126 replies to this topic

[Johannes]

http://hyeforum.com/...5...st&p=241066

Յիս քու ղիմեթըն չ'իմ գիդի՝
Ջավահիր քարի նըման իս.
Տեսնողին Մեջլում կու շինիս՝
Լէյլու դիդարի նըման իս:

Աշխարումըս իմըն դո'ւն իս,
Բեմուրվաթ իս, մուրվաթ չ'ունիս.
Պըռօշներիդ նաբաթ ունիս,-
Ղանդու շաքարի նըման իս:

Դադա պիտի՝ թարիփդ ասէ,-
Ակռէքըդ յաղութ ալմաս է,
Ռանգըդ Փըռանգի ատլաս է,-
Զար ղալամքարի նըման իս:

Մազիրըդ նըման ռէհանի,
Դուն ուրիշ խիալ մի՛ անի,
Ռահմ արա՛, հոգիս միյ հանի,-
Մուրվաթով յարի նըման իս:

Վո՞ւնց դիմանամ էսչափ չարին՝
Աչքեմէս կաթում է արին.
Սա՛յաթ-Նովա, նազլու յարին
Գընած նօքարի նըման իս:

Սայեաթ Նովայի այս տաղը գրուած է 18-րդ դարու Տփղիսեան (Թիֆլիս, Թբիլիսի) բարբառով: Հաւանաբար, սա, վրաց արքունիքի մօտ գտնւող, հայ ժողովրդեան վերնախաւի բարբառն է եղած: Այդ ժամանակ, Հայաստանի ու Վրաստանի արեւելեան բաժինը կը գտնուէր Պարսից իշխանութեան ներքոյ: Թէեւ վրացիք ունէին պետութիւն, բայց այդ պետութիւնը կախեալ էր Սպահանէն: Նոր եւրոպական մշակոյթը, իր արժէքներով հանդերձ, տակաւին չէր թափանցած երբեմնի քրիստոնեայ արեւելքէն մնացած վերջին երկու ազգերուն՝ հայոց եւ վրաց: Հաւանաբար, անոնց նիստ ու կացը, կենցաղը եւ տարազը, շատ նման էր Հայոց Բագրատունի թագաւորութեան մայրաքաղաք. Անիի բնակիչներուն ունեցածին: Մշակութային քրիստոնէական այն շերտը, որ աւելացած կրնայ ըլլալ՝ այդ Ջենովական ու Վենետիկեան Միջերկրածովային ու Սեւ ծովային առեւտրի միջոցով փոխանցուածն է թերեւս, ինչպէս նաեւ՝ ջուղհայեցի հայ վաճարականներուն բերած նորամուծումները:

Անի մայրաքաղաքի վերջնական դատարկումը, գրաւումներու եւ երկրաշարժներու պատճառով, այնքա՜ն
Նշանակալից երեւոյթ եղած է որ, հին սփիւռքահայերու՝ հին գաղութահայերու յիշողութեան մէջ մնացած է, որպէս իրենց կազմաւորման պատճառ: Ընթերցած եմ Լեհաստանի, Տրասնիլվանիոյ, Վալախիոյ, Ղրիմի, Նոր Նախիջեւանի, Ուլնիոյ (Զէթուն), Կիլիկիոյ եւ այլ վայրերու հայոց պատմութիւնը, եւ միշտ յիշատակուած գտած եմ՝ Անիէն գաղթած ու այդ վայրերու մէջ հաստատուած հայերու մասին վկայութիւններ: Հաւանաբար, ճշմարտութեան մեծ բաժին կայ այստեղ, անմեղ բայց չնչին սնափառութեան մը կողքին, քանզի փոքրաթիւ բնակիչ ունեցող աւաներէ, գիւղերէ եկած եւ նոր վայրերու մէջ հաստատուածներու նախկին բնակավայրի մասին պատումները այնքա՜ն ազդ եւ յիշատակ պիտի չի թողնէին, որքան որ թողեցին Անիի նման մեծ եւ վաճառաշահ քաղաքի նման վայրէ եկած ու համեմատաբար մեծաթիւ բնակչութեան թողած հետք-յիշատակարանը:
Ինձ հետաքրքրած է նաեւ՝ Անի քաղաքի ժողովրդական լեզուն: Ի՞նչ լեզու խօսած են, այդ լեզուն եթէ պիտի դասուի, հայոց բարբառներու ո՞ր դասին մաս պիտի կազմէ:

Անին Շիրակի տարածքին կը գտնուի: Վերապահ կը մնամ. ստոյգ դատումներ անելէ, բայց որոշ գաղափար մը ունինք Շիրակի (Գիւմրի), անոր անմիջական դրացի Վանանդի (Կարս), Նոր Նախիջեւանի, Ղրիմի եւ միւս գաղութներու հայոց լեզուէն:

Նախորդող մէկ յղման մէջ, գրած էի միայն արեւմտահայոց (իմացի՛ր՝ արեւմտահայերէնախօս) գործածած ակռայ բառի մասին, արեւելահայերն գործ ածեն ատամ բառը: Թիֆլիսի հայոց այդ ժամանակուայ բարբառը, չի դասուիր արեւելահայերէն կամ արեւմտահայերէն, այդտեղ կան. արեւելահայերէն «վունց դիմանամ» (ինչպէ՞ս դիմանամ) եւ արեւմտահայերէն «ակռէքդ»: Գրաբարեան այ երկրբարբառն ու իրեն յաջորդող ք յոգնակերտ մասնիկը բարբառներու մէջ տուած է էք ձեւը, ինչպէս նաեւ այ երկբարբառը տուած է է: Գայլ>գէլ, ծայր>ծէր, երախայք>երեխէք, ակռայք>ակռէք: Լոռիի բարբառով գրող Թումանեան,իր գործերուն մէջ, գրեթէ միշտ այս ձեւն է գործածած: Դասականով գրող Թումանեան, գործածեր է է տառը, մինչ Աբեղեանի ուղղագրութեամբ. հարթուած է Թումանեանի մօտ զանազանւող է եւ ե տառերու տուած իմաստային տարբերութիւնները, բոլորը դառնալով ե: Օրինակ՝ Թումանեանի մօտ ծէր(=ծայր) եւ ծեր (=պառաւ), իսկ Աբեղեանի ուղղագրումով. բոլորն ալ ծեր (=պառաւ):

Մէկ անգամ եւս գրեմ, Սայեաթ Նովայի տաղի այս տունը.

Դադա պիտի՝ թարիփդ ասէ,-
Ակռէքըդ յաղութ ալմաս է,
Ռանգըդ Փըռանգի ատլաս է,-
Զար ղալամքարի նըման իս:

Բառամեկնում

-Դադա, վրական լեզուներով դեդա կը նշանակէ մայր, սակայն այստեղ, ուրիշ բառ է, եւ մէջբերմանս աղբիւրը չի բացատրեր իմաստը,
-Թարիփ (tarif) ծանուցում, բացատրութիւն, այստեղ՝ գովասանք, բառի ծագումը արաբերէն է,
-Յաղութ, յակինթ, rubies, sapphire, թանկագին հանքային քար, ադամանդի տեսակ,
-Ռանգ, երանգ, գոյն,
-Փըռանգի, ֆրանսական, եւրոպական,
-Ատլաս, նրբահիւս կերպաս
-Զար, ոսկի, պարսկերէն բառ:
-Ղալամքար, մէջբերմանս աղբիւր գիրքը զայն թարգմանէ որպէս. «գոյնզգոյն ծաղիկներով զարդարուած նուրբ կտաւեղէն» եւ հաւանաբար ճիշտ է, քանզի Սայեաթ Նովա բանաստեղծը այդ բառը գործածած է, երբ գովասանքի ենթակայն կը համեմատէ Փըռանգի ատլասի հետ:

Այնթապցի յայտնի արծաթագործ գերդաստան մը կայ, որուն միակ ժառանգորդը (կարծեմ), անցեալ շաբաթ հոգին աւանդեց: Դասընկերս էր ան: Արթուն Գալեմքերեան: Աստուած հոգիդ լուսաւորէ ընկեր:
Գալեմքեր անունը ձեւաւորուած է ոսկերիչի կամ արծաթագործի արհեստի համար: Եթէ բաղադրենք բառը, պիտի ստանանք արաբերէն ղալամ-գալեմ «մատիտ, գրիչ, սրածայր մետաղէ մատիտ» եւ քեր-քեար-կար, այդ հին հայկական եւ պարսկական բառ-ածանցը, որ շատ մը արհեստներու բնորոշիչ անուններ կերտած է: Արթուն վարպետ արծաթագործ եւ յօրինող երաժիշտ էր: Անոր ելեկտրական դաշնամուրէն շատ լսած եմ Սայեաթ Նովայի երգերը:

Edited by Johannes, 02 July 2008 - 07:42 AM.

[Johannes]

«Տեղանուն» անուն շարանին մէջ, վերլուծած էի աֆղանական Ղանդահար (Kandahar) քաղաքի անունը, որպէս Iskandarhar-էն առաջացած անուն: Ինչպէս գիտենք, Alexander անունը արեւելեան ժողովուրդներու մօտ հնչուի Iskandar ձեւով:

Ունինք Միջին Ասիական Սամարղանդ Samarkand քաղաքի անունը: Հաւանաբար նշանակէ՝ «թուխ քաղաք»: Շաքարի գիւտը կը պատկանի իրենց ժամանակի աշխարհակալ արաբներուն: Անոնց շնորհիւ է, որ շաքարը, որպէս նիւթ եւ որպէս անուն. տարածուեցաւ բոլոր ժողովուրդներուն մօտ: Արաբներն էին թուղթի պատրաստութեան եղանակը Չինաստանէն առին, եւ սորվեցուցին աշխարհի մնացեալ ժողովուրդներուն:

Սայեաթ Նովայի տաղի այս տան մէջ,

Աշխարումըս իմըն դո'ւն իս,
Բեմուրվաթ իս, մուրվաթ չ'ունիս.
Պըռօշներիդ նաբաթ ունիս,-
Ղանդու շաքարի նըման իս:

Գրուած էր՝ «Ղանդ ու շաքարի նըման իս», այսինքն՝ ղանդ եւ շաքար զատ-զատ: Երբ զատ-զատ գրուի, այս նշանակէ թէ՝ ղանդ շաքարի տեսակ է, եւ յիշուած՝ շաքարի կողքին, որպէս համարժէք բառ: Ես այդ տողը վերածեցի «Ղանդու շաքարի նըման իս» ձեւի, մտածելով որ, գուցէ տպագրական սխալ է կատարուածը, ու տողը պիտի նշանակէ՝ (Սամար)Ղանդ քաղաքի շաքարի նման ես:

Չեմ գիտեր, որքանո՞վ ճիշտ է ըրածս, Սայեաթ Նովան «Ղանդ» բառով այստեղ, քաղցրավենի՞ նկատի ունի, թէ՞ Սամարղանդ քաղաքի կրճատ ձեւը (Ղանդ) գործածելը սովորոյթ էր այդ ժամանակ:

Սակայն ստոյգ է, որ Ղանդ բառը ծագած է candy-ներու արտադրութեամբ հռչակաւոր Սամարղանդ քաղաքի անունէն:

Արփա, լա՞ւ ես Բարեկամ, անգլերէն candy բառի ծագումը ի՞նչ է:

[Arpa]

Սիրելի Յովհաննէս, դու պիտի դադարես ինձ մտրակել?:
Խնդրեմ, ՄԻ!
Շարունակիր!!

[url="http://hyeforum.com/...iew=findpost&p=
Սակայն ստոյգ է, որ Ղանդ բառը ծագած է candy-ներու արտադրութեամբ հռչակաւոր Սամարղանդ քաղաքի անունէն:
====
Արփա, լա՞ւ ես Բարեկամ, անգլերէն candy բառի ծագումը ի՞նչ է:

Տես իմ Aug. 17 2007 գիրը սա շարանում
http://hyeforum.com/...p;hl=rock candy
Տես Լիբանո-Սուրիա Ղանդուր(ghandour) շաքարագործ, անուշագործ հրուշակագործ գերդաստանները:
Չի մոռանալ Հալէպի շաքարագործ, անուշագործ Մուսատտատ եւ Մահրուսէ գերդաստանները:
Հնդկաստանի Ղանդի գերդաստանը ինչ կապ ունի?
Candy=from Fr. It. Candir, candire, to form crytallize, from the Arabic qandi=made of sugar, from the Sanskrit khanda=a piece of sugar.
Կարող եմ աւելի երկարել բայց երեւի այժմ այսքանը բաւ է:
Իմ պարսկերէն բառաարանը ասէ
ذقن qand Նշանակի lump of sugar, sugar cube. Բայց չի ասի “քանդահար” ին չ նշանակի:
Կարող ենք խաղալ այդ վերջածանցով տեսնենք թէ ու կը յանգինք:
Չի մոռանալ ղանդուր, ղանդհար, ղանդհի ազգանունները:
Իսկ, ինչ նշանակի մուրվաթ? Միթէ այդ աղերս ունի Արաբերէն մրուէ մուրաբբա ի հետ? Իմա , marmalade, նարնջի պահածոյ?

Edited by Arpa, 02 July 2008 - 05:38 PM.

[Arpa]

Այո, գիտենք որ ղալամ* Արաբերէնով նշանակի մատիտ, բայց միաժամանակ դա նշանակի Թուր(chisel), իմա զումբա, փորագրիչի** (engraver)գործիք,պարզապէս ԳՐԻՉ?*** , ղալամքար փորագրիչ, ըլլայ մանրանկարիչ , արձանագործ կամ խաչքարագործ: Այդ պատճառավ Պետրոսը****իր մականունը բարեփոխեց, հակառակ որ նա սխալ հէգեց իբր Դուրեան, Ստամբոլեան խուլ ականջ?
*Չի շփոթել ղուլամ, տղայ, ծառայ ի հետ Միթէ այստեղից է օղուլ/օղլան բառը, իմա սուլթանի հեշտանքի ենթակայ տղայ, "օղլան, օղլան, նէ կիւզել օղլան"? Արդեոք այդ օղլանը ինչ ազգի պատկանէր?
** Մի ժամանակ Հաէպում Վարդավար Չոլաքեան անուն արուեստասէր, արուեստագէտ փորագրիչ կար: Արդեոք ինչ պատահեց նրան?
*** Նկարիչ, լուսանկարիչ, փորագրիչ, մանրանկարիչ, լուսավորիչ.... եւ երբէմնի մեր գրչակից քաքագրիչները որք մեզ ասէն թէ քոքմա, քաքմա, քաքստրմա եւ ֆուրքիշ քաֆֆի բառերը մեր համադամ կերի Հայերէն անուններն են
**** Դանիէլն ալ լքեց իր Չիբուքեարեան , ծխամորջագործ, pipemaker մականունը

Edited by Arpa, 02 July 2008 - 09:29 PM.

[Arpa]

Պիտի անպայման նայեմ boy/տղայ, օղուլ, օղլան բառի բուն իմաստը:
Բայց պիտի տեսնել թէ ինչու մեր Ափրիկէ -Ամերիկացի դրացիները ատեն այդ "boy" բառը:
BOY-a-ji-ian???
Ամօթ ինձ:
Այո, այո գիտեմ որ բոյա/boya նշանակի ներկ: Բայց ինչու ֆուրքերէն ենք խօսում?
Ներկարեան մականունը ինչպէս նվաստ է Boya-ji-ian ի?

Edited by Arpa, 02 July 2008 - 09:57 PM.

[SAS]

Մուրվաթ = գութ, մեծահոգություն
ԲեՄուրվաթ = անԳութ, անՀոգի
Ղանդ = բաց վարդագույն շաքարի տեսակ
Դադա = իմաստուն, մեծ վարպետ

[Johannes]

Խնդրեմ, ՄԻ!

Լաւ, ուրեմն սխալ ստուգաբանեցի., քանի որ Սանսկրիտի մէջ ալ կայ այդ բառը:

Իսկ, ինչ նշանակի մուրվաթ?

Սասի գրածին համաձայն եմ: Մրուա(թ). արաբերէն նշանակէ՝ մեծահոգութիւն, ազնուութիւն: Մարուա իգական անձանուն է, Մրուան՝ արական: Կայ նաեւ՝ մուրտ. բուրումնաւետ ծառի անուն, բայց սա կապ չունի թերեւս:

Միթէ այստեղից է օղուլ/օղլան բառը, իմա սուլթանի հեշտանքի ենթակայ տղայ, "օղլան, օղլան, նէ կիւզել օղլան"? Արդեոք այդ օղլանը ինչ ազգի պատկանէր?

Այդ ողլանը պատկանէր ազգին տաճկաց, քանզի սուլթանի հեշտանոցի անդամներն բոլոր. պարտադիր դաւանէին հաւատն մահմեդի եւ գիրն ղուրանի: Ոսոխմանի կառափնապետութեան մէջ, տաճիկ ազգանունը ընդգրկէ բոլոր անոնք, որք ասեն. «ալլահէն բացի ալլահ չկայ, մահմեդը նորա առաքեալն է», այսինքն՝ ումմաթ ուլ իսլա՜մ «համայնքն իսլամի»:

Երեւի արաբերէն ղուլամ-ը ծագի արեւելքէն: Հայերէնն այդ դիրքը ունեցողին համար ունի. մանկլաւիկ > մանուկ+լաւիկ: Այս բառը, քաղաքական բառապաշարին մէջ ստացած է. «վարձկան, արբանեակ» իմաստը: Երբ a կէտէն մէկը բան մը ըսէ, ու յաջորդ օր. b կէտէն նոյն բառերն ու շարահիւսութիւնը լսես, այդ կը նշանակէ b կէտէն խօսողը a կէտէն խոսողի մանկլաւիկն է:

Նկատեցի Հայաստանի մէջ տղայ (գրաբար արտասանումով tlay, արաբերէն talyat? «ծիլ») բառը օգտագործելի չէ, գործածելի է թուրք. բալա «երեխայ, մանուկ» եւ անոր հայացուած բալիկ ձեւը: Հայերէնն արու երեխայի համար ընդունած է հարաւարեւմուտքէն՝ տղայ, հիւսիսէն հարազատ երեխայի համար. արու կամ էգ՝ զաւակ, որու բնիկ հայերէնն է՝ որդի նաեւ աւրիորդ (օրիորդ), արու զաւակի համար բնիկ հայերէն՝ ուստր, աղջիկ զաւակի համար՝ դուստր, դուստրի իրանեանն է՝ դուխտ անգլերէնը՝ daughter:

Ի դէպ, երբ կ'ըսենք այս կամ այն բառը Սանսկրիտէն կամ Ակկադերէնէն առաջացած է, ոչ անպայման ճիշտ նկատած կ'ըլլանք ծագումը: Լեզուաբաններն ըսել ուզած են . առաջին անգամ այդ լեզուով արձանագրուած է, եւ քանի որ ուրիշ ազգեր գիր կամ պետութիւն չեն ուեցած, այդ առաջին անգամ արձանագրուած ժամանակը, ուստի լեզուաբանութիւնն այդ բառերն ընդունի, որպէս արձանագրուած լեզուէն մնացեալ լեզուներուն փոխանցուած: Ի միջի այլոց, կան բառեր, որոնք ընդհանուր հնդեւրոպական են, կամ սեմական, ուստի հեշտ է բնորոշել բառի այս կամ այն լեզուաընտանիքին պատկանիլը: Իսկ երբ բառեր գտնուին մի քանի լեզուաընտանիքի լեզուներու մէջ (ալթայական, հնդեւրոպ., կովկասեան, սեմաքամեան), այդ ժամ. լեզուաբանները բառերը վերագրեն Նոստրատիկ ընդհանրութեան ժամանակին, երբ տակաւին լեզուական ընտանիքները ձեւաւորուած չէին, ու բոլորը միասին կ'ապրէին Եդեմի բուսաբանական այգիին մէջ:

Չնկատեցի՞ր, յարգելի Արփա, Սայեաթ Նովայի գրած նաբաթ բառը: Սա նոյն շաքարեղեգի բիւրեղացած հիւթն է. «պոլատ շաքար», արաբերէն. սուքքար նաբաթ «բուսական շաքար»:
Պռոշներիդ նաբաթ ունիս-շրթունքիդ շաքար ունիս:

Edited by Johannes, 03 July 2008 - 05:46 AM.