ՊԱՐՈՒՅՐ ՍԵՎԱԿ
Ա
Մենք կայինք նաև Նրանից առաջ,
Եվ դարե՜ր առաջ:
Մենք բռնությունից խույս էինք տալիս՝
Բեղուն դաշտերին գերադասելով լեռները քարոտ.
Իսկ մեզ ոտնկոխ հետապնդողին դիտապաստ անում
Եվ դրանով իսկ անուն ստանում՝
Կոչելով մեզ Հայկ:
Մենք անշունչ քարը դարձնում էինք ձուկ,
Ձուկ,
Որ անջրդի լեռնալանջերի շիկացած հողից
Իր փորը վառած՝
Կիսաբաց բերնով
Երկնքից անջուր
Գոնե անձրևի շիթ էր պահանջում:
Լեռը ծակելով՝
Մենք նրա միջով ջուր էինք տանում
Ու շռայլ բանում
Մեր այգիների այրի արգանդին:
Իսկ ամուլ կավին տալիս էինք մենք
Ձևը վարսանդի
Եւ կոչում կարաս,
Որի մեջ հետո լողացնում էինք գարին մեր մաքուր,
Եւ մկրտության այդ ջուրը դեղին
հարբածությունից նույնիսկ առավել
Զարմանք էր ազդում այն գոռոզներին,
Որ մեզ այնուհետ
Չէին հանդգնում կոչել «բարբարոս»:
Մենք համառ ոսկուն ստիպում էինք նաև մայրանալ՝
Դառնալ դիցուհու արձան անթերի,
Եւ այդ հլությունն անձնատուր ոսկու
Անվանում էինք Մայր զգաստությանց՝ Մեծն Անահիտ:
Մենք տալիս էինք անհատակ վիհին մի նոր խորություն,
Երկնամուխ կիրճին՝ բարձրություն մի նոր
Եւ... կոչում Գառնի...
Մենք կայինք նաև Նրանից առաջ:
Մեր արքաների և իշխաններ արածի վրա չարածը դրած՝
Նրանց գործն էինք դեռ շարունակում Լարերի վրա բամբ բամբիռների
Եւ... դա անվանում Երգ Վիպասանաց...
Արշակները մեր՝
Հայրենի հողին ոտքով շփվելով,
Լոկ հպարտության խոսքերով էին շուրթերը բանում
Եւ ըմբերանում տիրակալներին:
Մուշեղները մեր՝
Օտար զորությանն ընդդիմանալիս
Նրանց հարեմը գերի առնելով
Ու ձեռք չտալով և ոչ մի կնոջ՝
Առնականության և վեհանձնության դաս էին տալիս,
Այնպիսի մի դաս,
Որ ոսոխն անգամ անգիր էր անում...
Մենք կայինք նաև Նրանից առաջ:
Մենք աստղերն էինք մեր աչքով զննում,
Արփալույս էինք թելերով հինում,
Տաճարից ելնում ու թատրոն գնում,
Վայելում նաև հաճույքը վսեմ
Մեր այն պարուհի-կաքավողների,
Որոնց մարմինը նվագ էր լռած
Եւ որոնք նաև «երգեին ճեռամբ»...
Բ
Մենք կայինք նաև Նրանից առաջ:
Սակայն աշխարհի լայնքի վրայով
Մի չտեսնված մրրիկ էր անցել:
Հրեա մի գունատ՝
քշված իր երկրից,
Օտարականի ու հյուրի տեսքով,
Ինքն իրեն տարավ աշխարհից աշխարհ:
Զորավոր էին աստվածները հին,
Այնքան զորավոր,
Որ անկեղծ էին ու չէին ստում:
Իսկ խեղճ ու աղքատ այդ եբրայեցին
Եկավ շաղ տալու խոստումներ օդում,
Եկավ զինավառ գեղեցիկ ստով:
Միամիտ էին աստվածները հին,
Միամիտ այնքան,
Որ ծարավն իրենց հագեցնում էին լոկ արյամբ զոհի
Եւ իրենց քաղցը՝ նույն զոհի մսով:
Իսկ եբրայեցին եկավ ասելու.
«Այս է մարմինն իմ.առեք ու կերեք:
Այս է արյունն իմ.ըմպեցեք սիրով»...
Ուղղամիտ էին աստվածները հին,
Ուղղամիտ էին՝
Պարզ դերձակի պես.
Իրենց հավատի հանդերձը նրանք
Միշտ ձևում էին ճիշտ կյանքի վրա:
Իսկ եբրայեցին եկավ կարելու
Մի համընդհանուր - կախարդիչ հանդերձ,
Որով պիտի որ հավասարվեին
Եւ վտիտ ու գեր,
Եւ հաստ ու բարակ:
ճշտախոս էին աստվածները հին,
ճշտախոս էին՝
Երեխայի պես.
Մարդկանց մարդ էին նրանք անվանում,
Իսկ իրենց աստված:
Իսկ եբրայեցին ասաց «Մարդ եմ ես»
Եւ ... դարձավ աստված՝
«Մարդ եմ» ասելով...
...Զորավոր էին աստվածները հին,
Այնքան զորավոր,
Որ անկեղծ էին ու չէին ստում:
Իսկ պատմության մեջ կան ժամանակներ,
Երբ ով չի ստում՝ պիտի կործանվի՜ ...
Գ
Եվ կործանվեցին աստվածները հին:
Մարդիկ,
Որ երեկ ունեին տարբեր աստվածներ բազում,
Պարտավոր էին հիմա ունենալ
Միայն մի՛ աստված,
Բոլո՜րը՝ լոկ մի՛, միայն մի՛ աստված:
Եվ չգիտեին,
Թե ո՞վ է այդ Մին
Եվ ի՞նչ է ուզում...
Արամազդների, Միհրերի տեղակ,
Բոցբեղ-բոցմորուք շեկ Վահագներին փոխարինելու
Եկավ մի հրեա սևմորուք-սևբեղ,
Եվ Աստղիկների,Անահիտների ու Նանեների
Երեկվա տեղում այսօր հաստատեց
Իր մորը դալո՞ւկ, թե՞ ամոթահար:
Եվ խոսում էին նրանք մի լեզվով,
Որ չէ՜ր հասկացվում:
Մեհյանների տեղ ու բագինների,
Նրանց դեռ տաք-տաք մոխիրների վրա,
Հասակ նետեցին
Դեռևս անծեփ և փայտակտուր աղոթատեղիք՝
Իրենց խաչերը սուր մխրճելով
Նախ՝ սրտերի՜ մեջ,
Ապա՝ երկընքի՜...
Ատրուշանների խուրձ-խուրձ բոցերի առատության տեղ
Կենտ-կենտ հասկերի չար աղքատությամբ
Պաղ-պաղ մոմերն են ուզում դառնալ հաց մի նոր հավատի,
Որ իրեն կոչում կամավորություն,
Բայց տարածվում էր բռնությամբ անքող...
... Առանց հավատի կյանքում դյուրին չէ նույնիսկ մեռնելը,
Իսկ ապտելն ... արդեն անկարելի է:
Մարդուց խլեցին իր հավատը հին,
Իսկ հավատը նոր հաստատվեց խոսքո՜վ,
Մի՛միայն խոսքով.
-Դեռ նորը չկա՜ր:
Ավերվեց հինը ու փլատակվեց,
Իսկ նորը միայն կառուցվեց խոսքո՜վ,
Մի՛միայն խոսքով.
-Դեռ նորը չկա՜ր:
Եվ այսպես՝
Հանկարծ ու դանդաղորեն
Ամե՜ն ինչ շրջվեց,
Տակն ի վեր եղավ,
Եվ կարգի բերել չէր կարող ոչ ոք.
-Ինքը շրջողն իսկ չէ՛ր կարող էլ, չէ՜:
Եվ այսպես՝
Կյանքից մնաց մի «մեղա»,
Որ պիտի նաև... բարձըր չհնչեր:
Եվ այսպես՝
Անցավ ողջ հարյո՜ւր տարի,
Որ կարճ է թվում, երբ գիրք ես կարդում,
Իսկ երբ ապրում ես և ամեն րոպե
Զգում ես մաշկի՛դ, զգում ես սրտո՛վ,
Ուղեղիդ բոլո՜ր ծալքերով՝ այնժամ...
«ԵՎ ԱՅՐ ՄԻ՝ ՄԱՇՏՈՑ ԱՆՈՒՆ...»
Ա
Մենք կայինք նաև Նրանից առաջ,
Եվ դարե՜ր առաջ:
Մենք բռնությունից խույս էինք տալիս՝
Բեղուն դաշտերին գերադասելով լեռները քարոտ.
Իսկ մեզ ոտնկոխ հետապնդողին դիտապաստ անում
Եվ դրանով իսկ անուն ստանում՝
Կոչելով մեզ Հայկ:
Մենք անշունչ քարը դարձնում էինք ձուկ,
Ձուկ,
Որ անջրդի լեռնալանջերի շիկացած հողից
Իր փորը վառած՝
Կիսաբաց բերնով
Երկնքից անջուր
Գոնե անձրևի շիթ էր պահանջում:
Լեռը ծակելով՝
Մենք նրա միջով ջուր էինք տանում
Ու շռայլ բանում
Մեր այգիների այրի արգանդին:
Իսկ ամուլ կավին տալիս էինք մենք
Ձևը վարսանդի
Եւ կոչում կարաս,
Որի մեջ հետո լողացնում էինք գարին մեր մաքուր,
Եւ մկրտության այդ ջուրը դեղին
հարբածությունից նույնիսկ առավել
Զարմանք էր ազդում այն գոռոզներին,
Որ մեզ այնուհետ
Չէին հանդգնում կոչել «բարբարոս»:
Մենք համառ ոսկուն ստիպում էինք նաև մայրանալ՝
Դառնալ դիցուհու արձան անթերի,
Եւ այդ հլությունն անձնատուր ոսկու
Անվանում էինք Մայր զգաստությանց՝ Մեծն Անահիտ:
Մենք տալիս էինք անհատակ վիհին մի նոր խորություն,
Երկնամուխ կիրճին՝ բարձրություն մի նոր
Եւ... կոչում Գառնի...
Մենք կայինք նաև Նրանից առաջ:
Մեր արքաների և իշխաններ արածի վրա չարածը դրած՝
Նրանց գործն էինք դեռ շարունակում Լարերի վրա բամբ բամբիռների
Եւ... դա անվանում Երգ Վիպասանաց...
Արշակները մեր՝
Հայրենի հողին ոտքով շփվելով,
Լոկ հպարտության խոսքերով էին շուրթերը բանում
Եւ ըմբերանում տիրակալներին:
Մուշեղները մեր՝
Օտար զորությանն ընդդիմանալիս
Նրանց հարեմը գերի առնելով
Ու ձեռք չտալով և ոչ մի կնոջ՝
Առնականության և վեհանձնության դաս էին տալիս,
Այնպիսի մի դաս,
Որ ոսոխն անգամ անգիր էր անում...
Մենք կայինք նաև Նրանից առաջ:
Մենք աստղերն էինք մեր աչքով զննում,
Արփալույս էինք թելերով հինում,
Տաճարից ելնում ու թատրոն գնում,
Վայելում նաև հաճույքը վսեմ
Մեր այն պարուհի-կաքավողների,
Որոնց մարմինը նվագ էր լռած
Եւ որոնք նաև «երգեին ճեռամբ»...
Բ
Մենք կայինք նաև Նրանից առաջ:
Սակայն աշխարհի լայնքի վրայով
Մի չտեսնված մրրիկ էր անցել:
Հրեա մի գունատ՝
քշված իր երկրից,
Օտարականի ու հյուրի տեսքով,
Ինքն իրեն տարավ աշխարհից աշխարհ:
Զորավոր էին աստվածները հին,
Այնքան զորավոր,
Որ անկեղծ էին ու չէին ստում:
Իսկ խեղճ ու աղքատ այդ եբրայեցին
Եկավ շաղ տալու խոստումներ օդում,
Եկավ զինավառ գեղեցիկ ստով:
Միամիտ էին աստվածները հին,
Միամիտ այնքան,
Որ ծարավն իրենց հագեցնում էին լոկ արյամբ զոհի
Եւ իրենց քաղցը՝ նույն զոհի մսով:
Իսկ եբրայեցին եկավ ասելու.
«Այս է մարմինն իմ.առեք ու կերեք:
Այս է արյունն իմ.ըմպեցեք սիրով»...
Ուղղամիտ էին աստվածները հին,
Ուղղամիտ էին՝
Պարզ դերձակի պես.
Իրենց հավատի հանդերձը նրանք
Միշտ ձևում էին ճիշտ կյանքի վրա:
Իսկ եբրայեցին եկավ կարելու
Մի համընդհանուր - կախարդիչ հանդերձ,
Որով պիտի որ հավասարվեին
Եւ վտիտ ու գեր,
Եւ հաստ ու բարակ:
ճշտախոս էին աստվածները հին,
ճշտախոս էին՝
Երեխայի պես.
Մարդկանց մարդ էին նրանք անվանում,
Իսկ իրենց աստված:
Իսկ եբրայեցին ասաց «Մարդ եմ ես»
Եւ ... դարձավ աստված՝
«Մարդ եմ» ասելով...
...Զորավոր էին աստվածները հին,
Այնքան զորավոր,
Որ անկեղծ էին ու չէին ստում:
Իսկ պատմության մեջ կան ժամանակներ,
Երբ ով չի ստում՝ պիտի կործանվի՜ ...
Գ
Եվ կործանվեցին աստվածները հին:
Մարդիկ,
Որ երեկ ունեին տարբեր աստվածներ բազում,
Պարտավոր էին հիմա ունենալ
Միայն մի՛ աստված,
Բոլո՜րը՝ լոկ մի՛, միայն մի՛ աստված:
Եվ չգիտեին,
Թե ո՞վ է այդ Մին
Եվ ի՞նչ է ուզում...
Արամազդների, Միհրերի տեղակ,
Բոցբեղ-բոցմորուք շեկ Վահագներին փոխարինելու
Եկավ մի հրեա սևմորուք-սևբեղ,
Եվ Աստղիկների,Անահիտների ու Նանեների
Երեկվա տեղում այսօր հաստատեց
Իր մորը դալո՞ւկ, թե՞ ամոթահար:
Եվ խոսում էին նրանք մի լեզվով,
Որ չէ՜ր հասկացվում:
Մեհյանների տեղ ու բագինների,
Նրանց դեռ տաք-տաք մոխիրների վրա,
Հասակ նետեցին
Դեռևս անծեփ և փայտակտուր աղոթատեղիք՝
Իրենց խաչերը սուր մխրճելով
Նախ՝ սրտերի՜ մեջ,
Ապա՝ երկընքի՜...
Ատրուշանների խուրձ-խուրձ բոցերի առատության տեղ
Կենտ-կենտ հասկերի չար աղքատությամբ
Պաղ-պաղ մոմերն են ուզում դառնալ հաց մի նոր հավատի,
Որ իրեն կոչում կամավորություն,
Բայց տարածվում էր բռնությամբ անքող...
... Առանց հավատի կյանքում դյուրին չէ նույնիսկ մեռնելը,
Իսկ ապտելն ... արդեն անկարելի է:
Մարդուց խլեցին իր հավատը հին,
Իսկ հավատը նոր հաստատվեց խոսքո՜վ,
Մի՛միայն խոսքով.
-Դեռ նորը չկա՜ր:
Ավերվեց հինը ու փլատակվեց,
Իսկ նորը միայն կառուցվեց խոսքո՜վ,
Մի՛միայն խոսքով.
-Դեռ նորը չկա՜ր:
Եվ այսպես՝
Հանկարծ ու դանդաղորեն
Ամե՜ն ինչ շրջվեց,
Տակն ի վեր եղավ,
Եվ կարգի բերել չէր կարող ոչ ոք.
-Ինքը շրջողն իսկ չէ՛ր կարող էլ, չէ՜:
Եվ այսպես՝
Կյանքից մնաց մի «մեղա»,
Որ պիտի նաև... բարձըր չհնչեր:
Եվ այսպես՝
Անցավ ողջ հարյո՜ւր տարի,
Որ կարճ է թվում, երբ գիրք ես կարդում,
Իսկ երբ ապրում ես և ամեն րոպե
Զգում ես մաշկի՛դ, զգում ես սրտո՛վ,
Ուղեղիդ բոլո՜ր ծալքերով՝ այնժամ...