Յովհաննէս 05.07.2008
«Իր գրական եւ հասարակական գործունէութեան վերջին տարիների ընթացքում Չարենցը մի քար էր ընկած խորհրդային պոեզիայի ճանապարհին: Այսօր, ընկերներ, երբ մենք խօսում ենք սոցիալիստական ռեալիզմի պոեզիայի մասին, պէտք է Չարենցի այս գրականութիւնը ջախջախուի եւ դէն շպրտուի, որպէսզի իր ազդեցութիւնը չունենայ երիտասարդ գրողների վրայ:
...Մեր մի շարք սկսնակ գրողներ կրկնում էին այն, ինչ-որ Չարենցն էր ասում: Այստեղ արդէն պատրաստուել էր երիտասարդ գրողների մի բանդա, որոնց մէջ Չարենցի հանդէպ քծնանքը, նրա ետեւից քարշ գալը ցայտուն կերպով էր արտայայտւում:
...Եզ ուզում եմ խօսել նաեւ Խ. Դաշտենցի մասին: Նա էլ այն գրողներից է, որ քծնանքի քարշ գալու բոյն է դարձել: Նա իր ոտանաւորներից մէկը նուիրել է Չարենցին, նրա աղջկան, նրա հօրը:
... Իսկ Սուրէն Թարեանը՝ նացիոնալիզմի այդ խուլիգան մոնթը ասում է, որ ինձ համար չկայ յեղափոխական կամ հակայեղափոխական բանաստեղծութիւն: Եթէ բանաստեղծութիւնը լաւն է- ես հիանում եմ:
«Նոյեմբեր»ի ձեւական լիկուիդացիայից յետոյ Չարենցը ղեկավարել է նացիոնալիստական- հակայեղափոխական խմբակը: Իր ստեղծագործութեան մէջ նա միշտ աշխատել է նացիոնալիզմին հագցնել գեղարուեստական շապիկ: Նա երբէք չի եղել հետեւողական յեղափոխական բանաստեղծ: Նրա ստեղծագործութիւնները հանդիսանում են հայկական նացիոնալիզմի սնապանծ արտայայտութիւնները:
... «Գիրք Ճանապարհ»ի մէջ նա գովաբանում է հայ նացիոնալիստական-ռեակցիոն-բուրժուական գաղափարախօսութիւնը: Դա երեւում է գրքի ամբողջ կոնցեպցիայի մէջ:
... Նա ուզում է ասել, որ մեր ժողովուրդը սովոր է եղել ստրկութեան եւ ներկայումս էլ նա ստրկական վիճակում է գտնւում: Խօսքը վերաբերում է ներկային: Այդ թեորիայի հակայեղափոխական, դաշնակցական բնոյթը պարզ է: Ըստ Չարենցի, մեր ժողովուրդը դէպի պայծառ ապագան գնալ չի կարող, նա դրախտ կը մտնի այնպէս, ինչպէս ասեղի ծակով ուղտը կանցնի:
«Պատմութեան քառուղիներով» պոեմների այս գաղափարները ուղղուած են մեր կոմունիստական ապագայի դէմ:
... Հակայեղափոխական-նացիոնալիստ Խանջեանին Ար. Չօպանեանը առաջադրում է սահմանների հարցը, Ղարսի հարցը եւ առհասարակ Խանջեանը եւ նրա վոհմակը հրահրում էին այդ հարցը: Այդ նացիոնալիստական կոնցեպցիան իր գեղարուեստական թաքուն արտայայտութիւնն է գտել Չարենցի գործերի մէջ դեռ 1933ից: Եւ պատահական չէ, որ երբ լոյս է տեսել «Գիրք ճանապարհի»ն, նացիոնալիստ-դաւաճան Խանջեանը Հայաստանի Կոմկուսից թաքուն նամակ է գրում հակայեղափոխական Արշակ Չօպանեանին, թէ լոյս է տեսնում Չարենցի գիրքը եւ այն պէտք է մասսայականացնել արտասահմանում:
Հրաչեայ Քոչար
Հայաստանի գրողների միութեան ժողովի ելոյթից, 17 Ապրիլ 1937
