4 replies to this topic

[Yervant1]

 An Incredible Armenian Who Retrieved
            Armenian Orphans from the Syrian Desert
            By Harut Sassounian
            Publisher, The California Courier
            www.TheCaliforniaCourier.com

Parnag Shishigyan is a heroic Zeytountsi who retrieved hundreds of
Armenian orphans from Arab families in the Syrian desert after the
Armenian Genocide. His name is not known to most Armenians. Therefore
it is worthwhile to focus attention on his life and his good deeds. He
is buried in the little town of Hovdashad, a few miles outside of
Yerevan.

Last month, Zarmik Sargsyan from Yerevan posted on her Facebook page a
very moving tribute to Parnag Shishigyan after visiting his grave. The
only reference to his unique accomplishment is a booklet published 30
years ago by Hagop Jghlyan whose family he had rescued. The book was
aptly titled, “A Life Left in the Shadows.” Sargsyan attempted to take
Shishigyan’s life out of the shadows and present him to the public at
large.

From April 10 to May 18, 1915, the heroic town of Zeytoun in Cilicia
was depopulated. The men were herded into the infamous Ottoman Turkish
“Labor Battalions.” On the road to Deir Zor, Syria, 14-year-old
Parnag, ignoring the snakes and scorpions around him, spent days
cuddling the corpse of his mother who was killed by the sword of a
Turkish soldier. He was rescued by a Bedouin Arab from the Shammar
tribe, who, after digging a grave in the sand for Parnag’s mother with
his dagger, placed the young boy on his horse and took him to his
home.

Young Parnag who already knew Armenian, German and Turkish, soon also
learned Arabic. Besides herding sheep and camels, Parnag, renamed
Ahmet El Jezza, taught the tribesmen how to write in Arabic. He became
very popular in the region because of his diligence, humility, and
serious demeanor.

Soon, in the course of herding sheep, Parnag came across in the desert
many Armenian children adopted by local Arabs. He reminded them of
their Armenian heritage and began to write down their names and places
of residence in a notebook.

In 1924, 23-year-old “Ahmet”, as a trusted and literate young man, was
asked to deliver a herd of sheep bought by wealthy Arabs from Aleppo.
Once in Aleppo, he was surprised to see Armenian signs on store fronts
and people speaking in Armenian. He was offered a job and a place to
stay by local Armenians, but he turned down the offers, saying he had
a family in the desert and could not abandon them. He then showed to
an Armenian shoemaker his notebook listing the names and places of
Armenian children living in the desert with Arab families. He had
promised himself to gather these Armenian children, help them marry
each other and find their relatives, if still alive. It was a very
difficult task. Most of the children, having lived with Arab families
for several years, did not remember their heritage and did not know
that there were other Armenians still in existence. But Parnag
persisted despite the obstacles.

The shoemaker Panos, President of the Rescue Committee of Armenian
orphans from Arab and Kurdish tribes, was stunned. During the last few
months, the Committee had barely rescued a couple of children, and now
Panos was seeing an entire notebook full of Armenian names.

After returning to his tribe, Parnag kept sending list after list of
Armenian children to Aleppo. The Rescue Committee would then go to the
desert, pay off the tribesmen and take the Armenian children to Aleppo
or Beirut.

Eventually, the Syrian government allocated two villages in the desert
to Armenians. Parnag got married to an Armenian woman by the name of
Wadha who later changed her name to Siranoush. Respecting their
adoptive Arab parents, they agreed to have the marriage ceremony
performed by a Muslim Sheikh. The couple planned to have an Armenian
wedding later on. Parnag’s four Arab “brothers” were not happy that he
was leaving them to go and settle in the new Armenian village of Tel
El-Brak. They divided the family belongings into five. Parnag took
with him 100 sheep, five camels, a horse, a rifle, and household
items.

Parnag brought the hundreds of Arabized Armenians to his village, gave
them Armenian names and arranged their marriages. He organized the
young men of the village to collect the bones of Armenian martyrs from
Deir Zor, Raqqa, around the Euphrates and Khabour rivers and the
tragic cave of Sheddedeh. Parnag held a memorial ceremony for the
souls of the deceased.

The two Armenian villages in the desert soon prospered. They formed a
sports organization and a music band. In 1947, when Parnag became
aware of the mass migration back to Soviet Armenia he decided to
return to the homeland! He left all his possessions behind except for
one thing, his Arabian horse, which he donated to a horse ranch after
arriving in Armenia.

Parnag’s family settled in Hovdashad, a village near Echmiadzin where
he worked as a farmer. His wife, Siranoush, had five more children in
Armenia. Even though Parnag had retrieved hundreds of Armenian
children, he always thought of the hundreds of other children who were
not, including his wife, Siranoush’s sister.

In the Hovdashad cemetery, there is a statue of Parnag in Arabic
attire. The house that Parnag built in 1956 in that village is now
like a museum, where his clothes and his photos are displayed.
Facebook writer Zarmik Sargsyan recalls that Parnag’s great-grandson
Hagop was married in Los Angeles on April 17, 1997, in the presence of
his seven siblings. It is ironic that the descendants of the man, who
had sacrificed so much to rescue Armenians and moved to the homeland,
now live far away from Armenia, in Los Angeles!

Armenians both in Armenia and the Diaspora should visit the village of
Hovdashad and Parnag’s grave to pay tribute to the man who retrieved
hundreds of Armenian orphans and returned them to their heritage.

[MosJan]

Ների՛ր ինձ, Փառնա՛կ Շիշիկյան: Քո անծանոթ, բայց հարազատ շիրմին ծաղիկ դնելը՝ իբրև սրբազան պարտք, տարիներով ծանրացած էր առօրյա մանր հոգսերի մեջ խճճված հոգուս վրա: Ների՛ր, որ այսքան երկար տևեց դեպի քեզ բերող, բայց իրականում այսքան կարճ ճանապարհը (պարզվեց, որ քո Հովտաշատը Երևանից ընդամենը… 10 կմ է հեռու): Մեղավորության այս զգացումս թերևս փոքր-ինչ թեթևանա, եթե փորձեմ քո հերոսական կերպարը հիշեցնել իմ կողքին ապրողներին: Թեև այդպիսի փորձ ինձնից առաջ արվել է: Քո մասին պատմել է քո իսկ փրկած Ճղլյան գերդաստանի շառավիղ Հակոբը, ցավոք, արդեն նույնպես հանգուցյալ: Շուրջ 30 տարի առաջ լույս տեսած նրա գրքույկը վերնագրված էր «Ստվերում մնացած կյանք»: Գուցե որոշ ճշմարտություն կար այդ անուրախ խորագրում, սակայն քո հիշատակը չի կարող և չպետք է մնա ստվերում:
Էհմեդ էլ Ճեզզա
Այս էր նրա արաբական անունը, որն ակնածանքով էր արտասանում սիրիական անապատների յուրաքանչյուր արաբ, ավազուտներից մինչև Հալեպ ցրված ամեն մի հայ:
1915-ի ապրիլի 10-ից մինչև մայիսի 18-ը տխրահռչակ «բանվորական ջոկատների» պատրվակով մաս առ մաս տեղահանվեց անառիկ արծվաբույն Զեյ-թունը: Միջագետքը դարձավ հայոց գերեզմանոց` առանց սահմանների: 14-ամյա Փառնակը Դեյր Էզ Զորի ճամփին, ասկյարի թրից ընկած մոր դիակին փարված, օրեր անցկացրեց դիակների, օձերի ու կարիճների մեջ, մինչև որ այդ կողմերով անցնող շամմառ ցեղի մի քոչվոր արաբ, դաշույնով փոս փորելով և ավազին հանձնելով մոր մարմինը, տղային նստեցրեց ձիուն և տարավ իր տուն:
Այսպես է սկսվում Փառնակ Շիշիկյանի կյանքի նոր էջը: Մարաշի կենտրոնական վարժարանում հայերեն, գերմաներեն և արաբատառ թուրքերեն սովորած Փառնակ-Էհմեդը արագորեն սովորեց նաև արաբերեն: Գառներ, ապա ուղտեր արածեցնելուց զատ՝ նա օգնում էր աշիրեթի ռամիկ արաբներին գրել, կարդալ, փաստաթղթերի հետ գործ ունենալիս չխաբվել: Շուտով աշխատասեր, համեստ ու լրջմիտ պատանին դարձավ բոլորի սիրելին, նրա շնորհիվ ընտանիքի համբավը տարածվեց շատ հեռու:
Հովվի ցուցակները
Ուղտերի հովիվ Էհմեդը անապատում հանդիպում էր ճիշտ իր նման փրկվածների՝ արաբների հոգեզավակ դարձած ուրիշ հայ պատանիների, և ամեն առիթով նրանց հիշեցնում իրենց ծագումը: Հաճախակի կրկնվող այդպիսի հանդիպումներն էլ նրա մեջ ծնեցին մեծ գործի գաղափարը. նա որոշեց ցուցակագրել «արաբացած» հայ պատանիներին ու աղջիկներին  անուն առ անուն…
1924 թվին 23-ամյա Էհմեդին՝ որպես գրագետ ու վստահելի անձի, հանձնարարեցին Հալեպ հասցնել քաղաքից եկած արաբ վաճառականների գնած ոչխարի հոտը: Հալեպում նա նախ զարմանքից քարացավ, երբ տեսավ խանութների հայերեն ցուցանակները և լսեց հայերեն խոսք: Հետո հանդիպեց հայրենակիցների, ովքեր տուն-տեղ և աշխատանք առաջարկեցին նրան, սակայն մերժեց. «Ես անապատում շատ հարազատներ ունեմ,  չեմ կարող լքել նրանց»: Ապա ծոցից հանեց ու հայ կոշկակարի սեղանին դրեց մի տետրակ, որը թաքուն, համբերությամբ ու հավատով լրացրել էր օրեցօր, տարեցտարի: Այդ տետրում բոլոր այն հայ պատանիների ու աղջիկների անուններն էին, որոնց նա հայտնաբերել էր արաբական անծայրածիր անապատներում: Փառնակը հաստատ վճիռ էր կայացրել հավաքել նրանց, ամուսնացնել իրար հետ, գտնել նրանց հարազատներին, եթե ողջ են:
… Կոշկակար Փանոսը, որն արաբների ու քրդերի մոտ ապաստանած հայ որբերին որոնող հանձնաժողովի նախագահն էր, ուղղակի ապշել էր. հայահավաք հանձնաժողովը մի քանի ամսում գտնում էր ընդամենը մեկ-երկու հայ մանուկ, իսկ այստեղ` մի ամբողջ տետր ցուցակ:
Եվս երկու տարի Փառնակի ցուցակներն ու քարտեզները հաջորդում էին միմյանց: Հալեպի հայ ազգային ֆոնդը աշխարհի տարբեր երկրներում ապրող հայերի նվիրատվությունների շնորհիվ հավաքում (հաճախ գնում) էր հայ երեխաներին, տեղափոխում Հալեպ, Բեյրութ և այդպիսով նրանց փրկում ուծացումից: Իսկ Փառնակը շարունակում էր որոնումները: Հաճախ շատ դժվար էր լինում հասակակից ուղտարած հայ պատանիներին հիշեցնել նրանց հայությունը կամ հավատացնել, որ հայն աշխարհից չի վերացել, որ հայեր կան, ապրում են, հայերեն են խոսում, ամուսնանում և երեխաներ են ունենում: Դժվար էր, սակայն Էհմեդ էլ Ճեզզան հիմնականում հասնո՛ւմ էր իր նպատակին՝ խոսելով և գործելով առանց հոգնության, սրտի արյունով:
Առաքյալը
Նրա երազանքն իրականացավ, երբ ի պատասխան Հալեպի ազգային կենտրոնական խորհրդի խնդրանքի՝ Սիրիայի կառավարությունը հայկական խորհրդին հատկացրեց երկու գյուղ՝ թեկուզև անապատային ծանր պայմաններով: Շուտով Փառնակը գտավ բախտակից մի հայուհու` գեղեցկուհի Վաթհային: Ի հարգանս իրենց արաբ ծնողների՝ նրանք ամուսնացան մոլլայի օրհնությամբ, արաբական բոլոր կանոններով: «Ոչինչ, հետո էլ մի փառահեղ հարսանիք կանենք հայկական եկեղեցում»,- որոշեց Փառնակը: Եղբայրներին, անշուշտ, շատ տխրեցրեց Էհմեդի որոշումը՝ գնալ բնակվելու հայկական նորաստեղծ Թել էլ Պրաք գյուղում: Սակայն նրանք չընդդիմացան, խաղաղությամբ նստեցին ու հինգ մասի բաժանեցին հոր ունեցվածքը: Փառնակ Շիշիկյանը հայկական բնակավայր տեղափոխվեց՝ իր հետ տանելով 100 ոչխար, 5 ուղտ, ձի, հրացան, տան պիտույքներ: Ուղտերից մեկը վաճառեց և լծկան եզներ ու կթու կովեր առավ: Վաթհան դարձավ Սիրանուշ: Փառնակը հավաքեց, իրար հետ ամուսնացրեց, հայկական անուններ տվեց իր վերահայացրած հայուրավոր երիտասարդների: Ու վերստին ծխաց հայ օջախի ծուխը: Իմաստ ունի՞ ասել, թե ինչպիսի հեղինակություն էր գյուղապետ Փառնակ Շիշիկյանը ամբողջ Միջագետքում: Նրա հասցեին միայն օրհնություն էր հնչում, նրան անվանում էին առաքյալ...
Ոսկորների հավաքումը
Սիրիա-լիբանանյան ազգային խորհրդի մի նամակով նա իր հրացանակիր տղաների խմբի հետ կազմակերպեց հայերի ոսկորների հավաքումը Դեյր Էզ Զորից, Ռաքքայից, Եփրատ ու Խաբուր գետերի շրջակայքից և Շեդդեդիեի եղերական քարանձավից (այստեղից էր քաղել Հիտլերը ողջակիզման իր գլխավոր դասը): Աշխատում էին գիշերները՝ թաքուն, արցունք ու քրտինք իրար խառնած: Երբ վերադարձան տուն, երկու ոչխար մորթեց, հոգեհաց տվեց: Շուտով Բեյրութից նամակ ստացվեց.  «Ձեր սխրանքը երբեք չի մոռացվի»:
«Դրախտ էլ կանչեին, չէի գնա»
Թել էլ Պրաքի Վերի գյուղը (հայկական գյուղերը, ինչպես արդեն ասվեց, երկուսն էին) շուտով ունեցավ իր մարզական միությունը, փողային նվագախումբը: Արաբական աշխարհի այս «հայկական կղզին» բարգավաճում էր, այստեղ թևածում էր հայերեն երգը, եղեռնից ընդամենը երկու տասնամյակ անց՝ վերածնված հայերի շուրթերից այս գյուղում, ո՜վ զարմանք, օրհնություն ու փառաբանություն էր հնչում: Այդ ուրախությունը հասավ գագաթնակետին, երբ պատերազմից հետո սկսվեց հայրենադարձությունը: Փառնակ Շիշիկյանին այդ ժամանակ Հալեպից ու Բեյրութից աշխատանք էին առաջարկում՝ շատ նպաստավոր պայմաններով:«Եթե ինձ առաջարկեին դրախտ էլ գնալ, չէի համաձայնի, բայց ուրիշ է հայրենիքի կանչը». սա էր Փառնակի վճիռը:
1947
Իր արդար քրտինքով ստեղծած հսկայական հարստությունը՝ ոչխարի հոտ, տասնյակ կովեր, մի քանի զույգ լծկան ջորի, ամբարած ցորեն, գարի, ոսպ, տիկերով յուղ, պանիր ու այլևայլ բարիքներ, նա թողեց առանց ափսոսանքի: Իր հետ հայրենիք բերեց արաբական աշխարհի ամենաթանկ բանը՝ ամբողջ Միջագետքում հռչակված իր ազնվացեղ ձին, սակայն դա էլ իրեն չպահեց. նվիրեց Կոտայքի շրջանի Էլարի ձիաբուծարանին՝ միայն թե զորանա հայրենիքը: Նույն կերպ վարվեցին նրա հետ հայրենիք եկածներից շատերը:
Համագյուղացիներով խմբովի բնակություն հաստատեցին Էջմիածնի մերձակա ադրբեջանական մի լքված գյուղում՝ Մեհմանդարում, որը տարիներ անց վերանվանվեց Հովտաշատ: Այստեղ Փառնակը կազմակերպեց կոլտնտեսություն, և նրա ամբողջ ընտանիքը առանց սեթևեթանքի, մոռացած նախկին բարեկեցիկ աղայական կյանքը, լծվեց հողի աշխատանքին: Հերոսուհի մայր Սիրանուշը (հայրենիքում նա ևս 5 երեխա ունեցավ) օրնիբուն աշխատում էր անտրտունջ:
Վերջաբանի փոխարեն
…Հովտաշատի գերեզմանոցում արաբական տարազով մի մահարձան կա: Դա մեծագույն, համեստագույն մի մարդու՝ արաբական անապատների բեդվին Էհմեդ էլ Ճեզզայի արձանն է, Փառնակ Շիշիկյանի, նրա, ով անապատում հայ որբեր էր որոնում ու գտնում ու նրանց մեկ առ մեկ վերադարձնում իր ժողովրդի գիրկը, ում փրկած հարյուրները հետո հազարներ դարձան, բայց ինքը հաճախ հառաչում էր՝ ինչքան հայեր էլ չգտնվեցին (նրանցից մեկն էլ կնոջ՝ Սիրանուշի քույրն էր), ձուլվեցին, կորան անվերադարձ...
* * *
... Ահա քո մասին պատմեցի մերոնց՝ այսօրվա հայոց հողի վրա անվտանգ ու ապահով ապրողներին, և հոգիս մի քիչ խաղաղվեց: Երկյուղածությամբ ոտք դրեցի քո տուն, որ կառուցել էիր 1956-ին, մտա թանգարան-մատուռի վերածված քո սենյակը, որտեղ ներկայիս բնակիչները՝ ազգականներդ, պապենական խոշոր սնդուկի մեջ պահել են քո կարմիր կապան ու մյուս շորերы, պատերին քո ազգանվեր կյանքի մասին պատմող լուսանկարներ փակցրել: Այցելեցի գերեզմանիդ«տերերին»՝ աղջկադ՝ Խաթունին, և փեսայիդ՝ թելէլպրաքցու զավակ Սարգիս Մարտիրոսյանին, քո թանկ գերեզմանը հիրավի սրբորեն պահելու համար իմ և սերնդակիցներիս երախտագիտությունը հայտնեցի նրանց: Տխրախառն ուրախությամբ իմացա, որ 50 ճյուղավորում տված գերդաստանիդ Մեծ եղեռնի հերթական տարելիցի նախօրեին  ավելանում է ևս մի նոր, հա՛յ ընտանիք, բայց ոչ հայրենի հողի վրա, դեպի ուր քեզ բերեց արյանդ կանչը ավելի քան 70 տարի առաջ: Քեզ ու քո փրկյալներին. 1997-ի ապրիլի 17-ին Հակոբ ծոռանդ հարսանիքն էր քո երազած Հայաստանից շատ հեռու՝ Լոս Անջելեսում, և զավակներիցդ յոթը այնտեղ են՝ Լոսում: Իմացա նաև, որ քո գերմարդկային ճիգերով փրկված, հայացած Մահմեդ-Հարությունի, Ալի Էլ Նասըր-Լևոնի, Իբրահիմ-Աբրահամի, Սուլեյման-Սուրենի և շատ ու շատ ուրիշների ներկայիս սերունդները անգիր գիտեն սխրալից կյանքի պատմությունը:
Եվ հիմա քո գերեզմանի մոտ եմ, ո՜վ իսկական հայ: Ների՛ր ինձ հիշատակիդ առջև այսքան ուշացումով գլուխ խոնարհելուս համար: Քո գերեզմանը գեղատեսիլ Արարատյան դաշտում մի դրախտային ծաղկանոցի է նման, որտեղ բուրում են նարդոսը, գնարբուկն ու նարգիզը: Քո հուշաղբյուրի սառնորակ ջուրն ասես ամոքիչ բալասան լինի, իսկ Երևանից քեզ այցի եկողին ամբողջ ճամփին՝ երկու կողմից, իրենց բարձրիկ բներից դիմավորում ու ճանապարհում են հայրենյաց արագիլները:
Առնվազն զարմանալ կարելի է. այս չքնաղատեսիլ, պատմական ու միաժամանակ առասպելական անկյունը ինչպե՞ս է վրիպել մեր զբոսաշրջության երթուղիներից: Քանզի օտարերկրացին աշխարհի ուրիշ ոչ մի երկրի ոչ մի անկյունում չի լսի նման ցնցող ու անմոռաց պատմություն, չի հանդիպի այսպիսի լեգենդի՝ վեհատեսիլ Արարատի հովանու ներքո, լացող ուռենու կողքին, վեր հառնող արաբական գլխանոցով մահարձանով՝ վրան  քրիստոնեական խաչի քանդակ, պատվանդանին մշտաթարմ ծաղիկներ, վերևում պատվո պահակ արագիլներ…
* * *
… Դեպի քեզ բերող ճանապարհին մի գյուղում հարցրինք՝ ինչպես գնալ Հովտաշատ: Մի կին ասաց. «Մոլլի գյո՞ւղն եք ուզում, թեքվեք դեպի ձախ, հետո՝ ուղիղ»: Ների՛ր նրան, Փառնա՛կ Շիշիկյան, խեղճն ի՞նչ իմանար, որ զեյթունցի իշխանական տոհմերից մեկի՝ Սուրենյանների ազնիվ արյունն էր հոսում արաբական տարազով ծածկված քո երակներում:
Մի առիթով քո մասին խոսք բացեցի մտավորական մի միջավայրում: Հարգարժան մի այր, լսելով անունդ, ասաց. «Մեհմանդարի մոլլա՞ն, գիտե՛մ, գիտե՛մ»:
Ների՛ր և նրան, ո՜վ Մեծ Հայ:
ԶԱՐՄԻԿ ՍԱՐԳՍՅԱՆ

 

https://www.facebook...40237366181055/

[onjig]

God love him ```

[onjig]

Parnag Shishigyan was clearly a good, a great person ~ he was able to do what we all dreamed of doning ~ saved and returned many of our brothers and sisters ~ thank God for this man and those like him ```

 

Thank you Yervant for finding and posting this ```

Edited by onjig, 28 May 2020 - 04:23 PM.

[Yervant1]

God rest his soul, and give him eternal peace.