Posted 28 July 2008 - 09:42 AM
Սիրտս գրել կուզէ այսօր: Կարեւոր չէ հասկցուիլը, կարեւորը գրեմ, պահանջք է, այնպէս որ պահանջք է խմելը, քնանալը, շնչելը, երգելը, երբեմն՝ պոռալը:
Իմաստ կը փնտռեմ այս կեանքին մէջ: Միթէ՞ մարդս այսքան անասնական կեանք պէտք է ունենայ, իր առօրեան դասաւորելով, կարգապահելով: Ինչո՞ւ չվայելել Արարիչի կողմէ տրուած մեծագոյն պարգեւը՝ մարդօրէն մտածելու ունակութեան շնորհքը:
«Մի գեղեցիկ պատահեցաւ ինձ յանկարծ
Չհասկացայ ի՛նչ ցեղից էր նա ծնուած»
Երկու օր է, գուսանի վերոյիշեալ երկտողը կը մտաբերեմ: Գիտէք՝ լեզուական-մեզուական վերլուծում կը կատարեմ միտքիս մէջ, թէ՝ արդի արեւել-ա-հայերէնով քերթողը պիտի ըսէր. «Մի գեղեցիկ պատահեց ինձ յանկարծ» առանց աւ մասնիկի (բաղադրիչի ճիշդ անունը չի գիտեմ): Ի դէպ, «Օրագիրս» արեւմտահայերէնին նուիրած եմ, իմ բնիկ բարբառով կը գրեմ, այնպէս որ՝ կ’երկխօսիմ ինքս ինձի հետ:
Բան մը եթէ շատ մտաբերես, կը պատահիս անոր յանկարծ: Մեր նախնիք կըսէին. «Գեղեցիկին նայիլը արդար է»: Կրօնական, բարոյական ու աւանդական օրէնքով պարտադրուած, ու սահմափակ զգացումներ արտայայտող. հնադարեան մարդիկ, արդարացուցած են գեղեցիկ կնոջ նայիլը, քանի որ...գեղեցիկ է, գեոզալ է: Սա ուղղակի անուղղակի արդարացումն է. Մովսէսի տասնաբանեայ պատուիրանին մէջ տեղ գտած եւ կիներուն չնայելուն վերաբերող միտքերուն: «Մի՛ ցանկար» խօսքը, նախնիք տարբեր, մենք տարբեր ձեւով կը հասկնանք: Քառասուն ձեւ կարելի է թարգմանել, մեկնաբանել աստուածաշնչեան խօսքերը, թէ չէ այսքան յարանուանութիւններ եւ աղանդներ պիտի չի ըլլային:
Գեղեցիկ կինը կը փափաքի գնահատուիլ, նայուածներով շոյուիլ, բայց ոչ ոեւէ անձէ, եւ ոչ միշտ...
***
Հայրենապաշտութիւնը ինձի կը տանի յուսահատական եւ ծայրայեղական միտքերու: Հայրենիքը այն ամբողջն է, որուն մի փոքր մասն է որ՝ որպէս Հայաստան կը ճանչնանք, այժմ մենք, մեզմէ ոմանք: Այժմ ո՞վ կը պատասխանէ. «Ո՞ւր է Հայաստանը» հարցնողին, «Կուրի եւ Եփրատի միջեւ» ձեւով:
Վրէժ երգեցի, ի՞նչ քաղեցի:
Ժամանակին, երբ կը կարդայի դաշնակցութեան պաշտօնական հաղորդագրութիւնները (քանի որ արժէք կուտայի ադոնց), լաւապէս կը յիշեմ, նորանկախ Հայաստան նոր հաստատուած գրասենեակէն հնչած նմանատիպ խօսք մի. «Յանուն հայրենիքի ու նրա բարգաւաճման, Դաշնակցութիւնը պատրաստ է գործակցելու նո'յնիսկ սատանի հետ»:
Ի՞նչպէս գործակցիլ սատանայի հետ, յանուն հայրենիքին, ու նոյն ատեն պահել բարոյական մեր դիմագիծը, մեր յանձնառութիւնները հայ դատի ու նահատակներու յիշատակին հանդէպ: Չեմ գիտեր, բայց ընթանանք առաջ:
Գաղտնիք չէ, որ ջալալիներու հակապետական (հակաոսմանեան) ընբոստութիւնը եւ Բեդիրխան բեգի քրդական իշխանութիւնը ճզմելու ժամանակ, օսմանցիներ, օգտուած են քաղաքացի հայերու ծառայութիւններէն: Նոյնը դէպքը պատահած է Կիլիկիոյ թուրքմեն ցեղերը (կոզանողլի, Կարաման, Աւշար եւայլն) ոտնակոխելու ընթացքին, երբ հողին ու տեղանքին անսովոր ոսմանցիք. խնդրած են հայոց զինական ու ոչ զինական ծառայութիւնները:
Ի դէպ, Բեդիրխանի բանակին մէջ կային հայեր, կային եւ թուրք-ոսմանցիներուն կողմը:
Հիմայ, թուրքիան իսկական գլխացաւանք ունի, քուրդ ազգաբնակչութեան զարթօնքի առթիւ: Փաստօրէն, ընդարձակ տարածքներ. քարտէսի վրայ թուրքիա են լոկ: Եթէ թուրք բանակը չգտնուի այդտեղ, եօթանասուն հատ վկայ պէտք է դատարանին մէջ, փաստելու՝ թէ երկիրը թուրքիա է:
Կոշտ պիտի հնչէ, բայց պատկերացնելու համար...
Կենդանական աշխարհին վերաբերող վաւերագրական ժապաւէն մը կը դիտէի, ուր խօսնակը կը պատմէր, թէ ինչպէս Ամերիկայի չեմ յիշեր ո՛ր նահանգի անտառները փճացած են, երբ գայլեր սատկեցնելու հրաման արձակուած է: Եղջերուներն ու եղնիկները այնքա՜ն բազմացած են, որ սկսած են մարախի նման լափել կանաչ բուսականութիւնը:
Որեմն՝ գայլին եղնիկ պէտք է, եղնիկին՝ անտառ, անտառին՝ գայլ: Շղթան կարելի է երկարել. Ամպին՝ անտառ, անտառին՝ անձրեւ, անձրեւին՝ հով ու այսպէս: Իթիհադական ճիւաղները չգիտցան, որ երկրի մէջ ազգային հաւասարակշռութիւնը ժխտականօրէն պիտի խախտի, եւ թուրքեր ի'սկ, պիտի փոքրամասնին եւ ձուլուին քրդական մեծամասնութեան մէջ, արեւելեան նահանգներու տարածքին: Փաստօրէն, Իթիհադական վարչակարգը, յիմարաբար, քրդական միատարր հայրենիք ստեղծեց Արեւմտահայաստանի տարածքին, որ մինչ այդ սեւ թուականները, այդպէս չէր:
Թուրքիայի ներքին խոհանոցային հոտերը շնչող հայ լրագրողներ, կը գուշակեն թէ, աբդլա գիւլը պիտի չի գայ Հայաստան, քանի որ, ո՛րքան ալ հարազատ ոսմանի զաւակ ըլլայ ան, դարձեալ սուլթան սուլէման մը չէ, եւ ինքուրոյն ըլլալով, չի՛ կրնար նկատի չառնել ներքին եւ արտաքին արգելիչ ազդակները:
Եթէ չգայ, մեծարգոյ Նախագահի հրաւէրը ինչի՞ պիտ նմանի: Սոսկ, Եւրոպայի կամ Ամերիկայի աչքին խաղաղասէր, հաշտ ըլլալու սիրոյն, այսպէս թեթեւսոլիկնա՞լ: Խաղաղասէր ըլլանք մեր ազգը ու հայրենիքը վերջացնողներո՞ւն հանդէպ: Ա՞յս է Եւրոպայի ու մնացեալ մեծ տէրութեանց պահանջքը: Կը ջղայնանամկոր այս եւրոպացիներէն ու իրենց խորհուրդներէն:
Եթէ հայ-թուրք հաշտութեան ծրագիր կայ, ապա այդ պիտի բխի լոկ հայկական ու թուրքական շահերէ, մնացեալին «վարդաջրով» լուացուիլ կմնայ, ի միջի՝ «ատրպայջան» կոչուածին:
Նոյն խնդրին վերաբերեալ, այլ մեկ գրութեանս մէջ, մտորած էի, թէ Հայաստանը ի՛նչ ունի տալիք թուրքիոյ: Եթէ նկատեցիք, վերջերս, Հրանդ Դինկի թափած արիւնը, շատ մը թաքնուած հայերուն սիրտ տուաւ, որ արեւելեան նահանգներուն մէջ բացայայտուին, եւ ոչ միայն Պոլսոյ մէջ: Մալաթիացի այդ երգիչի պարագան, սասունցիներու հայրենակցական միութեան ծրագիրները, եւայլն, Արեւմտահայաստանի տարածքին հայօրէն ապրելուն կը վերաբերի: Ինչո՞ւ սիրտ տուաւ: Քանզի անոնք տեսան, որ հայ մը սպաննելը ինչպիսի՜ փոթորիկ ու աղմուկ կրնայ հանել թուրքիոյ մէջ, մանաւանդ երբ այդ հայը սպանուած է իր հայ ըլլալուն համար: Թէեւ պետութեան ներքին մարմիններուն մատը խառն է, որոշ պետականասէր կուսակութիւն մը, ոստիկանութիւնը եւայլն տարբեր մակարդակներով յանցաւոր են Հրանդի նահատակութեան կապակցութեամբ, այդուհանդերձ աննախընթաց դատապարտման ալիք մը բարձրացաւ, թուրքիոյ եւ աշխարհի տարածքին: Ցաւալի չէ՞, որ իբր մեր ռազմավարական դաշնակից ճանչցուած Ռուսիոյ տարածքին, հայեր կը սպանուին իրենց հայ ըլլալնուն համար, ու նոյն աղմուկը չի բարձրանար, ռուս պետական բարձրաստիճան պաշտօնակատարներ, բեմ բարձրանալով իրենց ամօթը չեն խարազաներ նոյն հնչեղութեամբ:
Սակայն, ես այդքան յիմար չեմ, որ շլացնեմ աչքս, փայլող մահիկաձեւ լապտերի մը լոյսով, համատարած կարմիր խաւարին մէջ: Ինչեւէ, եթէ Հայաստանը թուրքիոյ տալիք բան մը պիտի ունենայ, այդ ալ թուրքիոյ արեւելեան նահանգներուն մէջ ուժեղ հայկական ներկայութիւն մը կրնայ ըլլալ, բան մը, որ կը բխի բոլոր հայերու սիրտէն, ու... թուրքիոյ ռազմավարական հեռակայ շահին կը ծառայէ:
Այդ ուժեղ ներկայութիւնը մշակութային կրնայ ըլլալ՝ վանական համալիրներու հայացմամբ, որոշակի թիւով ու պատմական նշանակութիւն ունեցող վայրերու, գիւղերու աւաններու վերստին հայացմամբ ալ կրնայ ըլլալ: Տարածքին մէջ, քրդական ախորժակը սանձողը. ժողովրդագրական, պատմական եւ ազգագրական ներկայութեամբ վերահաստատւող հայերը կրնան ըլլալ: