Posted 22 December 2005 - 06:06 AM
«Տիեզերական ժողովները», որ գումարվում էին մեղմելու այդ հակասությունները և բթացնելու այդ սրությունը, իրականում դաոնում էին փլուզումների վկայություններ ու հաստատումներ:Այսպես Հռոմից պոկվում էր Կ . Պոլիսը , Պոլսից՝ Ալեքսանդրիան , Ալեքսանդրիայից՝ Անտիոքը , Անտիոքից՝ Կեսարիան , Կեսարիայից՝ Հայաստանը , Հայաստանից՝ Վրաստանը:Հռոմը քրիստոնեություն ընդունեց՝ ամենից առաջ իր կայսերական ծիրանու պատռվածքները կարկատելու կամ այդ ծիրանին պապական պարեգոտով ծածկելու համար։ Այդ պարեգոտն ինքն էր հիմա կարաքանդվում, և ծի -րանակիրները չէին կարող չշտապել պարեգոտի ճեղքվածքները կարկատելու։
Եվ շտապեցին։
Արևմտյան Հայաստանը վերջնականապես միացվեց Բյուզանդիային, Հայաստանի միջնահատումը դարձավ անջնջելի փաստ,որ պիտի հարատևեր:Հայկական պետակա-նությունը ստացավ ոչ թե հերթական վնասվածք, այլ ողնաշարի անբուժելի ջարդվածք , որ շուտով պիտի հասցներ մահվան։
Փոքրիշատե խորամիտ քաղաքագետը չէր կարող չհասկանալ, որ Արևելյան Հայաստանին էլ սպառնում է Արևմտյանի վտանգը՝ կատարյալ գաղութացումը։ Արևելյան Հայաստանը փաստորեն արդեն անկախ թագավորություն չէր , այլ պարսկական մի կիսագաղութ:Հայաստանի մարմնավոր տերերը իրականում շարժուն խաղալիքներ էին բարձր իշխանության ձեռքին:Իրական վիճակն այնպիսին էր, որ բնիկ իշխանությունների մեծագույն մտահոգությունը իրենց գահույքն էր, բարձը, աթոռը ։ Միայն թե չգրկվել իրենց վերադաս տիրոջ շնորհից ու բարյացակամությունից:Միայն թե պահել իրենց գահույք - բարձ -աթոռը , իսկ եթե հնարավոր է հասնել ավելի բարձր գահույք -բարձ - աթոռի ։Եվ անարդար կլինի ասել, թե նրանք բոլորովին չէին զգում , որ իրենց այդ աթոռների տակ «անտակ անդունդն էր բացվում»։Եվ արդարացի չի լինի մեղադրել, թե ինչու էին իրենց մտահոգություններն այդքան նեղացրել՝ հասցնելով գահույք - աթոռին միայն:Վերջին հաշվով՝ նրանք մեղավոր չէին , որովհետև իրերի անողոք տրամաբանությունը ոչ միայն անկախ նրանց կամքից, այլ շատ դեպքերում նաև հակառակ նրանց կամքի՝ հասցրել էր այդ փակուղուն ։
Երկիրր մի առանձին փրկություն չէր կարող սպասել նաև հոգևոր տերերից:Չմոռանանք , որ երկրի քանդման ու ավերման գործին առաջին հերթին մեղսակից էին այդ հոգևոր տերերը:Նրանք էին փլուզել հին դավանանքն ու մշակույթը,կյանքի երեկվա կարգ ու սարքը : Շուռ էր տրվել ամեն ինչ , տակն ի վեր էր արվել , որպեսզի նոր ձևով տեղադրվի ու նոր կերպով սարքվի։Բայց դեո մնում էր շուռ տրված, տակն ի վեր:Պետք էր մի բան անել: Բայց ի՞նչ : Եվ ինչպե՞ս:
Հարցնում էին բոլորը , իսկ պատասխանող չկար ։
Եվ այդ բախտորոշիչ պահին էր, երբ ծնվեց մեկը, ում մասին մեր պատմիչները իրենց խոսքն սկսում են զարմանալի մի պարզությամբ. « Եվ այր մի՝ Մաշտոց անուն ...»։
Տարոնի Հացեկում ծնված այս մարդը չեկավ մեկով էլ ավելացնելու հարցնողների անպակաս քանակը։Նա եկավ , որ պատասխան գտնի ։
Որտեղի՞ց եկավ, ինչպե՞ս , ի՞նչ հրաշքով ծնվեց ,- ահավասիկ ևս մի հարց , որ այն ժամանակ չէր տրվում, բայց կրկնվեց ու կրկնվում է արդեն 1600 տարի: Ինչպե՞ս , ի՞ նչ հրաշքով ծնվեց ։
Նրանց ծնունդը միշտ էլ թվում է անսպասելի
Եվ հետո մարդկանց դարեր շարունակ զարմանք պատճառում ,
Բայց նրանք կյանքում միշտ էլ ծնվում են լոկ այն պատճառով ,
Որ անչա՜փ շատ են սպասել նրանց ։
Նրանք ծնվում են իրենց ծնողի անօգնությունից ,
Որպեսզի դառնան նոր զորեղություն ։
Նրանք ծնվում են ինչ - որ հանճարեղ մի հոգնությունից ,
Որպեսզի դաոնան հանճարեղություն ։
Նրանք ծնվում են , որ ապացուցեն ,
Թե վերջը մի տեղ դաոնում է սկիզբ :
Նրանք ծնվում են , որ ապացուցեն ,
Թե հրաշք չկա ,
Այլ կա լոկ կարիք ,
Նրանք ծնվում են , որ ապացուցեն ,
Թե այնտեղ է լոկ սխրանքն սկսվում ,
Ուր վերջանում է ամե՜ն մի հնար ...
Այսպես էլ ծնվեց «այր մի՝ Մաշտոց անուն» ...
Այդ նա էր , որ մեր անգիր բանարվեստի փլատակների վրա հիմնադրեց մեր դպրությունն ու քերթությունը , գողթան լռեցված երգիչների տեղ հնչեցրեց մեր հոգևոր մեղեդին , հեթանոսական անգիտության տեղ փռեց գիտության հեքիաթական սփռոցը , որի վրա մեզ պիտի կերակուր տային մեր հոգևոր մատակարարները՝ Խորենացուց ու Դավիթ Անհաղթից մինչև Տաթևացի ու Գոշ , մինչև Ալիշան ու Նալբանդյան , մինչև Աբեղյան ու Աճառյան , 0րբելիներ ու Ալիխանյաններ ...
Այդ նա էր , նորի՛ց և դարձյա՛լ նա , որ մեր լեզուն հանեց այն աննախանձելի վիճակից, ինչ ունենում է աղքատ ազգականը իր մեծատուն բարեկամների տանը ։ Արդեն միայն Աստվածաշնչի թարգմանությամբ հայոց լեզուն կատարեց իր փաոատոնը՝ ապացուցելով , որ ի զորու է լիապես արտահայտելու ինչպես պատմություն , այնպես էլ օրենսդրություն,ինչպես հրապարակախոսություն,այնպես էլ բանաստեղծություն
ինչպես բուսական ու կենդանական աշխարհ , այնպես էլ երևակայություն – տեսիլք և կանխատեսություն-մարգարեություն , որովհետև հին եբրայեցոց «Սուրբ գիրքը» իսկապես մի Ամենամատյան էր գիտության և արվեստի բազում բնագավառների։
Միայն Աստվածաշնչի թարգմանությամբ , որ հետո օտարներից պիտի կոչվի «մայր թարգմանութեանց» կամ «թագուհի թարգմանութեանց», հայոց լեզուն՝ հնդեվրոպական ընտանիքի այդ զավակր , աղքատ ազգականի իր անմխիթար վիճակից պիտի միանգամայն հասներ գահերեցության իր այն օրինական բարձին , որն այլևս չպիտի կարողանային խլել նրա արիական գոռոզ ազգակիցները , և բազմած իր այդ օրինական բարձին՝ աշխարհի բազմաթիվ ակադեմիաներից ու ճեմարաններից պիտի ընդուներ «հրեշտակ -դեսպաններ», որոնք նրա «Տպավորությունների գրքի» մեջ պիտի թողնեին իրենց մեծ անունները՝ Սկրոդեր և Հյուբշման, Կոնիբեր և Մեյե,Մարկվարտ և Մառ ...
Այդ նա էր , դարձյալ ու վերստին նա՛, որ այս ամենով մեզ ծանոթացրեց մեզ , տվեց ինքնաճանաչում , անվստահության տեղ դնելով ինքնավստահություն , բայց ոչ անձնասպանություն, հուսահատության տեղ՝ հուսալիություն, բայց ոչ կարճատե-սություն . հավատաբեկության տեղ՝ հավատ , բայց ոչ ինքնակուրություն , ինչպես նաև
Քանակի դեմ՝ թև ,
Թվի դեմ՝ թռիչք ,
Արյան դեմ՝ թանաք ,
Թրի դեմ՝ գրիչ
Եվ դարանի դեմ՝ Մատենադարան...
Աոանց այդ ինքնաճանաչման և ինքնավստահության, առանց այդ հույսի և հավատի, առանց այն նոր զենքի, որ կոչվում էր գրիչ, չէր կարող լինել ո՛չ Ավարայրը, ո՛չ էլ Քաղկեդոնը, ինչպես որ անհնարին է կռվել՝ դեռ չարթնացած , և պատասխան տալ՝ չմտածած :
Ահա թե ինչու Մաշտոցն է իսկական հեղինակն ու կազմակերպիչր մեր քաղաքական պայքարի երկու բախտորոշ հաղթանակների՝ ո՛չ միայն գրերի գյուտի,որի շարունակու- թյունն էր Ավարայրը, այլ նաև Դվինի ժողովի, որ պիտի Քաղկեդոնին ասեր «ո՛չ»:Ահա թե ինչու Մեսրոպն է մեր մեծագույն և անբաղդատելի քաղաքագետը ...Միայն այսպիսի բարձունքից նայելով և այս բարձունքից նայելիս է երևում իսկական հասակն այն վիթխարի անձնավորության, որին սովորաբար կոչում ենք մեր գրերի գյուտարար :
Մաշտոցը , անտարակույս , հանճարեղ լեզվաբան էր, անմրցակից հետախույզ հնչյունական այն բարդ համակարգի , որ ուներ և ունեցել է մեր լեզուն :Մաշտոցը նաև մեծ երաժիշտ էր։ Եվ այս ասվում է ոչ լոկ այն իրավունքով , որ մեզ տալիս է պատմագրությունը վկայելով , թե «նախ սուրբն Իսահակ (Սահակ Պարթև) և սուրբն Մեսրովպ ասացին զութն եղանակաւոր ձայնսն և զերկու ձայն ստեղիս ...և սուրբն Մեսրովպ՝ զկարգն Ապաշխարության»։
Աոանց այս պատմական փաստի էլ Մաշտոցի երաժիշտ լինելը վեր է ամեն մի տարակուսանքից:Առանց երաժշտական շատ սուր ականջի, առանց նրբին լսողության անկարելի էր (և այն էլ աոաջին անգամ ) տարբերել ու տարբերակել մեր լեզվի թեկուզ և բաղաձայնական եռաշարքը (ծ - ց - ձ ,ճ - չ - ջ և այլն), ինչպես որ այսօր էլ այդ հնչյունների տարբերաթյունը որսալ կարող է այն օտարազգին միայն, ով երաժշտական սուր լսողությամբ է օժտված :
Այո՛,Մաշտոցը մեծ լեզվաբան էր և երաժիշտ:Առանց այդ ունակությունների նա չէր կարող ստեղծել մեր Այբուբենն այնպես, որ աշխարհի խռշորագույն լեզվաբաններից մեկը՝ ֆրանսիացի Մեյեն, ավելի քան 1500 տարի հետո գրեր . «Հայկական Այբուբենի համակարգը գլուխգործոց է։ Հայկական հնչումը ձայնագրվել է մի յուրահատուկ նշանով , և այդ համակարգը այնքան լավ է հիմնվել , որ հայոց ազգին հայթայթեց հնչումի վերջնական մի արտահայտություն, որը մինչև հիմա իրեն պահեց առանց որևէ փոփոխություն կրելու , առանց բարեփոխության կարիք զգալու, որովհետև հենց սկզբից կատարյալ էր»։
Եվ , արդարև. միայն հանճարեղ լեզվաբանը կարող էր 4 - րդ դարի վերջերին հասնել այսպիսի արդյունքի։ Բայց լեզվաբանը չէր , որ Մաշտոցի մեջ որոնեց քաղաքագետին : Ճիշտ հակառակն է , մեծ քաղաքագետն էր , որ իր քաղաքագիտական մտքին տվեց լեզվաբանական կերպաձևություն , որովհետև դա էր միակ ելքը , այն ելքը , որը գտնելու համար հարկավոր էր լինել վիթխարի քաղաքագետ։ Եվ սա ենթադրություն չէ , սրա ապացույցն է այն սկզբունքը , որով Մաշտոցը հնարել է մեր Այբուբենը։
Եթե Մաշտոցը գործին նայեր իբրև սոսկ տառաստեղծ , ինչպես որ վարվել են այլ այբուբենների բազմաթիվ հնարողները, ապա նա կատարելով ամենահիմնականն ու ամենադժվարինը՝ տարբերակելով և որոշելով մեր լեզվի հնչյունական համակարգր , պիտի որ եղած այս կամ այն այբուբենի տառերով նշանագրեր այդ հնչյունները՝ պակասի համար դիմելով մեկ այլ այբուբենի օգնության : Նոր այբուբեն կազմելիս այսպես են վարվել բոլորը , այդ թվում նաև սլավոնական այբուբենի հեղինակները , որոնք սլավոնական հնչյունական համակարգի համար վերցրեցին հունական գրերը , իսկ հունարենում չեղած գրերը լրացրեցին ուրիշ այբուբեններից՝ առնելով , օրինակ , Ш-ն՝ եբրայականից, Ч-ն ու Ц–ն ՝ հայկականից, իսկ Щ -ն կազմելով Ч-ի և Ц–ի միացումից:
