽ Dialect section present: no
Present/Not Present in other languages: yes

«առատ հոսող ջուր, հեղեղ, հեղեղատ»

ուղխ (որ եւ ուխ), որից ուղխաջուր, ուղխել, ուղխացան, ուղխինահոս: (origin:) հիւս. կովկ. ?



ՏՈԼԻ Dialect section present: yes

Present/Not Present in other languages: no

«խաղողի որթ»

տոլի. «Ամիաս (մի տեսակ ազնիւ որթատունկ) զտոլի (ուզում է ասել սարփինայ) սիրէ ինքն եւ զծառս ի ջերմային գաւառսն», «Ի վերայ պատին տոլիք ազգի ազգի տարածեալ», «Տոլոյ տերեւ»: Գրուած է նաեւ տոյլի (ձ. տելի):



ԾՈՎ Dialect section present: yes
Present/Not Present in other languages: no

«1. ծով. 2. ջրի մեծ աւազան. 3. Արեւմուտք (Միջերկրական ծովի պատճառաւ՝ որ Պաղեստինի արեւմուտքն է գտնւում)»

Ծով, որից ծովագոյն, ծովալիճ, ծովախոր, ծովակ, ծովակալ, ծովական ծովածածուկ «ծովի տակ ծածկուած (քար)», ծովակողմն, ծովակուլ, ծովացուլ, ծովափնեայ, ծովեզր, ծովեզերեայ ծովընկեցիկ, երկծով, լճածով, մեծածով

Նոր բառեր են՝ ծովածոց, ծովախորշ, ծովահէն, ծովամայր, ծովանկար, ծովանկարիչ, ծովանկարչութիւն, ծովակալութիւն, ծովաստղ, ծովախտ, ծովեզրաբնակ, ծովասպատակ, ծովափ, ծովափրփուր, ընդծովեայ եւն:



ԾԷՍ Dialect section present: yes
Present/Not Present in other languages: no

«արարողութիւն»

ծէս. հնում ուրիշ ածանցներ չկան այս բառից. նոր գրականում են կազմուած՝ ծիսական, ծիսարան, ծիսակատարութիւն, հայածէս, յունածէս, լատինածէս եւն. (origin:) վրաց.



Ծանօթ. Յովհաննէսի.- Արմատականում «ծէս»ը ճանաչուել է վրաց լեզուից հայերէնի անցած բառ, բայց մենք նկատեցինք ուրարտերէնում (Արարատեան լեզւում) ծէս բառի գոյութիւնը: Երբ Ուրարտուի տարածքը նոյնինքն Մեծ Հայքի տարածքն է (նրա հարաւային եւ կեդրոնական մասը), այդ բառը ուղիղ Ուրարտուից հայերէնին անցած պէտք է լինի:



***

Von dem Urartian Glossary…

tam-hu-, separate, eliminate արաբերէն տամհի, տամհու [=սրբես, մաքրես]?
tan-u-, do, make, create, found դնել (հաստատել իմաստով)?
tar-gini, powerful, strong (Տորք, Togarma, Թորգոմ ?)
ta-še, gift տածել (նուիրել) ?
teq-u-, throw down թեքել ? թուքել ?
tur-u-, beat apart, destroy, eradicate թուր (սուր), ուստի՝ թրել ?

Edited by Johannes, 28 November 2007 - 07:59 AM.

[Johannes]

Ղափանցեան...



18.-urb- «զոհել»: Ունենք urbulini «ձեւը», օրինակ Աշրուտդարգայի (Վանից արեւելք) արձանագրութեան մէջ (տողեր 4-5)- «մի գառ Խալդ դիցին զոհուեց (nipsi-dulini), մի եզ Խալդ դիցին զոհուեց (urbulini)», կայ եւ urbuași «զոհարան»,-urbika «զոհող», «մորթող» (ուղղ. հոլ. ur-bi-ka-a-șe, urbikani-kai-«զոհողի առաջ»), մարդ որոշիչով, տե'ս Արմաւիրի 13 տողանոց արձանագրութեան ձախ քարի ութերորդ տողը եւ աջ մասի իններորդ տողը (միջին քարը կորել է) խոռերէնում ունենք urbum-ma epēšu «քերթել» (epēš-u «անել» ակկադերէն է), urbarinni «քերթող, մորթող», -ar սովորական մասնիկով (E. Speiser, Intr. to hurrian, 115, 135): Ուրեմն պիտի սահմանել ուրարտա-խոռեան urb- «զոհել, մորթել» բայը, որը թերեւս orb- է հնչուել: Նկատ ի ունենալով, որ «զոհել, մորթել» բայը ունենում է եւ «հեղել, возлиять» իմաստը. ինչպէս spant- խեթերէն բայի առումներն են (հմմտ. Եւ հայոց spand), ես ենթադրում եմ, որ մեր գաւառական որոփել կամ որփել (Արարատեան, Արցախ) «հեղուկը՝ գինի, ջուր եւ այլն բաժակով կամ գդալով վերցնել եւ նորից թափել ամանը»* ազգակից պիտի լինի այդ ուրարտա-խոռ. orb- «զոհել-զեղել, թափել» արմատին:

*Հայերէն գինեձօն (գինու նուիրում) բառը նոյն որոփելը լինելու է-(ծ. Յովհաննէս):



19.-uruli «հոգի», որը ես հանում եմ Մհերեան դռան արձանագրութիւնից (տող 9/45)-

GUD 2 LUDINGIR aluše uru-live šiu-ali

«եզը (եւ) երկու ոչխար [պիտի զոհել այն] դիցին, որը [տառացի՝ ով] հոգիներ է փոխադրում»:

Ունենք անէծքի ֆորմուլայի եւ նշանաւոր arhi uruliani բառը, որը inaini (=?) եւ nara (=?) բառերի հետ նզովման է ենթարկւում: Arhiuruliani, որ մի անգամ եւ զատ զատ է գրուած (arhi մի տողի վերջում եւ uruliani միւս տողի սկիզբում) ըստ իս նշանակում է «մօտիկ հոգիներ», այսինքն «ազգուտակը, родня, ազգակիցները»: Այդ uruli բառի վերջին –ul մասը պիտի համարել ածանց, ինչպէս ունենք șišuli «ծէս», իսկ ur- «հոգի», թերեւս եւ uru- «մենք տեսնում ենք հայոց ուրուական "призрак" եւ մանաւանդ մեր գաւառական ur//ura «հոգի» բառերի մէջ, ինչպէս ուրումս տալիս ա (նոյնը), ուր ուրէս ստացուել է ուրայս ձեւից, ինչպէս՝ տղայ, բայց տղէս, երեխայ, բայց երեխէս եւ այլն: Այդ «ուրում (կամ ուրէս) տալիս ա» ոճը ազատ կերպով կարելի է թարգմանել «ես ներքուստ զգում եմ», «ինտուիցիայով զգում եմ, уменя в душе отдается»:



20.-weli «զօրագունդ, գունդ» (ú-e-li) երբեմն LÚ «մարդ» որոշիչով: Ն. Մառը թարգմանում էր "созыв, ополчение" (Археол. эксп. 1916 г. в. Ван, табл. V, էջ 54):



Կայ յաճախական ոճը- weli dubi «հաւաքեցի, զօրահաւաք արի», ունենալով ^luhuradinili

«զինւորներ» կամ LÙA, SI^meš «զօրք» առարկան:



Յետոյ ունենք –^LÙweli šusini «գունդ մէկ» (uštadi ^LÙweli šusinie KUR Welikunigidi haubi

KUR Welikunini KUR-nie «արշաւեցի մէկ գունդով Վելիքունիգ երկիրը (եւ) գրաւեցի

Վելիքունեան երկիր(ներ)ը», Սարդուրի Նիշայի V արձ., տողեր 16-17)



Կայ նաեւ ածանցեալ ^LŪwelisinie (Արգիշտի Խորխորեան IV արձ. 79-80 տողերում՝ LÙ. A.

SI^meš-şie ^LŪwelisinie...dasirani ķarķaruubi «զօրքի մէջ գունդային...): Հիմնական «հաւաք»

գաղափարը հնում որոշ ռազմական պայմանում դառնում է «զօրագունդ», նման գերմ. Volk

«ժողովուրդ» եւ ռուսաց полк «գունդ» ազգակից բառերի իմաստաշրջման: Համեմատել եւ

քրդերէն gund «գիւղ», իրանական gund «գունդ, kom", որից գնդակ:

Այդ նկատառումով ուրարտական wel- բառը ես ուզում եմ տեսնել հայոց գեղ «գիւղ» բառի մէջ, քանի որ գրաբարեան գեւղ, ունենալով սեռ.-տրակ. Գեղջ (որից գեղջուկ) ցոյց է տալիս, որ նրա հնագոյն արմատը եղել է գեղ, իսկ wel>գեղ հնչիւնական փոփոխութիւնը մենք տեսնում ենք նաեւ welikuni>Գեղարքունի տեղանուան մէջ, թողած դեռ այդ w>g փոփոխութիւնը մի շարք հնդեւրոպական ծագում ունեցող հայ բառերի մէջ (համեմատել նաեւ վեր>գեր, work>գործ):

Ինչպէս մենք յետոյ դառնում է մեանք, ձեւք>ձեաւք, եւթն>եաւթն եւ այլն, այդպէս էլ «գեւղ»-ը դարձել է գեաւղ, որ բնաւ հնագոյն չէ, ինչպէս ոմանք են գրում:

Իսկ հայոց w (հայոց ւ) ձայնորդի բառամիջում աւելանալու դէպք մենք ունենք ոչ միայն գեղ>գեւղ (>գիւղ) բառի դէպքում, այլեւ առեծ>առեւծ(>առիւծ), եղ ("елеи", έλαιον, oleum)>եւղ (>իւղ)..., ինչպէս մատչիմ>մաւտ(մօտ), հեսում>հեւս>հիւս, գ(ի)տ-անեմ (եգիտ «գտաւ»)>գիւտ, արած-եմ>արաւտ (արօտ) եւ այլն:





Յովհաննէս...

-Գեղարքունի անուան հետ միատեղ արժէ յիշել Սասնոյ նշանաւոր Գելիեգուզան գիւղախումբի անունը:

-Տեղւոյս արաբ ժողովրդային լեզւով kom(eh), կը նշանակէ՝ դէզ, գունդ, բուռ:

Edited by Johannes, 01 December 2007 - 10:06 AM.

[Johannes]

Von Dem Urartian Glossary…

uel-i, assembly Գեղ, գիւղ (մարդկանց խումբ)
uel-idu-, assemble
^(LÚ)uel-isine, assembled people, assembly, militia
ul-a-, go (around) ուղուել
^(GIŠ)ul-di/e, ('terraced[?]') vineyard տոլի (վայրի խաղող, որթ)
ulh-u-, order (better, 'choose') ուղխ (ջրի հոսանք)
ul-i/e, other այլ

^(ANŠE)ultu, camel ուղտ
ul-u-, lead (around) ուղուել
ul-uštia-, scout ուղեպահ (առաջապահ)
urp-u-, sacrifice որփել, որոփել (արիւն թափել-Արցախի եւԱյրարատի բարբառ)
urp-ue, offering նոյն վերինը, բայց մատուցանել, մատղել իմաստով:
^(GIŠ)zar-i/e, orchard ծառ ?
ziel-di/e-, press, push, subject, oppress
ziel-du-, press, push, subject, oppress ճղլել (տրորել, ճնշել. գործածւում է ձիթապտուղից իւղ քամելը նկարագրելու: Արփա՛, նկատէ չարխ-չալխ բառը եւս, որ տրւում է քարը տաշելու գործին: «Չարխ» թերեւս ծագել է «ճախարակ»ից)
zil(i)bi/e, seed, progeny ծիլ, ճիւղ, շիւղ, ցեղ

Ուրարտեան գլոսարիի բառերը վերջացան այստեղ: Այն բառերը, որոնց ձայնային նմանակը չեմ յիշել հայերէնում, արձանագրած չեմ այստեղ: Մասնաւոր ճիգ չեմ թափել՝ հայ բառարաններում որոնելու այն բառերը, որոնք կան Ուրարտեան գլոսարիում, սակայն նման չեն հայերէնի, կամ ինքս չգիտեմ, չեմ յիշում:

Վերջացան եւս Ղափանցեանի ներկայացրած քսան բառերը: Այժմ տեսնենք Աճառեանի Արմատականը ինչ է ասում վերջին երեք բառերի մասին՝ URB, URULI, WELI:







Ինչպէս տեսանք, որփել կամ որոփել կայ միայն բարբառներում, ուրեմն չենք գտնելու Արմատականում:



ՈՒՐՈՒ Dialect section present: no
Present/Not Present in other languages: no

«երազական տեսիլ, ցնորք»

ուրու. Գանձ. որից ուրուական «երազական՝ երեւակայական բան, երեւոյթ»

«կուռք, չաստուած»

«հոգեգէշ, մեռելի ստուերը»

ուրուապաշտ «կռապաշտ»

ուրուարար «հմայող»

ուրուաձայն

նոր բառեր են՝ ուրուագիծ, ուրուագծել, ուրուանկար:



Այնպէս որ մեր հանճարեղ Արփան նկատել էր, արաբերէնում «յարա, յուրա, ռու'յա» նշանակում են կարգով՝ կը տեսնէ, տեսանելի, տեսիլք:

Աւետարանի (իմա՝ Նոր կտակարանի Յայտնութիւնն Յովհաննու բաժինի անուան արաբերէնը «ռու'յա Յուհաննա» է: Արմատականն ասում է «այլ լեզուներում եւ հայոց բարբառներում չկայ այս բառը», ուստի յետեւութիւն անելը թողնում եմ ընթերցողին:

Ներքեւի բառը նորութիւն էր ինձ համար, սա ինչպէ՞ս առնչուի Արարատեան wel. «գունդ», «ժողով», «հաւաք» բառին չգիտեմ: Ղափանցեանն այդ Արարատեան բառը առնչեց հայոց «գեղ» (համայնք> բնակավայր> գիւղ) բառին:

Ներքոյիշեալ բառի իմաստներից մի քանիսը, օձի, նաեւ առասպելական վիշապի, կենդանական յատկանիշներին շատ է սազում: Զարթօնք մականուամբ մեր ընկերը, մի տեղ հրատարակել էր դրա մասին: Այսինքն՝ Գեղարքունի-Welikuni աշխարհը հայոց սիւնեաց նահանգում, Վիշապների կամ վիշապ պաշտողների (վիշապազունների) երկիր է եղել, այնտեղ գտնւող վիշապաքարերը լաւագոյնս ապացուցում են այդ մասին: Վիշապն առնչւում է նաեւ ջրի պաշտամունքին եւ առնականութեան:

///

ԳԵԼ Dialect section present: yes
Present/Not Present in other languages: no

«ոլորած, պիրկ»

Ճառընտ. «ծուռ»

Գել, գրուած նաեւ գէլ «ծուռ», որից՝ գելուլ «ոլորել, ճմլել, ճնշել, ճզմել» գելանիլ «գելարանի մէջ պրկուիլ», գելումն «սրտի ճմլուիլը» գելոց «պրկչ գործիք» կամ գելարան նոյն նշ. գելակի «գալարելով, կծկելով, շեղակի»

գելաթիւր «ծուռումուռ»:

Այս առաջին ձեւից դուրս արմատը ներկայանումէ նաեւ ուրիշ մի քանիձեւերով, այսպէս՝՝

ԳԱԼ, որ նախորդի ստորին աստիճանի նախադրձն է, գրաբարի մէջ առանձին պահուած չէ եւ կայ միայն գաւառականներում, ինչ. գալ «չորացնելու համար պահուած ու ոլորուած բանջարեղէն (շեպ, աւելուկ, շրէշ եւն)» հմմտ. նոյնի թրք. Հոմանիշը:

Նոյն արմատից ար մասնիկով գրաբարն ունի գալար, որ տես վերը առանձին:

ԳԻԼ «գլորուիլ», որից գլել, գլան, գլորել կամ՝ ԳԻՂ «գլորուիլ», որից գղել, պահուած միայն գայթագղել բառի մէջ, երկուսն էլ տես գիլ արմատի տակ:

ԳԱՂՁ, աճած է ձ աճականով գալ արմատից եւ պահուած է միայն գաղձն «պատատուկ» բառի մէջ (տես այս բառը)

ԳԵՂՁ, նախորդից տարբեր բառ, որ կազմուած է գել արմատից ձ աճականով եւ պահուած է միայն գեղձ 3 «պատատուկ, բաղեղ» բառի մէջ (տես առանձին): Այսպիսով այս արմատը իր զանազան ձայնադարձերով եւ աճումներով համապատասխանում է ճիշտ դել արմատին, որից ունինք դեղ, դալար, դեղձ, դաղձ ձեւերը: (origin:) Բնիկ հայ բառ՝



///



ԳԵԼԱՍDialect section present: yes
Present/Not Present in other languages: no

իւղը հանելու համար ծեծած եւ թրջած կտաւատ

գելաս. Կանոն. (մէկ անգամ միայն)



///



ԳԵՂ Dialect section present: no
Present/Not Present in other languages: no

PIE.

«գեղեցկութիւն»

«գեղեցիկ դէմք կամ տեսք»

գեղ. որից՝ գեղագոյն «գեղեցկագոյն» գեղանի,

գեղապանծ, գեղատախտակ, գեղաւոր,

գեղեցիկ (մասնիկի համար պմմտ. երգեցիկ դիեցիկ, ընկեցիկ) գեղեցկագոյն, գեղեցկանալ, գեղեցկատեսիլ, տգեղ, տգեղանալ

անգեղեայ, լանջագեղ, կանաչագեղ, մարմնագեղ, մեծագեղ, գանգրագեղ լուսագեղ, գեղազանութիւն

կրկնութեամբ՝ գեղգեղափայլ «գեղեցկափայլ»

գեղգեղեալ «գեղեցիկ զարդարուած»

այլանդակ ձեւ է գեղեղել «գեղեցկացնել»:

Նոր բառեր են՝ գեղագիր, գեղագրութիւն, գեղատեսակ, գեղեցկագիտութիւն, գեղարուեստ, գեղարուեստագէտ, գեղարւեստասէր եւն: (origin:) Բնիկ հայ բառ՝



///



ԳԵՂՆԻ Dialect section present: no
Present/Not Present in other languages: no

«հայ»

գեղնի. որ եւ գեղնիկ կամ գղնի: այս հետաքրքրական բառը ունի միայն Բառ. երեմ. 67. (երկիցս) եւ 63:



Իրապէս հետաքրքիր բառ է, եւ չմոռնանք մեզ այստեղ բերողը Արարատեան weli (ueli) բառն է: Յիշենք եւս, որ հին հայք այս բառը կարտասանէին gelni ձեւով:



///



ԳԻՒՂ Dialect section present: yes
Present/Not Present in other languages: yes

(ի հլ. (նաեւ սեռ. գեղջ, բց. գեղժէ, յետնաբար գրծ. գիւղօք))

«գիւղ»

գիւղ. (որ եւ գեւղ, գեաւղ, գեօղ եւ գաւառական ձեւով գեղ 2):

Որից՝ գեղաքաղաք, քաղաքագիւղ, լեռնագիւղ

գեւղեան կամ գիւղեան, գեղաստանեայք (գեօղաստեայք գեօղաստայք) գեղօրէք, գեղջեայ «գիւղացի», գեղջուկ, գեղջաւագ,

գեւղջացի «գիւղացի» (նորագիւտ բառ), անգեօղ:

Նոր գրականում ընդունուած են՝ գիւղացի գիւղատնտես գիւղատնտեսութիւն, գիւղատնտեսական գիւղախումբ, գիւղանկար գիւղաբնակ գիւղական, բայց նաեւ գեղջկական գեղջկուհի եւն. :



Վերոյիշեալ վերջին մէջբերումը Աճառեանի Արմատականից. Ղափանցեանի ընտրանքն է, որպէս Արարատեան wel բառի հայերէնը:

[Arpa]

Յովհաննէս...
-Գեղարքունի անուան հետ միատեղ արժէ յիշել Սասնոյ նշանաւոր Գելիեգուզան գիւղախումբի անունը:
-Տեղւոյս արաբ ժողովրդային լեզւով kom(eh), կը նշանակէ՝ դէզ, գունդ, բուռ:

Գոըցէ ոմանք յանգեն թէ Գեղարքունի նշանակի գէղեցիկ պալատ (palace).
Հանրագիտարանում նայելիս Գեղարքունի ասէ նայել ԻՇԽԱՆ, այսինքն- գեղի արքունիք/գեղի արքաներ( village [hier-archy/ստորադասում] royals/village elders).
Ստորադասում ? Դա նշանակի թէ Գեղ-արքունի Իշխանը ստորադաս է Արք- եպիսկոբոսի?
Սիրելի Յովաննէս Այժմ որ դու խօստովանիս թէ Ուրարտերէն բառարանը յանգել իր վերջին Գուցէ հիմա ժամն է քննել, զննել մէն մի բառ եւ տեսնել կապերը.
That is., before those furken furks(մարքունած մեհմեդները)** declare that their non-existent language is based on the Urartuan and Hittite.
** Այո, այո, գիտեմ որ քո լէզուն անուշ է: Թող որ ես իմ թունաւոր լեզուն մտրակեմ

Edited by Arpa, 04 December 2007 - 11:28 AM.

[Johannes]

Գուցէ ոմանք յանգեն թէ Գեղարքունի նշանակի գէղեցիկ պալատ (palace).
Հանրագիտարանում նայելիս Գեղարքունի ասէ նայել ԻՇԽԱՆ, այսինքն- գեղի արքունիք/գեղի արքաներ( village [hier-archy/ստորադասում] royals/village elders).
Ստորադասում ? Դա նշանակի թէ Գեղ-արքունի Իշխանը ստորադաս է Արք- եպիսկոբոսի?

Ի հարկ է Գեղարքունի երկրի անունը այժմեան հայերէնով լրիւ բացատրւում է: Գիտունները փորձել են մեկնել այդ անունը, առանց «արք» բառի առկայութեան:Գեղարքունի անուան մէջի «ր» տառը չկայ. Արարատեան Welikuni անուան մէջ:

Սիրելի Յովաննէս Այժմ որ դու խօստովանիս թէ Ուրարտերէն բառարանը յանգել իր վերջին Գուցէ հիմա ժամն է քննել, զննել մէն մի բառ եւ տեսնել կապերը.
That is., before those furken furks(մարքունած մեհմեդները)** declare that their non-existent language is based on the Urartuan and Hittite.
** Այո, այո, գիտեմ որ քո լէզուն անուշ է: Թող որ ես իմ թունաւոր լեզուն մտրակեմ

Յաջորդող յղումներով ներկայացնելու եմ Ղափանցեանից յետ գրութիւն, մօտաւոր 5 էջ, որը շատ աւելի հետաքրիր է, քան այս 20 բառերի շարադրումը:
Բարեւ Արփա

[Johannes]

Յարգանք, Դեկտեմբեր 7-ի երկրաշարժի զոհերի յիշատակին:

///

Ղափանցեան…

Ուրարտա-հայկական ընդհանրութիւնները անշուշտ շատ են եղել: Կան դժբախտաբար նմանութիւններ, որ կարծես թէ ձեւական են, արտաքուստ, այսինքն՝ հնչիւնական կազմով նման են, բայց ուրարտերէն բառի բուն իմաստը չի պարզւում, ինչպէս ունենք ikukani, որ կարծես ini «այս», որից inuki «սոյն» եւ կարելի է ենթադրել եւ inukani, ինչպէս ունենք Զուարթնոցի արձանագրութեան մէջ.

Inukahini (umešini tini inukahinie Rusainie «տրուեց անուն այս նոյնին՝ Ռուսայեան»):

Եւ յետեւապէս կարելի էր ենթադրել inukani նման նշանակութեամբ մի դերանուն եւ կապակցել հայոց ինքն-ինքեան դերանուան հետ:

Յետոյ լինում են դէպքեր, երբ հայկական բառը չի ստուգուած իմաստի եւ կամ ձեւի տեսակէտից, որ յաճախ աղաւաղուած է լինում գրչագիրների կողմից: Օրինակ, Երեմիա Մեղրեցու բառարանում (տե'ս Արմ. բառ.-ում) բերուած է «մեղարդ» բառը, որը թարգմանւում է «լուսին»: Եւ քանի որ այդ բառարանը երբեմն շատ հին ուրարտական բառեր է պահել (օրինակ, բաբա «բլուր»), ապա ես հաստատ կարող եմ պնդել, որ այս մեղարդ-ը աղաւաղուած է սեղարդ ձեւից երկաթագիր Ս եւ Մ տառերի շփոթումից, իսկ ուրարտերէն šelardi (ši-e-la-ar-di-e) տրակ. Հոլովով՝ 1 եզ. 2 ոչխար Աստուած Սին-ին, որը զուգահեռ տեքստում դրուած է «Աստուած Սելարդի-ին», տե'ս Մհերեան դռան արձ., տող 7/41):

Մարիում (Եփրատի ափին, Սիրիա-ծնթ. Յ.-ի) յայտնաբերած խոռեան աղիւսակներից մեզ յայտնի է šindi šalardi (տե'ս Speiser Intr. To Hurr., 27), ուր šindi նշանակում է «եօթ», իսկ šalardi-ին հաւանօրէն նշանակել է «աստղ»:

Այդ բառերի –ardi մասը կայ եւ şinuardi դիցանուան մէջ եթէ թողնենք Ardi(ni) դիցանունը, որը կասկածելի է ընդունւում, որպէս արեւ աստուած (ըստ J. Friedrich-ի պիտի կարդալ Šiwini «արեւ» աստուած = խոռ. Šimigini): Ուրարտերէն šelardi-ն հնչուել է selardi (սելարդ>սեղարդ), ինչպէս š տառը հնչուել է s նաեւ šani (=հայոց սան). Tušpa=հայոց Տոսպ եւ նման դէպքերում: Խոռ. šindi šelardi=«Մեծ արջ» (Большая Медведица) ?:

Վերջապէս ուրարտական բառեր կան, որոնք իմ կարծիքով հնդեւրոպականի նման եւ նոյնիմաստ բառերի հետ միասին են ձեւաւորել հայկական համապատասխան բառերը: Օրինակ ուրարտերէնը ունի ieše (=iese) «ես» եւ խոռ. Iša-(=isa) «ես», որոնք եւրոպական eg’o(m) դերանունը հայերէնում պիտի դառնար եծ eç, որ սակայն այդպէս չի հնչւում, այլ վերջի «ծ» բաղաձայնի փոխարէն տալիս է ս (s): Այստեղ անշուշտ ներգործել են ուրարտա-խոռեան ies-//is- «ես» բառերը: Այդ կրկնակի ազդեցութիւնը երկու այդ տարբեր լեզուական ակերից մենք տեսնում են նաեւ մեր «այլ» բառի ծագման խնդրում: Հնդեւրոպաբանները մեր այլ բառը հանում են «նախալեզուային» alyo- ձեւից, որից նաեւ յունարէն àllos «այլ, ուրիշ» թէպետ կան մարդիկ, որ առաջարկում են եւ ailo- նախաձեւը, որից կիպր. aĩlos, լատ. alius, գոթ. aljis, հին իռլ. aile եւ այլն (Արմ. բառ., I, 249-250): Բայց եւ պիտի աւելացնեմ, որ եղել է եւ ուրարտ. uli-«այլ, ուրիշ» եւ խոռ. u-u-li «այլ» (’other’, Speiser-ի մօտ, 24), որը հնչուել է oli:

Կարելի է ենթադրել, որ ուրարտերէն uli-ն եւս հնչուել է oli, իսկ քանի որ ուրարտ. սկզբնական u (=o) ձայնաւորանիշը հայերէնում անդրադարձել է " a " ձայնաւորով (Urart=Արարադ, Urzana=Արձան), ապա սպասելի էր եւ oli>*ali>այլ: Այստեղ եւս, ինչպէս es դերանուան ստուգաբանութեան դէպքում, եղել է այդ խոռ-արարատեան լեզուաշխարհի միջամտութիւնը, գոնէ բարի իւրացման պայմաններում, նրա պատմական լինելութեան ժամանակ: Եւ այդպէս անշուշտ եւ շատ այլ դէպքերում: Մինչեւ իսկ կարելի է պնդել ուրարտ. ag-ubi «տարայ» (ջրանցք, մարդկանց դէպի Վան), at-ubi «կերայ) բայերի հնդեւրոպական նման բայերի հետ ազգակից լինելու մէջ (համեմատել խեթ. at-// et- «ուտել», խոռ. Ag-// ak- «վարել, տանել»), որոնք չեն համընկնում հայոց ած-եմ եւ ուտ-եմ ձեւերի հետ, որոնք նոյնպէս հնդեւրոպական ag- եւ ot- արմատին են պատկանում:

Հնդեւրոպական տեսք ունի եւ ուղղական հոլովի )agentivus, ergativus) " s " վերջաւորութիւնը, ինչպէս uli-še «ուրիշը, այլ մարդ», alu-še «ով», Argišti-še եւ այլն, եթէ դրանց հետ բայը ներգործական սեռի է: Նման առանձային ենթական –š ուղղականով եւ անցողական բայի հետ ունի նաեւ խոռերէնը (Giliašš-ān paššithiwwuš tiwe anti guluša «եւ Գիլիա դեսպանս բառն ասաց»): Անմիջական խնդիրը (ուղիղ խնդիրը) եւկու այդ լեզւում էլ ստանում է –n վերջաւորութիւնը, եթէ առարկան անձնանուն է: Այս երկու վերջաւորութիւնը (ուղղ. –š հայց. –n) նոյնպէս հնդեւրոպական տեսք ունեն, բայց ի հարկէ սա կարող է մեզ թուացող լինել:



Յովհանի եւ Արփայի միջեւ բոլորովին անպատրաստից զրոյց կայացաւ վերեւում արձանագրուած հայոց «այլ» բառի վերաբերեւեալ, տե'ս այստեղ.-
http://hyeforum.com/...6...st&p=211977

[Johannes]

Ղափանցեան...

Ձեւաբանական ընդհանրութիւն ուրարտերէնի եւ հայերէնի միջեւ ես տեսնում եմ հետեւեալ դէպքերում: Ուրարտերէն բայաբունը " a " ձայնաւորով տալիս է կրաւորական կամ չեզոք բայասեռի ֆունկցիա, ինչպէս šia-bi «երեւաց», բայց šiubi «փոխադրեցի», nahadi «նստեցի, բազմեցի», բայց nahabi «ուղարկեցի», ինչպէս հայոց եբեր «բերեց», բայց բերաւ «բերուեց», ետես «տեսաւ», բայց տեսաւ «տեսնուեց» եւ այլն: Այդպէս բազմեցաւ, մեծացաւ եւ այլն: Այժմեան հայերէնը սիրում է չեզոք եւ բնաձայն բայերը տալ " a " բնով (" a " խոնարհումով), ինչպէս –տզզալ, խշխշալ, թռվռալ, ծլծվլալ եւ այլն: Համեմատել ծխել, բայց ­ծխալ, թուել, բայց թուալ եւ այլն:

Ուրարտերէնում ոչ միայն "-a " բնով ստեղծւում են չեզոք-կրաւորական բայաբներ, այլեւ վերջաւորութիւններն էլ են տարբերւում: Երբ ներգործական բայն ունի անցեալ կատարեալում –bi (1 դէմք եզ.), -ni (3-րդ դ. եզ.), ինչպէս haubi «գրուեցի», atubi «կերայ», karubi «յաղթահարեցի», ...hauni «գրաւեց», karuni «յաղթահարեց, հարուածեց» եւ այլն, չեզոքը տալիս է uštadi «արշաւեցի», nunadi «եկայ», šiadi «առաջացայ»..., uštabi «արշաւեց», nunabi «եկաւ», šiabi «առաջացայ» եւ այլն: Վերջին դէպքում, չեզոքի երրորդ դէմքը (եզակիում) ստանում է " a " բնանիշից յետոյ b վերջաւորութիւնը, որը դարձել է հայերէնում ւ (w), այսինքն՝ -abi (-abe)= հայոց –աւ (-aw):

Պիտի նշել հրամայականի -ri (turi «ջարդիր») վերջաւորութիւնը, որ կայ եւ հայերէնում, ինչպէս՝ տո'ւր, դի'ր եւ այլն: Ուրարտերէնում այդ turi գործ է ածւում անէծքի ֆորմուլայում uli turi «գնայ ջարդիր», որի թարգմանութիւնը ասսուրերէն լինում է alik hipi Կելեշէնի երկլեզուեան արձանագրութեան մէջ, իսկ ուրարտ. tu բայարմատը այլ ձեւերով էլ է հանդէս գալիս (aluše tu-li-e «ով ջարդէ»): Բայց ինչպէս տեսնում ենք չեզոք բայերի հրամայականը այդ " ri "-ն չունի, ինչպէս uli «գնա'» (բայց tu-ri «ջարդիր»):

Վերջապէս, գոյականների սեռականը ունի -i վերջաւորութիւնը, ինչպէս Menuai pili «Մենուայի ջրանցք», Rusai URU «Ռուսայի քաղաք», Argištiei Sarduriei tini «Արգիշտիի (եւ) Սարդուրիի անուամբ» եւ այլն: Այս –i վերջաւորը կայ եւ հայերէնում՝ ամի, քաղաքի..., գետոյ, մարմնոյ եւ այլն, թէպետ i թեքոյթը յատուկ է մի շարք հնդեւրոպական լեզուների: Պիտի ընդգծել, որ խոռերէնը չունի այդ ձեւը, այլ սեռականի համար տալիս է –we վերջաւորը:

Բառաստեղծական ձեւերից նշելի է ուրարտ. –uni վերջածանցը, ինչպէս Etiuni, Welikuni եւ այլն (Etiuhi, Nelikuhi ձեւերի հետ): Հայերէնը իւրացրել է այդ –uni (եւ ոչ –uhi) ածանցը, ինչպէս պահունի, արեգունի, գողունի..., Բագրատունի, Սահառունի եւ այլն:

Ուրարտերէնը ունի եւ –gi հաւաքական յոգնակի ձեւը, ինչպէս hubigi «դաշտեր, Դաշտորայ» (Զուարթնոցի արձ., տող 17, " hubigi aše pilinikiduli), Welikunigi, Išteluanigi երկրանունները (uštadi…KUR Welikunigidi «Սարդ. Վանի Նիշայի V արձ., 17, uštadi KUR Išteluanigi-di, նոյն արձ., 14): Հայերէնում այս ուրարտ. –gi համար ունենք հայոց –ik մասնիկը մարդիկ բառի մէջ:

Ուրարտերէնում շատ տարածուած է եղել –ini (=in) մասնիկը, որով ստեղծուել են գոյականներից նոր յատկացական ածականներ, ինչպէս Sardurini «Սարդուրեան» (Sardurini-li kurili Šatuali «Սարդուրեան ոտքը բռնեց»), Argištini «Արգիշտեան» եւ այլն, նման ռուսաց сестра-сестрин, дядя-дядин եւ այլն, որը կայ եւ ուրիշ հնդեւրոպական լեզուներում (յուն. –inos, լատ. Inus եւ այլն): Ինձ թւում է, որ ուրարտ. a-ով վերջացած գոյականներից ստեղծած յատկացական ածականներից (Menua-Menuaini, Teišeba-Teišebaini, Rusa-Rusaini…) առաջացել հայոց –ային նման ածանցը, ուր " a "-ն սկզբում եղել է գոյականների վերջին արմատական հնչիւնը, ինչպէս ռուսերէնում –uk նուազական-փաղաքշական ածանց. եւ մենք անալոգիայիով ասում ենք мальчик, аэропланчик, гургенчик եւ այլն: Այդպէս էլ Menuaini, Rusaini եւ նմանների –aini ձեւը առանձնացել եւ մնացել է հայոց –ային ածանցի ձեւով:

Չպիտի շփոթել ուրարտական գոյականներից ածանցակերտ ini (=-in) մասնիկը հայոց –ին մասնիկի հետ, որով ածականից ածական է ստեղծւում, ինչպէս –վեր եւ վերին, խոր եւ խորին, առաջ եւ առաջին, մութ եւ մթին եւ այլն, կամ շատ հնում գոյականից նոր գոյական էինք ստեղծում նոյն –ին մասնիկով, ինչպէս լոյս եւ լուսին, աղխ եւ աղախին, դարբին, ամուսին, եւ նմաների մէջ: Բայց ունենք գոյականներից ստեղծուած ածականներ միայն ժխտական ան- մասնիկի յաւելմամբ, ինչպէս- անհողին, անհնարին եւ նման ածականները:

[Arpa]

Այո, սիրելի Օհան,
Եւս նորից, մի հոյակապ եւ շահեկան յօդուած**:
Հարց: Արդեօք Երեւանի Համալսրանը Ուրարտագիտական կաճառ ունի?
Սա ոչթէ միայն լեզուգիտական հարց է , այլ ացգագրական եւ քաղաքական: Արդեօք կան ուսանողներ որք կապեն Հայերէնը եւ Ուրարտերէնը նախ քան մի ուրիշ ան- ժողովուրդ կապեն իրանց անգոյ լեզուն ? Պէս թէ նրանք արդէն հավակնինՀիթթիթ ների ժառաանգորդ?
Ուրարտերէնը չպէտք է մեռնի այլ զետեղուի ամպիոնի վերայ, հավասար Հայերէնի. Եւ մենք նորից խօսենք Մաշթոցի Լեզուն որտեղ Ա =A, Բ=B, Գ =C, Դ=D ,Ե=Epsilon , Է=Eta ,Թ =TH and Ւ=U/W .
Ե as in Yerevan/ Երեւան, and Է as in էշէկ/eshek/eshouk/ishouk/little donkey were never meant to sound alike. Why does Էturn to Ի/I but never the Ե? Except, that when our “neighbors” who don’t have the sound of W call Երեւան/Yerewan … Irivan.??
We lost all those nuances once we met the Persian, the Arab, the furk and the Russian and forgot our Urartuan roots.

Ուրարտերէնում ոչ միայն "-a " բնով ստեղծւում են չեզոք-կրաւորական բայաբներ, այլեւ
====
Վերջին դէպքում, չեզոքի երրորդ դէմքը (եզակիում) ստանում է " a " բնանիշից յետոյ b վերջաւորութիւնը, որը դարձել է հայերէնում ւ (w), այսինքն՝ -abi (-abe)= հայոց –աւ (-aw):

The more I read about it, the more I am convinced that the “hyun/Ւ” was invnted not to sound like the V, but more like the English W.
Shoot me if you must. I will say again. Mashtots was NOT an “idiot” to devise two letters, namely Ւ/U/W and Վ/V to sound alike. Did Mashtots pronounce the word for “bird/fowl” Hav /Հավor Hau/Հաւ/haou/ how, or կու/կով kov or cow?
The next time I hear that we Armenians/Vee Ermenis can’t properly pronounce Watertown, but rather call it ‘Votertavun” like those damn furks, who would rather have “vezir“ instead of the Arabic “wazeer“.. I will scream!!!
Is the Armenian language a dialect of furkish, Pharsi or Russyan?
Vay doo vee espik layk dem, and not dem speak layk uss?
Ինչու մենք նրանց պէս ենք խօսում, քան թէ նրանք մեզ պէս?
Let us go here;
http://hyeforum.com/...showtopic=10060
And see why the letter Ւ equal to the Latin U and the English W, was even invented.
** See why "յօդուած" (հոդված to some) means "article".

Edited by Arpa, 14 December 2007 - 08:52 AM.

[Johannes]

Պարտիմ խրախուսմանդ Արփա:

///

Ղափանցեան...

Ի վերջոյ պիտի մատնանշել շարահիւսական մի երեւոյթ, որ կապում է մեր հին հայերէնը (գրաբարը) ուրարտերէնի հետ: Այդ դրսեւորւում է յատկացուցիչի եւ յատկացեալի յարաբերութեան ժամանակ, երբ յատկացուցիչը փոխանակ սեռական հոլովի վերջաւորութիւնը պահելու, վերջինը փոխարինում է յատկացեալի թեք հոլոﬖերից մէկով (հայերէնում գործիական կամ բացառական հոլովով): Օրինակ, հայերէնում ունենք՝ յերկրէ Հայաստանէ (փոխանակ՝ Հայաստանի) սրտիւ բարկութեամբ (փոխանակ բարկութեան) եւ այլն:



Համեմատել ուրարտերէն DINGIR^mes-ašte KUR Biainašte «դիցերին Բիայնային» (փոխանակ՝ Բիայնայի):

Այս երեւոյթը, որ J. Fridrich-ը կոչում է յունարէնով՝ sxema kath, olōn kai meros, կայ եւ խեթերէնում հայցական հոլովի ժամանակ, օրինակ, Gilgamešan ALAM-an šamnēr «Գիլգամէշի արձանը շինեցին», ուր Gilgamešan յատկացուցիչը դրուած է խնդիր-յատկացեալի հոլովով:

Վրաց լեզւում եւ խոռերէնում նման դէպքում պահւում է թէ' յատկացուցիչի սեռական հոլովաձեւը եւ թէ' դրան աւելացրած յատկացեալի ձեւը: Օրինակ հին ნებაი მამისა ჩემისა ზეცათაისაი nebai mamisa čemisa zeçat،ai sai «կամքը հօր իմ երկնքի» յատկացեալ neba-i ուղղականից կախուած է mam-isa čem-isa յատկացուցիչը –isa սեռականի վերջաւորութեան, որից իր հերթին կապուած է zeça-t'a-isa-i յատկացուցիչը սեռական յոգնակի -t'a վերջաւորութեամբ, յաւելացած թէ նախորդ իր համար յատկացեալ mamisa čemisa բառերի սեռականձեւը եւ դրա յատկացեալ –i ուղղականի ձեւը, եւ ստացւում է բարդ համաձայնութեան հիւսք zeça-t'a-isa-i:



Նոյն խոռերէնում, ինչպէս DINGIR^mes-na[=enna] artiniwena «դիցերը քաղաքի»,

ուր յատկացուցիչ artiniwe «քաղաքի» ունի իր սեռականի –we վերջաւորութեան վրայ նաեւ յատկացեալի (enna «դիցեր, աստուածներ») հոգնակի –na վերջաւորութիւնը, ինչպէս վրաց լեզւով ասէինք ღმერთნი ქალა ֊ ქისანი Imert,ni K,alak,istani:

Բոլոր գիտունները ընդունում են, որ հայերէնը, մանաւանդ բարբառները, մեծ ժառանգութիւն է ստացել ուրարտերէնից կամ աւելի ճիշտ Ուրարտուի լեզուներից, թէպետ, ինչպէս վերեւում տեսանք, մի քսան-քսանհինգ ընդհանուր բառերը միայն մօտ հինգ տոկոսն են կազմում ուրարտերէնից մեզ մնացած չորս հարիւրից քիչ աւելի բառերից կամ արմատներից, թողած դեռ այն հանգամանքը, որ դրանից որոշ քանակ կարող էր մտնել Աղձնիքի-Տուրուբերանի միջով արմիններէն-շուպրերէն խոռեան բարբառից, ինչպէս օրինակ ar- «տալ», որը ըստ իս ﬓացել է հայոց յարիմ բայի մէջ (ուր յ նախածանց է, ինչպէս եւ յառնեմ «վեր կենալ» բայի մէջ):

http://www.sd-editio...854 default.anv

[Johannes]

Ղափանցեան...

Բայց ամենաուշագրաւը այն է, որ մարդկանց յատուկ անունները հայոց մէջ գերազանցօրէն խոռերէնից (hurrian) են կամ Արմենաշուպրիայի վրայով՝ ասսուրաբաբելականից: Ուրարտական պանթէոնի շուրջ վաթսուն դիցանուններից, որ Մհերեան դռան արձանագրութիւնն է տալիս, հայերէնում ոչ մէկը չի մնացել, եթէ չհաշուենք Ar,a (Arha) եւ մեր Արա անունը: Բոլոր բնիկ մեր դիցանունները՝ կամ որպէս էութիւններ եւ կամ որպէս նրանց յատկութիւնները, փոխաբերութիւնները, ունեն փոքրասիական եւ խոռեան ծագում:

Այդպիսիներն են-Արա, Տորք (Տուրք, Տարք), Հեպիտ կամ Հապիտ, Շանթ (որից՝ շանթ), Շուշիկ կամ Շոշկ (շուշակել, շոշակել «նազանք անել» բայի մէջ), ան «աստուած» (Ծովիան եւ թերեւս Անբերդ բառերի մէջ), Թեպղա (Թպղի) չորս աստուածները (=խեթ. telipi աստուածները), ճիւաղ (=zawalli-«հրէշ աստուածները»), Նար «ջրահարս» (Ծովինար, Ոսկինար, Հեղնար, Նուրին>Նարին, հո՜յ նար «մեծ ջրահարս», կամ նարս հոյ>նարոյ...բաբելական nār գետի ջրի դիցանունից), Մաժուն քրմի անունը, որ աստուածացւում է եւ գերեզմանի պաշտամունքը հռչակւում է համահայկական տօն (ըստ Խորենացու), համընկնում է փռիւգիական Masanes դիցանուան Ատտին, որի «խորհրդատօնս կատարէին» Պոնտոսում միջին դարերում անգամ (ըստ Յովհ. Սարկաւագի), եւ որի անունից եմ ես հանում ատինել (այդ բառը բերում է Գր. Մագիստրոսը իր 67 թղթում) այդ աստծո ինքնամորձատման հետեւանքով, երբ անընդհատ նրան հետապնդում էր Կիբելան . աստուած ըստ Մառի փռիւգիական յայտնի Sawazios-ի անունից, ինչպէս փռիւգիացիների մօտ trqq նշանակում է «աստուած», բայց ծագում է Tarku- աստծու անունից (=մեր Տորքը):

Ուրարտական պանթէոնում կան ի հարկ է դիցանուններ, որոնք յիշատակւում են եւ հարեւանների մօտ, ինչպէս ուր. Teišeba ամպրոպի աստուածը, որն է փոքրասիական-խոռեան (հուրրիական) Tešup-ը, ուր. Unina=բաբել. Onn(es) կամ Oann(es)*, ուր. Ziqequni=խեթ. Zagaga (պաշտւում է Խուբիշնա քաղաքում, Bogh. St. III, 98), ուր. Anapsa նմանւում է խեթ. Napsara դիցանուան, ասսուրաբաբելական ծագում ունեն ուր. Šebitu եւ Adaruta աստուածները (տե'ս «Տեղեկագիր» Հայկական Ս.Ս.Ռ. Գ.Ա. 1944 թուականի № 6-7, եւ Շեբիթու մասին առանձին իմ գրքոյկը, նոյն Ակադեմիայի հրատարակութեամբ 1947 թուականին):

Բայց օգտուելով առիթից, ես կուզէի այստեղ ցոյց տալ նման մի աստուածանուան–ուրարտ. Turan- եւ խոռ. Tiranna- անդրադարձումը հայոց լեզուի մէջ եւ շեշտել այս դէպքում եւս խուռի-սուբարեան առաջնութիւնը ուրարտականի հանդէպ:

Խոռեան (Խուռիտական, Հուռիական) tiranna կամ ^dTiranna նշանակել է «ծիածան»** եւ

դրա աստուածացումը, որից ունենք Նուզիի փաստաթղթերում Ar-tiranna «նուէր Տիրաննայի» յատուկ այրանունը: Ըստ իս այդ tiran- «ծիածան» բառը հեշտութեամբ կարող էր դառնալ հայերէնում «ծիրան» տ>ծ փոխանցմամբ, ինչպէս՝ տատանիմ (տանիմ բայից) եւ ծածանիմ, պիղծ>պղտոր, պարտ (հպարտ, ամպարտաւան)>պարծիմ, աղտեղութիւն//աղծութիւն, կեղտ>կեղծ...բարբառներում՝ տո//ծո, Տրդատ>Ծրդատ եւ այլն եւ այլն: Իսկ հայոց ծիրան-ի բառը հնում նշանակել է «գեղեցիկ կարմիր խառն դեղինի հետ, վարդագոյն ոսկեգոյն, մանուշակագոյն, ծովագոյն, երկնագոյն» (ըստ առձ. բառարանի) եւ ոչ մի կապ չունի ծիրան պտղի հետ: Մեր ժողովուրդը ծիածանին ասում է «կանաչ ու կարմիր» եւ բնական է որ հայոց ծիրանի բառը նախկին tiran- «ծիածան»ից ժառանգած ունենար այդ «կարմիր-դեղին» կամ ժողովրդական «կանաչ ու կարմիր» գոյնը: Միւս ուժեղ յատկանիշը այդ ծիածանի աղեղնաձեւ լինելն է եւ այդ յականիշը պահել են վրացիք ჭირანო čirano (ճիրանո) «լուսնի բակը»:
Ի դէպ վրաց լեզւում ծիրան պտուղը կոչւում է ჭერამი čirami, որ ինչպէս տեսնում ենք տարբերւում է čirano «աղեղ, բակ» բառից թէ իմաստով եւ թէ հնչմամբ: Խոռերէնում tiranna «ծիածան» բառը համարւում է փոխառեալ սումերերէնից (տե'ս Nuzi personal names, էջ 267): Իսկ որ «ծիածանը» կարող է եւ աստուածացուել, այդ ցոյց է տալիս եւ յուն. iris «ծիածան» եւ Irida դիցուհու անունը, որպէս աստուածների համբաւաբերի. Ինչպէս տեսնում ենք խոռ. Tiran- դիցանունը աւելի մօտ է հայոց ծիրան- եւ վրաց čirano բառերին իր ձեւով, քան ուրարտ. Turan դիցանուան ձեւը: Սա եւս գալիս է ասելու, որ հայոց շատ բառեր, թէ յատուկ եւ թէ հասարակ, աւելի շուտ հարաւից*** են, խուռիական (խոռեան) Արիմէ-Շուպրիայից, քան Ուրարտուից:

Ծանօթ. Յովհաննէսի.
*Եթէ հայոց Օննիկ (Աւնիկ) անունը առնչում չունի Հաւնունի նախարարաց տան անուան հետ, կամ արաբ աւն-عون (օգնութիւն) անուան հետ, ապա կարելի առնչել հին Արարատեան Onina կամ Onn անուան: Թերեւս Հաւնիկ-Աւնիկ-Օնիկ նոյնն է ինչ Հաւնունի անունը եւ հին Արարատեան Onina-ն:

** Մեզմէ ոմանք ծիածանը կը ճանաչեն «ծիրանի գօտի» անունով:

***Հայաստանի հարաւ արեւմտեան գաւառներից:

Նկատողում.
-Ծիրան պտուղը ծիրանի գօտիի (ծիածան) նման կանաչ-կարմիր-դեղին եւ կոր է:

-«Չիր»ը, այսինքն չորացած պտուղը, հաւանաբար ծիրան պտուղի անուան առաջին մասէն (ծիր-ճիր) առաջացած է:

Edited by Johannes, 14 December 2007 - 08:27 AM.

[Arpa]

Սիրելի Օհան,
Կրկին մի հոյակապ յղում:
Խնդրեմ սա յօդուածը կրկին ուղարկես Mythology- ի նէրքեւ:
Իսկ ինչ վէրաբերի ԾԻՐԱՆ/ Տիրան , խնդրեմ փնռիր եւ տես թէ որտեղ յարմար է կրկին յղել, քանի մենք քանիցս խօսել ենք ծիրանի- ի եւ նարնճագոյնի մասին:
Flag, tricolor, orange, tsiran etc.
Այստեղ աւելացնեմ որ իմ երկար տարիների քարոզումը վերջապէս իր տեղին հասավ երբ մեր Թագաւոր Մովսէսը եւ այլք դաւանփոխուեցին եւ ԾԻՐԱՆԻ- Ի առաքեալ դարցան:

[Johannes]

Սիրելի Արփա,

Քեզ կը թողում արձանագրել՝ այնտեղ որ հարմար կը դատես:

[Johannes]

Գ. Ա. Ղափանցեան,

«Հայոց Լեզուի Պատմութիւն-հին շրջան»,

Երեւան 1961

էջ 102, չորրորդ գլուխ

Հայերէնի աղերսը Խուռի եւ Ուրարտական լեզուների հետ

Տիգրիսի վերին հոսանքի վտակների աւազանում, գտնւում են բեւեռագիր աղբիւրների Արիմէ (-հայոց Անգեղ Տուն) եւ Շուպրիա (այժմեան Մուֆարկին-Տիգրանակերտ) երկիրները: Ասսուրական աղբիւրների բազում վկայութեամբք. դրանք միշտ միասին էին հանդէս գալիս եւ դիմադրում ու երբեմն էլ դաշնակցում էին ուրարտացիներին, ինչպէս Անդարիայի ժամանակ, որ ապստամբել էր Ասսուրբանիպալի դէմ: Գիտական արդի հետազոտմամբք ընդունւում է, որ այդ տեղերը, ընդհուպ մինչեւ Վանի լճի հարաւային լեռնաստանը, կազմում էին Խուռի-սուբարիների վերջին բնագաւառը, ուր դեռ VIII դարում խօսւում էր այդ լեզւով եւ դեռ լիովին չէին ձուլուել սեմականների կողմից:

Արիմէ կամ Արմէ հետագայում յայտնի է դառնում Բեհիստունի պարսից արձանագրութեան մէջ Armina անունով նոր –ina տեղանուն կազմող ածանցով, ինչպէս ստացուեցին Hatina, Naharina, Urartina (կամ Urrartina), Nasibina (Մծբին) եւ այլն:

Հայասցիները, որ բռնել էին Ar(i)me>Armina եւ Šupria խոռերի (կամ խուռիների) այդ նախկին երկրամասերը, VII-VI դարերի ընթացքում քաղաքականօրէն արդէն այդ արիմ խուռիների եւ կազմալուծուած Ուրարտուի դերն էին ստանձնել եւ պարսիկ մեդացիների կողմից իրենց յայտնի Արմինայի ժողովուրդն էին համարւում, ինչպէս ասսուրբաբելացիների նոյն ժամանակուայ յորջորջմամբ դրանք էլի նախկին իրենց ծանօթ ուրարտացիքն էին, այսինքն՝ բռնել էին Ուրարտու պետութեան քաղաքական տեղը: Պէտք է ենթադրել*, որ Տիգրիսի այդ վերին հոսանքում ընկած եւ լեռներով պաշտպանուած տարածքները, ի մէջ առեալ թերեւս* եւ Տարօնը, խօսում էին խոռեան դեռ մնացած բարբառներով (VII-VI դարերում), իսկ Ծոփքում իշխում էր խեթերէնը, գոնէ VIII դարում, դատելով ուրարտական արձանագրութիւններից: Խեթերն եւս այդ ժամանակ սկսել էին «ապազգայնանալ» կորցնելով իրենց լեզուն եւ անհետանալով որպէս ժողովուրդ չորրորդ դարում (մեր թուարկումից առաջ): Ցեղօրէն այդ ամբողջ շրջանում, սկսած Ծոփքից (խեթական նախկին տիրոյթ) եւ վերջացնելով Անգեղտուն (Armina) եւ Սղերդ-Մուֆարկինի մարզերը, ուր դեռ մնացել էին շուբարի-խուռիները, ամէնաուժեղ տարրը հանդիսացան հայա-բալայցիները, որոնք եւ ենթարկեցին ու ձուլեցին այդ արդէն թուլացած ժողովուրդներին ու ցեղերին:

Հայ ժողովուրդի ցեղական եւ լեզուի հիմնական կորիզը այդ կերպ է եղել, վերջանալով երրորդ դարում, երբ հայերը իւրացրին ողջ Ուրարտուի եւ շրջակայ երկրների որոշ տարածութիւնները, որոնք հայացուեցին:** Ամենաուժեղ ցեղային լեզուները այդ ամբողջի մէջ բնականաբար պէտք է լինէին խոռերէնը եւ նրան մասամբ ազգակից ուրարտերէնը: Այդ տեսակէտից մենք այստեղ պէտք է հնարաւորին չափ ի յայտ բերենք լեզուական այն տարրերը, որոնք այդ լեզուներից մտել են հայոց լեզուի մէջ, թէ՛ գրաբարի եւ թէ՛ բարբառների: Եւ այդ տեսակէտից մեծ հետաքրքրութիւն եւ պատմական արժէք են ստանում մասնաւորապէս այն լեզուական հանդիպումները, որ զուգադիպում են տեղական հայ բարբառների եւ հին նոյն տեղի խոռեան եւ Արարատեան լեզուներին:

Բայց որովհետեւ ուրարտական եւ խուռիական այդ լեզուների շատ տարրերը (բառեր եւ ձեւեր) մեզ մնում են դեռ անըմբըռնելի, ուստի ստորեւ բերւող մեր այս լեզուական համեմատական ուսումնասիրութիւնը հարկաւ կը լինի շատ թերի:

(Շար.)

Ծանօթ.

*շեշտացումը պատկանի արձանագրողիս:

**Սա Գիտուն Ղափանցեանի տեսակէտն է, քիչ մի ուրիշ հայ-բալայ տարածումով՝ Աճառեանի տեսակէտը նաեւ, այլ ոք թէ համաձայն չլինի, թող իւր տեսակէտը փոխանցէ: Ի վերջոյ ո՞վքեր են Հայաստանցի խոռերի եւ խեթերի յետնորդները. եթէ ոչ մենք: Առաջին հայերը, Հայաստանեան ցեղերը միաւորող ու դաշնակեցնող դեր են վերցրել: Հայերէն լեզուն այդ է ապացուցում: Այդ լեզուն, Հայաստանցի ազգերի խճանկարն է իր մէջ ներառում: Այդտեղ չկան յաղթողներ ու պարտեալք: Կայ խաչաւորում, մերում, դաշնաւորում:

Այժմ չկան խոռեր, խեթեր, աղուաններ ու այլ մանր ցեղեր, բայց կան հայեր, որոնք իրաւական ժառանգորդն են Հայաստանեան աշխարհների: Եթէ երբէք Ցեղասպանութիւն տեղի չունենար, այդ տարածքների խուռիներն ու խեթերը, ուրարտացիներն ու հայ-բալայները իրենց տեղերը մնացած պիտի լինէին: Ցեղասպանուած եւ գաղթեցուած հայ ժողովուրդն էր այդ հին մանր ազգ-երկիր-մշակոյթների ներկայացուցիչը: Հայ ժողովուրդի տարածքային ոչնչացումով, ոչնչացաւ բազմաթիւ անլուծելի մնացած պատմաբանական խնդիրների լուծման հնարքը: Հայ ժողովուրդը, իր բանահիւսութեամբ, բարբառներով, ցեղային տիպով, աւանդներով, ՝ պատմութեան խորութեան մէջ մութ մնացած կէտերն էր լուսաւորում: Այն ինչ արձանագրուել է բնասէրների կողմից մինչ այսմ, այդ է վկայում: Երբ ի մի ենք բերում. Սասնայ դիւցազներգանքը, խորենացին եւ միւս մատենագիրների վկայութիւնները, վերծանուած սեպագրերը, մեհենագրերը, լեզուաբանների ուսումնասիրութիւնները, օտար եւ հարեւան ազգերի պատմագիրների վկայութիւնները, հեթանոս կրօնների սուրբ գիրերը, որոշ պատկեր կազմում ենք անցեալի մասին: Ասուածի լաւագոյն ապացոյցը. քրիստոնեայ հայ մատենագիրների փոխանցած տեղեկանքն է, հին հայ հեթանոս կրօնի մասին: Մատենագիրները այդ Արմէ-Շուպարի երկրի դիցերի մասին զրուցելիս, զրուցում են, որպէս իրենց նախահայրերի երկրպագած դիցեր: Այժմ թուրքիայի տարածքին ո՞ր թուրքն է յիշում հայաստանեան աշխարհներում ապրած ու գործած դիւցազուների մասին, որպէս իր ցեղի պետ ու նախահայր: Նրանք գնում են Կասպիցի աւզուտ ջուրից այն կողմ եւ առնչում այդ անծայրածիր վայրերում ապրած ու գործած թաթարի մոնղոլացեղերին: Պատմութեան եւ արեգակնային ճշմարտութեան դէմ ոճիր է սա, ոճիր՝ մարմնացեալ եւ անմարմին ոգիների հանդէպ:

Հայը իր արեւպաշտութեամբ ճշմարտասիրութիւնն է՝ ճշմարիտն է երկիրպագանել: