Posted 07 October 2005 - 06:16 PM
Սոկրատի վերջին գիշերը
Սուրճը ուղեղս էլ չի թարմացնում
Իսկ աթոռն ինձնից վաղուց է հոգնել,
Ամեն շարժումս հաշվի է առնում,
Տնքում է կարծես փիղ է շալակել:
Հին պահարանն է անկյունում նիրհում,
Դռան բանալին անհույս թեքած վար,
Այդպես քիթը կախ բիձեքն են ննջում
Ու հեկեկում են, հեյ գիտի աշխարհ:
Ո՛վ ասես չկա էդ պահարանում
Իսկ ամենա վերին դարակում
Մի երես առած մուկ է բնակվում
Ու դիտմամբ միշտ լավ գրքերն է կռծում:
Նրա ատամները միշտ աճում են,
Կռծում է որ ատամները մաշվեն,
Կռծում է որ ծնոթները փակվեն,
Այո՛, մկները պիտի միշտ կռծեն:
Այդ մուկն երևի քանդակագործ է,
Ամեն գիրք տարպեր ձևով է կռծում,
Կամ փորձառու գրագող է,
Մի քանի գրքից մի քիրք է սարգում:
Այսոր պիտի դրա հախիցը գամ,
Իմ գրածները դնեմ թող կռծի,
Թող կռծի, կշտանա վերջին անգամ,
Ուղեղի ցնցուն ստանա, տառապի:
Հիմա, հենց հինա քո գլխին բերեմ,
Առաջ իմ աթոռ, անցանք հարձակման,
Անցանք հարձակման, գրագողի դեմ,
Զգուշ կացիր մկնին, թշնամիք եկան:
Ես մտածում եմ նա կռթկռթացնում,
Կարծես մուկը ինձ քարոզ է կարդում,
Քարոզ խոսխի ազատության մասին,
Կատու չեմ, բայց չեմ սիրում մկներին:
Գլխիս կռթկռթուն քարոզ է թափվում,
Համոզում է ինձ ու չի համոզում,
Որ առաջինը խոսքն է եղել,
Մի գուցե սկզբում խնձո՞րն է եղել:
Իսկ ինչու՞ են Սոկրատին դատել,
Չե՛ որ նա խնձոր չեր գողացել,
Ճշմարիտ խոսքի համա՝ր են դատել,
Թեև նա սնոնդ էլ էր պահանջել:
Դե արի ասա ինչու՛ են դատել,
Ինչի՞ համար, խոսքի՞ թե՞ խնձորի՛,
Որտե՞ղ են նրա խոսքն հաշվի առել,
Դիագենի տակառի մե՞ջ…
***Աթոռս նորից տնքաց կամակոր,
Նրան դուր չեկան իմ նոր մեքերը,
Իսկ երեկոյան ստվերներին օրոր
Իջավ Սոկրատի վերջին գիշերը:
Անտիկ հունացին իմ հյուրն է այսոր,
Կամ էլ մեզ բանտ են նետել միասին,
Ու մակարդվել է կյանքը հին ու նոր
Վողուց ճաքճքված, բանտի պատերին:
Լուռ էր Սոկրատը անգուշակելի,
Լռության հետ էր խոսում երևի,
Փորձեցի խաղտել արդ լռությունը,
Լսել Սոկրատի իմաստությունը.
Սոկրա՛տ, թույլ տվեք մի բան հարցնել,
Դուք բատնի մեջ է՛լ ոչինչ չե՞ք գրել:
- Ուզում էս ասել որ ոճրագո՞րծ էմ
Ու մի բան էլ պիտի ե՞ս գրեմ:
- Ոճրագործները թույն են հորինում,
Ու ըստ օրենքի ձեր թասը լցնում,
Ազատությունը քմահաճ ներկում,
Ուրիշի արյան գույնով են գրում:
Իսկ ձեզ թեկուզ և դատապարտել են,
Դավադիր եղել ձեր ազատ մտքին,
Ձեր մտքերը միշտ լուսաորել են
Մթի ճանկերուն, կյանքի հայելին:
- Իզուր էս կարդում բարի քարոզներ,
Ես միշտ այս կյանքից եղել եմ բարի,
Տածել եմ բազում անխռով մտքեր,
Հուշել եմ կատվիս, որ չմլավի:
Ու պրպտել եմ գանգիս կեղևում
Ընդիմություններ խորամանկներին,
Կարծես սատանի հմոտ թակարդում
Թողել եմ վոտքիս պլոկված կաշին:
Մտաբերում եմ երբեմն նրան,
Մի ինչ որ չնչին, հիմար առումով,
Որ կարծես ինձնից չանչել է մի բան,
Սահել է մի պահ իմ երակներով:
Մի ինչ որ անցավ մասնիկ իմ սրտից
Կլպել է ալմաստ իր ճիրաններով,
Քամել կիսամեռ արյունն այնտեղից,
Հիացել կարմիր պղպջակներով:
Հրճվել իմ վրա ու իմ գիտության,
Քանի որ թելը մարդկային կյանքի,
Շարունակություն կեղծված պատմության
Ու մի բարբաջանք, բարին կհղթի:
Եթե իմ խոսքը մտքերի սպոփանք,
Ես ձեռք եմ բերում դավ ու թշնամանք,
ԵՎ ի՞նչ է միտքը, և ի՞նչն է հանցանք,
Ավա՝ղ, հարցիս հետ չեմ տածում զարմանք:
***
- Սոկրա՛տ, ուզում եմ սուրջ առաջարկել,
Մի գուցե գինի՞, ի՞նչ կուզեք խմել:
- Իսկ կոպուչինո չունե՞ս բարումդ,
Սուրջը ի՞նչ պիտի լցնի գլուխդ:
- Սու՞րջը, թարմությու՛ն, չի՛ թողնում քնել,
Գիտեմ, որ առաջ դուք սորջ չեք խմել:
- Այո՛ չենք խմել, ոչ էլ կերել էնք,
Դրա համար էլ անմահացել ենք:
- Հիշու՜մ եմ ինչպես ձեր դատաորը
Հերքեց սննդի պայմանագիրը
- Թե իմ պայմանը հանկարձ ընդունվեր,
Խեղճ դատաորը սոված կմեռներ:
Ես պահանչեցի վայել գոյություն
Ու գաղափարներիս ազատություն,
Ո՞վ է իր խելքը հացի հետ կերել,
Որ նման պայման ցանկա ընդունել:
Նման պայմանը վտանգ է սպառնում
Նրանց, ով մտքի արմատն են կռծում,
Տեղավորում որովայնում
Խելացի են ձևանում,
Կռծում են,
Կշտանու՛մ:
Թե նոր բան գիտես, ասա իմանամ,
Ի՞նչ նորություն կա այս հին աշխարհում,
Մեկի անունը տուր լսե՛մ, զարմանա՛մ,
Թե մինչև հիմա ում չեմ ճանաչում:
- Ասեմ Սոկրատ ջան, Ղուռչուլ Աղվա՛նը,
- Ղուռչուլն հատուկենտ բացառոԷթյուն է,
Ես էլ եմ ծանոթ նրա անվանը,
Նրա ամեն մի սուտը մեծ գյու՛տ է,
Սուտը, որ ճշտի երկրորդ կեսն է,
Բանականության ապաստարանը,
Ու հալալ սուտը վտանգաոր չէ
Ու դառնում է ճիշտ կեսի զրահը:
Չեն ստում միայն խելագարները,
Ճիշտ են քարոզում խորամանկները,
Թեև անպատճառ որերից մի օր
Մնում են ծախու կնոջ պես տկլոր:
-Սոկրատ ուզու՞մ էք զանգահարեմ գան,
Սիրո ծառաներ, սիրուն աղջիկներ,
-Սուս թեչե հիմա ին Քսանտիպան
Կսկսի խոսել դարերը իվեր:
Ու կթվարկի բոլոր բոզերին
Մեկ առ մեկ, հնուզ մինչև այս օրս,
Քեզ կլղոզի քո հին աթոռին,
Կստուկի ի՛նչ եմ ներարկել փորս:
Ա՛յ թե դատեին իմ Քսանտիպաին,
Վա՛յ դատավորին ու դատարանին,
Բոլոր պայմանները կնդունեին
Ա՛յ թե ի՛նչ նշաշակում կի՛ն, կի՛ն:
- իսկ ո՞ր աստցուն էք դուք հավատացել,
Հեթանոսներից, որի՞ն էք պաշտել:
- Իմ միտքն ու խիղճն էն ինձ աստված եղել,
Որոնցից երբեկ դարան չեմ սարգել:
Ես միշտ իմ խոհուն աշակերտներին
Ինձ հետ վիճելու ճամփա եմ թողել,
Չեմ թառել նրանց մատաղ մտքերին,
Չեմ փորձել նրանց հնազանդեցնել:
Հավատը զենք է ու անպարտություն,
Բայց կա խորամանկ դաստիարակություն,
Որ մարդու հոգուց ներս է ծկլատում
Ու մատնում չարքին, մարդն ինչ է տենչում:
Հետ էք զարգացել հազար տարիներ,
Թեև ձեռք բերել շատ հարմարանքներ,
Բայց ամեն մեկդ մի կուռքի ծառա,
Ճառ ասի կամ թե մի տեղ թռվռա:
Մեր ժամանակներն ամեն ինչ պարզ էր,
Ստռուկը մեր դարում մեծ Եզոպ Պոս էր,
Թեև հիմա էլ միտքն ըստռկացրել,
Շոու են սարգել ,չե՛, բան չի փոխվել:
-Փոխվել է փոխվել, հարգելի սոկրատ,
Այժմ մարդն իրեն կարծում է ազատ,
Քանզի չգիտի ում ստռուկն է,
Հնարավոր է, որ տերը մուկ է:
Ազատը ինչպես թռչյունը ոդում,
Թռչնի պես զգոն չե վայրեջքի պահին
Ու բաց դաշտի մեջ կամ անապատում,
Կարող է նստել աղվեսի պաչին:
Սուտն է հիմա ըստռուկի տերը,
Իմիջաիլոց, ձեր դեմոկրատիաով,
Որ եկավ ընկավ սատանի ձեռը,
Հիմա ամեն ինչ չափում են փողով:
-Մեր դեմոկրատիան հասկացություն է
Որը երբևե մարդիկ կհասկանան,
Իսկ այն ինչ հիմա բարգավաճում է,
Հորինել է անձամբ իմ քսաբտիպան:
Գիտե՞ս այդ կինը ինչ խորամանկ է,
Ի՞նչ եռանդուն է ու հաստատակամ,
Յուրաքանչյուր խոսք հնարանք է
Ու չի փնթփնթում նա երկու անգամ:
Փնթփնթոցը միշտ շարունակվում է
Ու սպիրալաձև զարգացնում ոճը,
Այս պահիս նա ինձ դավաջանում է
Ու մեկը խաբում է իմ կնոջը:
Ու պոռնկության արհեստանոցում
Հղքում է մտքերն իմ Քսանտիպան,
Խորհում իմ մասին ուրիշի ծոցում
Ու հորինում է ձեր դեմոկրատիան:
Իսկ փողի մասին նոր բան չեմ լսում,
Մեր ժամանակ էլ բոլոր դռները
Ոսկով էին բացում ու ոտքով փակում
Բայց մերն էին մեր սեփական մտքերը:
Մի բան եմ տեսնում, մի փոփոխություն,
Գիտություն դարձած մտքի գողություն,
Փափաղ թռցնող ստեղծագործողներ,
Սիրում են գրել համերգի տոմսեր:
Ու եզոպները ինչքան էլ խոսեն,
Ինչքան էլ պատմեն ու սրամտեն,
Ստի դրոշը վեր կբատձրացնեն,
Նրանց մտքերը կյուրացնեն:
Ու գողը պիտի խոսի այն մասին
Թե ինչ էր թառել Եզոպի մտքին
Ու առաջինը նրան կլսեն,
Գողերը իրենց գործը լավ գիտեն:
Ազատությունը գողի համար է,
Գողը լա՛վ գիտի նրա արժեքը,
Այս հակասությունը ամուր կապ է
Ու փիլիսոփայության օրենքը:
Պարզվում է մարդու ազատությունը
Միտք չէ և ոչ էլ աշխարահայացք,
Ազատությունը ձայնն է, հնչյունը,
Որ տարածվում է աշխարհից աշխարք:
-Ախր գողերը միշտ սուսիկ փուսիկ,
Ու նրանց համար կա միայն մի միտք,
Ի՞նչ ձայն ու հնչյուն աշխարհից աշխարհ,
Ու չեն ճանաչում նրանք ոչ մի կարգ:
- Գողի կարգերը ոսկինէ, փողերը,
Վոտնահարում են բոլոր կարգերը,
Գիտես ի՞նչ կասեմ քեզ գողի մասին,
Գողը չի լսում մեծ ստախոսին:
- ինչի՞ մասին է խոսքը, չգիտեմ,
Այդ դեպքում ո՞վ են մտքի գողերը,
Ստախոսներ չեն մեծ կամ փոքրիկ,
Մարդկանց գանգերում տպում են կեղծիք:
- Ոչ թե գանգերում, այլ գրպաններում,
Այնտեղ են ազատ կյանքը ճմռթում,
Գողի գրպանում, անդրավարտիկի
Որտեղ ամեն ինչ իր գինը ունի:
Իր գինը ունի ամեն մի հանցանք,
Արդարություն, միտք ու երազանք,
Իր գինը ունի ամեն մի զիբիլ
Ու մարդը չարժի անգամ մի ոճիլ:
Ամենաբարձր մտքի դիրքերից
Ինչ ասես որ չի հանի գրպանից,
Հավասարությու՞ն էս դրել մտքիդ,
Ա՛ռ քեզ աներևույթ ապարտեիդ:
Որ վորոշում է ստույգ մոտեցումներ,
Ստույգ գնահտում մարդկաին կյանքեր,
Ստու՛յգ է թե ու՞մ կարելի է գլխատել,
Ստու՛յգ տե՛ս հիմա ու՛մ են գլխատել:
Ստու՛յգ նրան ով չի՝ կարող վճարել,
Ստու՛յգ է այս հարցում աշխարհս եղել,
Հեթանոսության գրկում մրափել,
Ոչինչ չի՛ փոխվել, ոչինչ չի՛ փոխվել:
Ու կրկնվում է ամեն ինչ նորից,
Գիտության մայրն էլ կրկնությունն է,
Մարդու ժպիտը ծնվում է փորից,
Բոլորից ուրախ թագաորն է:
Ժբտում էն նրանք բարի, սիրալիր,
Պետք լինի կասեն արյունն է կարմիր,
Ուրիշի արյունն անգույն, գույն չունի,
Ահա ուժը ու միտքը գրպանի:
- Սոկրատը աչքերն ինչպես հանելուք
Ուղղեց սեղանի վրա, իր թասին,
Իսկ պահարանում մի անամոթ մուկ
Ականջ էր դրել ինձ ու Սոկրատին:
Իսկ վաղորդյան լույսի շողերը
Ցայթում էին, մեկը մեկից անհամբեր,
Իսկ մեծ հանջարի խոհուն պատկերը
Դառնում էր թափանցիկ ու անտարպեր:
Դեպի անհունը գնալուց առաջ
Սոկրատը իր թույնի թասը վերցրեց,
Ուզում էր խմէր, ես ասացի կա՛ց
Ու թույնի կեսը իմ թասը լցրեց:
Առավոտ կանուխ մենք թույն ենք խմում,
Թունավորված է մեր լուսաբացը,
Եթե այսպե՛ս էնք բարի լույս անում,
Սոկրա՛տ, բեր խմենք կատվի կենացը:
