No replies to this topic

[vartahoor]

«ԲԻԲԼԻԱԿԱՆ»
ԵՐԿՐՈՐԴ ԱՐԱՐՉԱԿԱՆԸ
(Դասական Ուղղագրութեամբ)

Մրջիւնն անգամ թէ պակասի՝
Աստւած ինքն էլ իսկոյն կասի,
Թե պակաս է ճոխ բնութեան
Ծիածանից մի գոյն, մի բան:

1

Աշխարհի եօթը հրաշալիքներ,
Հրաշքը մարդու լուսին ելնելն Էր:

Բայց հրաշքների հրաշքը վսեմ,
Թե ի՞նչն Է՝ այս հին հրաշքով կասեմ:

Այն՝ թէ ծաղկունքն Էլ, ինչպէս ծիածան,
Ո՞ւմ ձեռքով և ո՞ւմ համար համրացան:

Եւ լցւեց աշխարհն՝ ի՞նչ հրաշքներով,
Ի´՞նչ յաւերժատև ազգ-աշխարհներով:

Աշխարհի հազար հրաշալիքներ,
Հրաշքն՝ Աստըծոյ յաւերժ կնիքն Էր...

2

Ծաղիկներն ինչո՞ւ այսքան վիշտ ունեն,
Այսքան վիշտ ունեն, բայց լեզու չունեն,
Ինչքան քաղում ենք, քաղում ենք, քաղում,
Ոչ մէկի շուրթին բողոք չի դողում,
Այնինչ՝ ցաւում է սիրտն ամէն ծաղկի,
Երբ որ քաղվում է ծաղիկն իր կողքի,
Եւ զողն արցունքն է՝ իր վշտի վկան,
Համր բողոքի լեզուն է - սակայն՝
Ասում են ծաղկունքն էն գլխից այսպէս համր չեն եղել,
Ամէն ծաղկացեղ իր նուրբ լեզւով է խօսել, ծիծաղել,
Երբ դեռ նորաստեղծ վայրենամարդը վարդ չունէր կրծքին,
Երբ համր էր մարդը՝ երգով էր թովում վարդը սոխակին,
եղգեղում էին ողջ ծաղկացեղերն՝ ամենն՝ իր լեզւով,
Իրար հարցընում՝ թէ արդեօք ո՞վ է ստեղծել մեզ, ո՞վ...
Բացի անլեզու այս երկոտանուց՝ ի¯նչ լաւ է ողջը,
Իր լեզուն ունէր խնկավարդն, ինչպէս առւի խոխոջը:
Սոխակների հետ վիճում էր երգող վարդացեղը ողջ,
Կապոյտ երիցուկն ունէր հունչ-լեզուն իր նորաբողբոջ,
Իր լեզուն ուներ նունուֆարների ցեղը նրբախօս:
Երգի էր նման արևածաղկի լեզուն մեղրահոս,
Մեղրի մրմունջ էր անվարար լեզուն հօրոտ-մօրոտի՝
Բարկութեան մէջ էլ նման էր ձայնը քնքուշ որոտի:
Թէպէտ դեռ Մասիս անունը չկար, բայց գլխին ձիւն էր,
Կակաչն այնպիսի նուրբ լեզու ունէր, որ վարդը չունէր,
Այնպէս էր ասում, այնպէս էր խօսում,
Որ թէ´ խնդութիւն, թէ´ վիշտ էր հոսում,
Հեգ մարգարէի հրէ լեզւի պէս՝
Ե´վ խոնարհ, և´ վեհ, և խրոխտ, և հեզ,-
Այսպէս անզոյգ էր կակաչների ցեղն իմ վարդանման,
Երբ նա էր երգում՝ խոր լռութիւն էր տիրում անսահման,
Մասիսի լանջին ականջ էր դնում գայլն էլ կակաչին,
Որի նուրբ լեզուն նման էր վճիտ առվի կարկաչին:
Իր լեզուն ունէր դեղին տուղտացեղն, իր անզոյգ լեզուն,
Ամէն ծաղկացեղ լոկ իր լեզւով էր Աստծոյ հետ խօսում:
Իր լեզուն ուներ այժմ համր ցեղն այս շուշանների,
Որ շատ էր նման մեղմանուշ լեզւին մանուշակների,
Քանզի համր չէր մանուշակ ցեղն էլ՝ իր քնքուշ լեզւով,
Ասում, խօսում էր, կանչում, վիճում էր հազար մի ձևով:
Աստղերի հետ էր աստղածաղիկը հարցով զրուցում՝
Թէ ինչ է մարդը, կամ ծով ու ցամաքն ո՞վ է ստեղծում...
Մարդը ձայն ունի, բայց լեզու չունի՝ ինչի՞ց է արդեօք,
Իր լեզուն ուներ այս հուսամ ծաղկանց ցեղն էլ մտահոգ,
Վարդից էր հարցնում թէ՝ «Ինչո՞ւ մարդը՝ ցաւերին գերի՝
Չգիտէ, որ մենք իր ամենաբոյժ դեղն ենք վէրքերի...»:
նուրբ գեղգեղում էր նարգիզների ցեղն ամենաչքնաղ,
իր լեզուն ունէր մայիսեան դեղին ծաղկացեղն ուրախ,
Երբ նա խօսում էր՝ համբոյր էր թւում իր ձայնը մեղուշ,
Իր լեզուն ունէր ոսկեբիբ ցեղն էլ օշօշի քնքուշ:
Անուշ էր լեզուն եասաման ծաղկանց, մեղուշ էր այնքան,
Որ թվում էր, թէ մանուկի շուրթին կաթ էր մայրական,
Երբ որ խօսում էր ձնծաղիկացեղն՝ իր երգ ու տաղով՝
Լուռ լցվում էին Մասիսի ձիւնի աչքերն էլ շաղով:
Իր ոսկեշշուկ լեզւով էր խօսում ծաղիկն անթառամ,
Իր լեզուն ունէր նոյնիսկ չարախօս փուշը դառնահամ:
Հապա յասմի՞կը, սոխակն էլ չուներ լեզուն յասմիկի,
Որ, ասես, լիներ մրմունջ ու ղողանջ՝ արծաթէ զանգի:

3

Ու բազմալեզու դայլայլում Էին ծաղկունքն անհամար,
Ծաղկանց անուշ բոյրն ու քնքուշ լեզուն մրցելով իրար՝
Մեղրածով Էին ղարձընում Մասիսն ու հովիտն իր ծով,
Լոկ սատանան Էր ականջը գոցում իր չար նախանձով,
Որ Էլ չլսեր այս մեղրահամերգն իր ճամփամիջին,-
Աստծոյ ստեղծած շշուկն Էլ շանթ Էր թւում ականջին,
Քանզի, ասում են, Աստւած զրկել Էր դրախտից նրան,
Ահա թէ ինչու մերթ օձ Էր դառնում, մերթ կին՝ սատանան,
Փախչում Էր մարդու քարայրախորքը՝ դեռ վայրի ոգու,
Դրդում Էր մարդուն՝ աստծոյ ընդդեմ, ոխով ահարկու,-
Բայց մարդն ի նչ Էր որ, անլեզու, անբան, գորգից դեռ մի թէլ,
Նոր Էր չորեքթաթ գնալուց ելել, բառ չէր թոթովել:
Աստւածախանդը նենգ ու դիւային
Լսում լեզուներն այս աստւածային՝
Սև բիծ էր ուզում գցել աստծոյ հրաշքի վրայ,
Չար քրքջում էր, բայց թէ՝ անզոր էր քրքիջն էլ նրա,
Քանզի գոռում էր հազարալեզու ծովը ծաղկունանց,
Երբ կոխոտում էր վայրագ փղերի փաղանգը նրանց,
Կամ թէ՝ քայլող լեռ մամոնտն էր ճզմում ծաղկածովը նուրբ,
ճչում-մռնչում, վանում էր չարին ծաղկածովը սուրբ:

Այսպէս՝ էն գլխում՝ իր լեզուն ունէր ամէն մի ծաղիկ,
Ամէն ծաղկացեղ իր լեզուն ունէր,
Բայց աստծոյ գլուխգործոցը՝ համրիկ,
Վայրենամարդը: դեռ լեզու չուներ.
Համր ու ձիւնակերպ ծածկում Էր հովիտն Էակն առաջին
Իր մի բուռ վայրի թոռն ու ծոռներով, մայր լեռան լանջին,
Դեռ մանկաթոթով, անմարդալեզու, վայրենավոհմակ,
Խօսող ծաղկանցը՝ լուռ նախանձելով համր ու գլխահակ,
Համր ու անբարբառ, լուռ թափառում Էր անլեզուն անբան,
Քարայրամարդուկ մի կաթիլ աստւածն ու ծով սատանան:
Լուռ դեգերում Էր՝ տանելով անվերջ
Վայրենավագրին համր սրտի մէջ,
Մունջ ու անմռունչ վայրենին անբան,
Դեռ չէր էլ փնտրում մարդացման ճամբան,
Վայրենապտղած, մութ անտառներում,
Իր գանգի պէս լուռ մութ քարայրներում,
Համր ու անլեզու, համր ու անսփոփ,
Մի բուռ բազմութեամբ՝ բազմանում էր ցոփ,
Երգող հաւքերի, խօսող ձաղկանց մէջ
Լուռ բազմանում էր համրամունջ ու խեղճ,
Լցնում Մասիսի հովիտները նոր
Անլեզուներով, համրերով, սակայն
Հանապազօրեայ վշտից բազմախոր
Ուզում էր խօսել բնազդով մանկան,
Բերան էր բացում երազով լեզւի,
Ուզում էր խօսել, որ վիշտը կիսէր,
Որ փակ բերանով սիրտը չկիզւէր...
Մանուկ բնազդը օգնում Էր խօսել,
Ճգնում Էր, տնքում, բայց լեզու չուներ,
Ուզում Էր բանալ սիրտը նմանին,
Ցաւերը ցոյց տալ, իսկ ցաւն անհուն Էր:
Ու կափկափում Էր համր վա յրենին
Եօթանասունեօթ իր թոռն ու ծոռով,
Հազիվ թոթովում ձեռքի. . . բարբառով:
Անլեզու ձայնով, ձեռքով Էր խօսում
(Ինչպէս անբարբառ համրերը հիմա¤,
Լեզւի բնազդով խօսել Էր ոզում,
Կիսել էր տենչում իր վշտերն անմահ,
Աչքերի շանթով, ձեռքով Էր խօսում,
Բայց ձեռքով սրտի ամպը չես կիսի,
Այն Էլ անպտուղ լաբիրինթոսում՝
Քաղցի քաոսում երկրի քաոսի:
Եւ ծաղիկների լեզւաժխորում
Իր անդուռ բախտի մասին Էր խորհում,-
Երբ մեծ արարողն իր երկրին նայեց,
Տեսաւ՝ դեռ լուռ Է մարդն հազարացաւ:
-Լռեցե´ք յաւերժ, - խուլ հրամայեց,-
Ծաղիկների ծովն իսկոյն համրացաւ,
Սատանան ժպտաց, նրան թւաց թէ Աստւած սխալւեց,
Քանզի աշխարհի գեղեցկութիւնը իսկոյն մռայլւեց,
Երբ որ պապանձեց հազարալեզու համերգը ծաղկանց,
Ու մտքում մի պահ ծափ տւեց չարը սատանակաղկանձ,
Երբ Աստւած, իբր, իր ստեղծածը մեռցրեց, ցրեց,
Թւաց, թէ՝ իրաւ խելքը կորցրեց, ողջը մեռցրեց:
Բայց նորից մթնեց դժնի սատանան,
Նորից կորցրեց իր յոյսի ճամփան,
Եւ նախանձն յորդեց, իժ դարձաւ լորտուն,
Երբ Աստւած տեսաւ իր հազարավիշտ, բայց համր մարդուն,
Ասաց՝ «Իմ լեզւին պէտք չունեն անվիշտ ծաղկունքն հազարան,
Այս հազարացաւ մարդոց Է վայել լեզուներն համայն:
Իմ նուրբ ծաղկանցը պէտք չէ հուր լեզուն,
Անլեզու վիշտն է լեզու երազում երկրի քաոսում:
Մարդն համակ վիշտ է, և թող դարերում, երբ վիշտը սեղմի,
Թող խօսի մարդը, թող ցաւը պատմէ, որ ցաւը մեղմի,
Թող լեզւաւորւի, երբ ազատ խօսի՝ նոր իմաստանայ,
Իմաստնանալով ողջ տիեզերքի գաղտնիքը բանայ,
Բացի գաղտնիքից իմ աստւածային...
Թող ցեղաւորւի և լցնի հողագունդն այս դեռ դիվային»:
Ասաց ու մարդկանց պարգևեց ծաղկանց բիւրացեղ լեզուն,
Որ ծաղկանց նման մարդիկ մեղմանան ու դառնան խօսուն,
Բազմացեղւելով, - ամէն մի ցեղը մի ծաղկալեզւով,-
-Թող բազմախօսի, որ թէթևանան ցաւերն էլ իր ծով,
Թող երգի, խօսի, գեղգեղայ, հոսի գեղեցկութիւնը,
Թող ծիածանւի հազարախօսուն ողջ մարդկութիւնը:
«Զի պիտ մարդանայ ոչ միայն հացիվ,
Այլ բանիվ սրտի, այլ մտքի բանիվ...»: -
Ասաց արարողն ու ծաղկէ-ծաղիկ
Իջաւ, ման եկաւ՝ վերջին երկունքով,
Եւ աշխարհարար ձեռքով անմեղիկ
Սկսեց մէկ-մէկ պոկել հիացքով
Ծաղկանց բերանից հազարագոյնի լեզուներն այլ֊այլ,
Ծաղկանց բերանից ծաղկանց լեզուներն հազարադայլայլ
Իր հազարացեղ լեզուներն անբիծ
Մեկ առ մեկ պոկեց ծաղկանց բերանից,
Ինչպէս բերանից թոթով մանուկի՝
Պոկեց առաջին անուշիկ լեզուն իր ձնծաղիկի,-
Մանուկի նման ճչաց ձնծաղիկն ու յաւէտ լռեց,
Բայց արարողը նշխարեց լեզուն ու լեզուն բերեց
Մարդկանցից մէկի համր ու անլեզու բերանը դրեց,
Իր աստւածային շնչով էլ օծեց բերանն էլ մարդու,
Մօր կաթնաոգով շունչ տւեց լեզւին իր ադամորդու,
Եւ իսկոյն խօսեց վայրենին՝ լեզւով հեգ ձնծաղիկի,
Հազիվ թոթովեց. «Մա´, մա¯յր՝ իմ կեանքի,
Մի՞թէ իմ վիշտը չպիտի կիսես,
Որ ցեղս մեծնա՝ լիճս՝ ծովի պէս»:
Այս եղաւ մարդու առաջին խօսքը,
Որ, ասես, բացեց իր ոգեխորքը,-
Եւ աղօթքի պէս մարդն րնկաւ ոտքերն իր արարողի,
Այս մարդուն ճամբեց Աստւած հեռուներն իր ձիւնահողի,
Ուր մեղմ բազմացաւ ինքնաձև լեզւով՝ ուր էլ որ գնաց,
Խօսեց անխօսը... այնինչ՝ ձնծաղիկն անլեզու մնաց,
Յաւերժ համրացաւ ապշած աչքի պէս:
Եւ հրամայեց արարողը մեծ.
- Քո այս նուրբ լեզւով բազմացիր դու հեզ,
Քանի ձնծաղիկն համր գայ աշխարհ,
Քո լեզուն թող քո բէրանում Խօսի,-
Դու, քո երգն ասա աշխարհին արար,
Որ քո խօսքն այլոց վշտերն Էլ կիսի:
Եւ մինչև այսօր ձնծաղիկի տեղ այն ցեղն Է խօսում,
Որ ծւարել է մեծ հողագնղի ձիւնահիւսիսում:
Երբ այս արարեց՝ միւսին հակւեց,
Հրաշք մօր նման հուշիկ մօտեցաւ իր մանուշակին,
Մանուկ մանուշակն ահից թաքնւեց,
(Եւ յաւերժ մնաց թփերի տակին...¤:
Կուչ եկաւ ահից մանուշակն՝ աստծոյ լեզուն բերանում,
Թաքնւեց թփում, ինչպէս դեռակոյսն իր հօր վրանում:
Ասես չէր ուզում զրկւել իր լեզւից մանուշակն իմ հեզ,
Լացեց քնքշաճիչ, բայց խիղճը կորցրեց արարողն, ասես,
Եւ իսկոյն պոկեց հեգ մանուշակի քնքշանուշ լեզուն,
Հուշով նշխարեց, օձեց համբոյրով իր աստւածազուն,
Մի անշեջ ու հեզ, կապոյտ բոցի պէս
Դրեց բերանը վայրենակաղկանձ ուրիշ մի մարդու,-
Ինչպէս մայրն է միշտ դնում ստինքը բերանը որդու:
Սա էլ թոթովեց և այնպէս խօսեց հետն իր արարչի,
Ինչպէս օրոցքից մանկան առաջին բառը դուրս թռչի.
-Այն ճամփեն տուր ինձ, որ միշտ հետդ գամ,
Աստւած իմ, հայր իմ, որ ծով բազմանամ,
Եւ դեղին ծաղկից ծնւածն ինձ չուտէ.. .
Եւ այնտեղ ճամբեց այս նորաթոթով մարդուն բարբարոս,
(Աշխարհ բերելով մի նոր մարդացեղ՝ մանուշակախօս¤,-
Ուր Կարմիր ծովն էլ ծափ տւեց անմարդ իր ափերի հետ,
Քանզի բազմանալ սկսեց խօսուն ցեղն այս նորակերտ,
Մանուշակագոյն, մանուշակաբոյր լեզւով իր միակ,-
Ահա թէ ինչպէս համրացաւ խօսող ցեղը մանուշակ:
Եւ հրամայեց լեզու առածին արարողը մեծ.
-Քանի լուռ մնան մանուշակներդ՝
Մանուշակ լեզւով բազմացիր անեղծ,
Ազգ դարձիր և թող ծնւեն երգերդ
Քո միակ լեզւով մանուշակագոյն,
Այն, որ ոչ մի ցեղ չունի աշխարհքում.
Դու էլ չունենաս բոյրը ոչ մեկի,
Բացի բուրմունքից քո մանուշակի:
Եւ մկրտելով մայր աւազանում նեկտար նեղոսի՝
Կնքեց, որ իր նուրբ մանուշակ լեզւով յաւիտեան խօսի:
Այնինչ՝ իր կողքին մանուշակ ծաղիկն յաւերժ համրացաւ,
Եւ դարեր անցան՝ ոչ մի խօսք չասաւ,
Եւ անեծքն անգամ շուրթին կարկամեց:

Եւ շարունակեց, արարողը մեծ,
Ոսկէ մեղւի պէս՝ մայիսեան դեղին ծաղկին մօտեցաւ,
Որ լեզու ունէր և սակայն չունէր սա էլ ոչ մի ցաւ:
-Անհոգ արարածն ի՞նչ կանի լեզուն,
երբ մարդոց մէջ են ցաւերը հոսում,-
Խորհեց արարողն ու պոկեց լեզուն մայիսեան ծաղկի,
Որ մի վայրենուց մի նոր ցեղ ծագի:
Ու լեզուն դեղին մեղրի պէս բերեց ՝
Ուրիշ մի համրի բերանը դրեց,
Վայրենատեսիլ ուրիշ մի համրի:
Մարդն իսկոյն խօսեց՝ «էլ ի՞նչըս խամրի,
Աստւած իմ, մայր իմ», և իսկոյն ընկաւ ոտքերն աստծու,
Եւ Աստւած կնքեց. «Չես մնա ածու,
Քեզ եմ պարգևում լեզուն այս ծաղկի,
Որ քո բերանում յաւիտեան ծաղկի:
Ձմեռն էլ խօսի քո բերանի մէջ այս ծաղկի բոյրով,
Որ ցեղւես, ինչպէս այս ծաղիկն է ցեղ՝ իր լեզւաթոյրով:
Այնքան ժամանակ, քանի մայիսեան ծաղիկը մնա՝
Թող նրա լեզւով քո յաւերժացող եսը խոյանա:
Քուն թէ արթմնի քո գոյնը պահես՝ այս ծաղկի հանգոյն,
Քո շունչն ու հունչը, քո ձևն ու խորքը, քո եսն ինքնահուն:
Ոչ թէ դու այլոց երգածը կրկնես՝
Այլ, այս ծաղկի պէս, քո եսաբոյրով քո երգը երկնես:
Ոգորես դու էլ մանուշակ ցեղի, կակաչի նման,
Այս իսկ ծաղկի պէս քո միակ գոյնով ծաղկես յաւիտեան:
Յաւերժ բարբառես Աստւածապարգև միայն քո լեզւով,
Եւ թող բազմանայ իմ ստեղծածով՝ քո կաթիլը՝ ծով. . .
Ոչ թէ վայրենի մոլախոտախիտ դառնախռնւես,
Այլ քոնը ծնես, որ մնաս քոնը, որ չխառնւես:
Քո խորքով պեղես, քո խորք ու գոյնով,
Միայն մայիսեան ծաղկիս հանգոյնով...»,-
Ասաց ու ճամփեց այս մարդանոր ցեղն արարողն այնտեղ,
Ուր Հիմալայն Է, ոբի անապատն հողմախելահեղ,-
Որ երթա՝ ծնի, որ ծաղկեցնի, այնքան բազմանայ,
Ինքն Էլ փոշմանի՝ գլուխ չհանի այս ծովայորձանք,
Հոլ բազմացումից, որ Չինն Է այսօր աշխարհափորձանք...
Ահա թէ ինչպէս մայիսեան ծաղիկն յաւերժ համրացաւ,
Իր լեզւով, ինչպէս համր անասուն մարդն՝ ասուն դարձաւ:
Այսպէս՝ մի մարդուց երբ չինածովն Էլ նա աշխարհ բերեց,
Մեծ արարիչը դարձաւ յասմիկի բերանն համբուրեց
Մի խօսքով աշխարհ ստեղծողն իր կոյս, անշոշափ շուրթով:
Եւ դեռ լեզւանի ծաղիկը ժպտաց, բայց ճչաց վրդով,
Երբ, իսկոյն, որպէս գլուխ մի ծաղկի,
Պոկեց լեզուն Էլ խօսող յասմիկի
Ու բարի լեզուն դրեց բերան մի՝ վայրենաթոթով,
Աշխարհ բերելով՝ լեզւով այս ծաղկի, այս ծաղկի հոտով,
Վայրի մի մարդուց՝ մի նոր մարդացեղ,
Եւ այս ցեղն իսկոյն ուղարկեց այնտեղ,
Ուր գահավիժում ծով Նիագարան՝
Մարդ Էր որոնում ափերին ունայն...
Ու մինչև այսօր չգիտես՝ գտա՞ վ, թէ՞ դեռ չի գտել՝
Զի մարդը ծաղկի սուրբ քնքշութեանը մնաց անընտել:
Լեզուն դարձրեց սրտի բանալին, բայց միայն գոցող,
Լեզուն՝ լաբիրինթն իր հազար ու մի միտքը թաքցնող...
Եւ ահա Աստւած իր եօթնագունեայ ծաղկանցից ջոկեց,
Նուրբ իմ նարդոսի լեզուն Էլ պոկեց,
Դրեց անլեզու բերան մի մարդու, որ համրը խօսի,
Եւ իրաւ՝ խօսեց՝ հասնելով ափերն ի վար Նեղոսի,
Ծաղկի բոյրի պէս բարբառեց մարդը,
Այնպէս, որ, կարծես, նախանձեց վարդը,
Երբ «Տեր իմ» ասաց ցեղը նարդոսւած,
Եւ իսկոյն պոկեց արարողն Աստւած
Նունուֆար ծաղկի լեզուն Էլ ահա,
Ու մեղմ թոթովեց այս նորախօսն Էլ՝ «Հայր, ալելուեայ»,
Դառնաբերանը մեղմօրէն ծաղկի նեկտարալեզուն,
Ու դարը դարի՝ դանդաղ մեղմացաւ այս Էլ գազազուն,
Պատմելով ցաւերն իր նրբալեզւով, ինչպէս մօտենաս՝
Խուփն առնես՝ վառւող-ծխացող թոնրի բերանը բանաս,
Որ ծուխը չքվի, թէկուզ դեռ մնա կրակը... վշտի,
Քանզի լեզուն էլ ցաւն է դուրս վանում բազմախոց սրտի,
Երբ լեզւի ձեռով իր սիրտն է բացում մարդ մարդու առաջ,
Թեթևանում է՝ խօսելով ցաւից իր մշտահառաչ.
Ահա թէ ինչպէս նուրբ նունուֆարն էլ, մի օր լեզւանի,
Յաւերժ համրացաւ, գեթ մի շշուկի լեզւակ էլ չունի,
Քանզի իր լեզւով ծնւեց մարդացեղն Իրանի անեղծ:
Եւ հրամայեց արարողը մեծ,
Որ յաւերժ բուրէ նունուֆար լեզուն,
Յաւերժ բուրվառէ երգերն իր խօսուն,
Քանի աշխարհում, սարում ու քարում այս ծաղիկը կայ,
Ամենայն գարուն՝ մի նունուֆար էլ էլի աշխարհ գայ,
Յաւիտեան պիտի խօսի ու հոսի
Նունուֆար լեզուն՝ լեզուն էլ ֆարսի:

5

Այս որ արարեց արարողը մեծ՝
Իր օշօշ ծաղկի լեզուն էլ պոկեց,
Դրեց բերանը վայրենամռունչ եօթերորդ թոռան,
Իսկոյն թւաց, թէ իր մռունչները մրմունջներ դառան:
-Աստւած իմ, ասաց, հիմա ես կերգեմ իղձերը սրտիս,
իտեմ՝ քո խօսքով մարդանամ պիտի, ներիր դժբախտիս,
Ներիր լռութիւնն համր բերանիս, որ չէր աղօթում,-
Այսպէս բարբառեց ու մեղր էր, ասես, իր լեզւից կաթում:
Ժպտաց արարողն իմ Արարատի,
Այս մարդացեղն էլ ճամփեց արևելքն իր հողագնդի,
Աշխարհ բերելով հրաբիբ ու նուրբ մարդացեղն եթովբ,
Այնտեղ, ուր ջունգլին ողբում էր, ինչպէս վիրաւոր մի Հովբ,
Եւ հրամայեց յաւերժ թաքնւած արարողը մեծ.
-Դու էլ բազմացիր՝ յաւիտեան անեղծ,
Քանի այս օշօշ ծաղիկն էլ բացվի՝
Թող քո սուրբ լեզւով քո հողը լցւի,
Միայն քո լեզւով իմ նւիրական,-
Ասաց մեծ Աստւածն ու մի սուրբ վայրկեան
Համբուրեց վարդի աչքերն արցունքոտ,
Ապա համբուրեց բերանը բոցոտ,
Որ ցաւը չզգա, և իսկոյն պոկեց վարդաբոյր լեզուն,
Մեղրաբոցի պէս դրեց բերան մի՝ վայրենախօսուն:
-Մեղրածոր լեզուն մարդուն է վայել ու ոչ թէ վարդին,
Քանզի լեռնացած վիշտ չկա քնքուշ վարդենու սրտին:
Մարդուն է վայել վշտացիր լեզուն վարդաբոյր ու պերճ,
Քանզի սատանան ինձնից խռովել՝
Օձի է փոխւել խաբւած մարդու մէջ:
Վշտամբար մարդը թէ համր մնա, լեզու չունենայ՝
Անլեզուն ինչո՞վ իր սիրտը բանայ, որ թէթևանայ,
Լցնի գէթ շուրջը վարդաբոյր երգով իր ոգու անեղծ,-
Ասաց արարողն ու վարդալեզու այս ցեղն անդ յղեց,
Ուր փիղն է գոռում, բայց ասես յոյս էր կաթում լուսնյակից,
Եւ ուր կաղնին է վառւում առիւծի աչքի կայծակից...
Ու լեզու առած այս մարդն էլ Աստծուն ալելուեայ ասաց,
Եւ ասես մազ ու մորուքի միջից բուրեց վարդն անանց,-
-Աստւած իմ, - ասաց այս մարդն էլ որպէս նորածին մի վիթ,-
Հնդի´կ, համբուրի ալ վարդի փունջն էլ՝ մօրը մայր լեզւիդ:
Եւ հրամայեց գալիքնատեսիլ արարողը մեծ.
-Մի կաթիլ մարդուց ծով ծնիր անեղծ,
Որ քանի երկրում թէկուզ մի վարդի կոկոնիկ բացվի՝
Թող հնդկահողդ լոկ ու յաւիտեան քո լեզւով լցվի,
Որ երգի փոխես նուրբ խոյանքները վաղվայ մեծ ոգուդ,
Մարմնասով տեսնես, բայց ոչ ոգեսով, ո´վ իմ անհագուրդ:
Այս էլ որ երկնեց արարողը մեծ,
Իր շուշան ծաղկանց լեզուն էլ պոկեց
Դրեց անլեզու դառնաբերանը իր բարբարոսի,
Որ երբ մարդանայ՝ մեղմանա փոքր ինչ, մեղրանուշ խօսի,
Նրբանուշ խօսի, ինչպէս բուրմունքը շուշանի քնքուշ,
Մեղմանուշ խօսի, որ կիսէ վիշան էլ վարդի մշտափուշ:
Եւ այս ցեղն իսկոյն իր Սենա գետի ափերն առաքեց,
Ուր ցոփ շշուկով, շուշանամարմին սիրացոփ ծաղկեց
Բոլոր ափերին Սենամայր գետի իր շուշանաբոյր,-
Ահա թէ ինչու անլեզու մնաց շուշանն էլ իմ քոյր՝
Մարմարի նման յաւերժ կարկամեց:
Եւ հրամայեց յաւերժատեսիլ արարողը մեծ.
-Քանի աշխարհում շուշանները կան և համր են քանի՝
Շուշանալեզուդ մի սև շշուկ էլ մահի ահ չունի...
Բայց խելքդ գլխիդ դու թագ դարձրու՝ տիվ ու գիշերով,
Որ չփոշոտվի մայրենիդ՝ օտար լեզւափշերով. . .
-Ալելուեայ, -ձայնեց վայրենաթոթով այս մարդն էլ իսկոյն,
Ոտքն ընկաւ, իբր խնկեց աստըծուն:
Ու մեծախորհուրդն արևածաղկի լեզուն էլ առաւ,
Պատւաստեց բերանն ուրիշ մի համրի՝ իր լեզւածարաւ,
Սակայն սա հենց որ նուրբ լեզւաւորւեց՝ վեր նայեց խաբւած,
Չընկաւ անմարմին ոտքն արարողի, որ մթնեք ապշած:
Այս վայրենամարդն արևին նայեց հեգ Աստըծոյ տեղ,
Սատանայախաբ մեղքով էլ անմեղ:
Աոաջին բառը մանուկ բերանին աղօթքով դողաց.
-Դու ես Աստւածս, - ասաց արևին, Աստըծուն թողած:
Արևի առաջ երեսի վրայ ընկաւ, կարկամեց,
Բայց ժպտատխուր՝ խոժոռւեց պահ մի արարողը մեծ,
Ասաց՝ «Արևը իմ աչքն Է, մարդուկ, ես ներում եմ քեզ,
Բայց պիտի դու միշտ արևածաղկի քո լեզուն պաշտես,
Իմ գլխից Էլ վեր, որ դու չգնաս դու ուրիշ լեզւաց...»:
Ասաց ու յղեց այս ցեղին այնտեղ, ուր հողն Է կիզւած՝
Երկնքում ծաղկող արևածաղկի համբոյրի բոցով,
Ուր պարսկածովն Է ծաղրում արևին՝ ծով մռնչոցով:
Եւ հրամայեց արարողը մեծ.
-Քանի անլեզու արեածաղիկն արևին նայէ՝
Քո մայր լեզւին Էլ թող գալիք բախտդ յաւերժ փայփայէ,
Որ լեզուդ դառնայ ոգուդ ու երգիդ բաժակը ոսկի,
Եւ թող հարբենայ աշխհարհն Էլ վաղը երգով քո խօսքի՝
Արևածաղկից մեղրաբուրեան...
Ասաց արարիչն ու սուրբ մօր նման կռացաւ իսկոյն,
Պոկեց լեզուն Էլ չքնաղ նարգիզի,
Դրեց բերան մի՝ վայրի, ձեռնախօս դեռ համրախօսի:
-Ալելուեայ, հայր իմ, և խօսեց այս մարդն Էլ, երբ լեզու առաւ,
Եւ դարը դարին՝ սա Էլ գեղեցիկ մի նոր ցեղ դառաւ,
Եւ յունաստանւեց մայր իմաստությամբ իր աստւածագեղ,
Նարգիզ ծաղկաբոյր ու գեղադայլայլ լեզւով իր շքեղ:
Ահա թէ ինչու անլեզու դարձաւ նարգիզն այն ծաղիկ.
-Լեզուն ի՞նչ կանէր վշտին անտեղեակ ծաղիկն անցողիկ:
Դառնավշտահեղծ սրտոց Է վայել լեզուն Էլ մեղրիկ,
Թող մարդը խօսէ, որ շաղ տայ ոգու գանձերն իր վաղվան,
Որ աշխարհ բերէ գանձերն իր մտքի, գանձերն հազարան,
Միակ գանձերը ողջ տիեզերքի:
աւից գաւաթը լցւող գինու պէս երբ մարդը երգի՝
Հարբի գանձերով անմարմին ոգու,
Որ գեթ մեղմանայ վայրագն ահարկու:

6

Ասաց ու ելաւ Մասիս լյառն ի վեր արարողը մեծ,
Նայեց կակաչին, որ կռահելով՝ ոչ թէ կարկամեց,
Այլ վիզն երկարեց, ասաց սրտադող.
-Գլուխս կտրէ, բայց լեզուս ինձ թող,
Անլեզու կեանքս ինչպե՞ս կարկաչի...
Բայց Աստւած պոկեց լեզուն կակաչի
Եւ ապա պոկեց լեզուն Էլ վարդի
Երկուսը մեկեց, որ երգր յորդի.
Մի նուրբ ու անմար բոցի պէս բերեց
Առաջին մարդու համր ու լեզւազուրկ բերանը դրեց,
Որ կակաչի պէս սա Էլ քնքշանայ և յաւերժ խօսի,-
Բայց այս մարդն իսկոյն վեր նայեց՝ դէպի ջահը Մասիսի,
Աստըծուն թողած իր լեռանն ասաց. «Մա, Մասիս, մարէ,
Քո ձիւնն իմ սրտի սև կրակն արդեօք ե՞րբ պիտի մարէ».
«Մարէ» խօսքն այնքան սրտաձայն ասաց, այնպէս հառաչեց,
Որ ներեց նրան փառքերից փախչող արարողը մեծ,
Համբուրեց նոյնիսկ, թողեց այս մարդուն Մասիսի վրայ,
Մայր Արաքսն ի վեր և արմատւեց իմ ցեղն հնօրեայ,
Յաւերժ բազմացաւ, դարձաւ Հայաստան մշտամեղեդի:
Եւ հրամայեց արարողը մեծ.
-Ո´վ իմ վշտաշիվ.
Քեզ լեզու տվի, որ քո երկիրը լցնես քո բանիւ,
Որ քեզ Էլ չասեն՝ «դու ով ես, ես ով»:
Բազմացիր դու էլ քո անզոյգ լեզւով,
Բազմացիր, քանզի քո կակաչ ծաղկի սևն էլ ինձ վկա՝
Սև շատ է գալու քո գլխին և քո Մասիսին հսկա:
-Ավա¯ղ... թոթովեց այս կակաչամարդն իր արարիչին,
Այս խօսքը եղաւ իր խօսքն առաջին...
Ահա թէ ինչու կորցրեց կակաչն իր մեղրալեզուն,
Բայց կակաչի տեղ՝ իր խինդ ու վշտից իմ ազգն է խօսում:
«Յար-յաւիտեան է իր կակաչ լեզւով հայը խօսելու,
Լոկ իր լեզւով է իր գալիքների վիշտը կիսելու,
Միակ մայր լեզւով իր բիբլիական,-
Թէկուզ ծաղիկներն՝ օր մի խոլական
Աստւածընդդէմ էլ՝ սատանայախաբ անաստւածանան,-
Հայ լեզւով քնեն՝ հայ լեզւով պիտի հայերն արթնանան,
եղգեղան, ինչպէս իմ հաւքերի մէջ՝ սոխակն իր լեզւով,
Արծիվն՝ իր լեզւով, անգղն՝ իր լեզւով:
Թեկուզ կակաչի սրտի սևն յորդէ՝ ծածկէ իր կարմրին
Վերջ չի գայ, Հայկոս, քո կակաչախօս ազգին ու գրին,
Բարբառես պիտի կակաչի կարմիր և թէ թուխ լեզւով,
Թէպէտ շատ պիտի խոնարհւես, ինչպէս կակաչն իր սևով,
Եւ դարը մի հեզ դու պիտ մազէ կամուրջով անցնես,
Մերթ այս կակաչի թէրթիկների պէս դու հեշտիւ ցրւես,
Մերթ բացւես՝ իր քոյր վարդերի նման,
Մերթ գոցւես-բացւես, այսպէս՝ յաւիտեան:
Քո լեզւաբոյրով, զոյգը չունեցող քո լեզւով անզոյգ,
Ինչպէս անզոյգ է ամէն մի ծաղիկն աստւածամասունք,
Անզոյգ, ինչպէս վարդն, ինչպէս շուշաններն իմ այս ձիւնասիփ,
Ինչպէս յասմիկներն, ինչպէս շուշաններն իմ այս ոսկեբիբ:
Անզոյգ, ինչպէս ցեղն հօրոտ-մօրոտի այս իմ երկնագոյն,
Անզոյգ, աննման, ինչպէս մայիսեանն այս ոսկեհանգոյն,
Ինքնանաս, որ քեզ չխաբի գալիք ոչ մի նենգ հման, , , »:
Այսպէս արարեց և յաւերժօրէն հայ կնքեց հային,
Հայ կնքեց յաւերժ հայ աւազանում իր աստւածային՝
Յաւերժամռունչ մայր Արաքսի մէջ,
Ուր գահն է Նոյան՝ ուր Մասիսն է պերճ:

7

Այսպէս մտքի մէջ իմաստնաբանեց,-
Եւ բուսոց արքա այն լոշտածաղկի լեզուն էլ հանեց
(Այն, որ արմատն է մարդամարմնաձև),-
Հանեց ու դրեց վերենաբերանը հեգ մի մարդուկի,
Որ իսկոյն ասաց՝ «Ես քոյրն եմ, տերն եմ կակաչասուզի ,-
Ալելուեայ, ասաց, դու իմ Եհովան,
Քեզ կապաւինեն վշտերս վաղւան,
Ալելուեայ, տէր իմ, ես երկինք գետինք պիտի քննեմ,
Լուսնի վրայ էլ ինձ կարթնացնեմ...»:
Լսեց ու ժպտաց արարողը մեղմ,
Եւ այս՝ լոշտակի ցեղը ոսկեգեղմ
Ուղարկեց այնտեղ, ուր ծովն է Կարմիր,
Լոկ մի խօսք ասաց՝ «Կարմիր ծովն անցիր...»:
Այս պահից ահա, այն էլ յաւիտեան
Համրացաւ լոշտակ ծաղիկն էլ մեր տան:
Ժպտաց արարիչն ու դարձաւ մօր պէս ձեռքով մեղմակի՝
Պոկեց լեզուն էլ վարդերի եղբայր մեղուշ մեխակի,
Դրեց բերանը եօթանասունեօթ իր վայրի թոռան,
Եւ այս տոտեմից անցոփածնունդ ելան, կեանք առան
Կազբեկ լեռների հովիտներն ի վար մեղմ ու գեղեցիկ՝
Հայ կակաչաքոյր, մեխակալեզու Քուռ գետի որդիք,
Այսպէս լեզւանի մեխակ ծաղիկն էլ յաւերժ կարկամեց:
Եւ հրովարտեց արև ու լուսնի արարողը մեծ.
-Քանի դեռ մեխակ ծաղիկն աշխարհ գայ՝ կծաղկես դու դեռ,
Թող ծիածանւի լեզւագոյներով աշխարհն իմ անմեռ:
Քեզ էլ մահ չկայ, ազգին էլ կակաչ,
Քանի ծաղիկներ բացւեն ձեր առաջ:

8

Այսպէս յաւերժ են երկրով անսահման
Ողջ բազմալեզու ցեղերն այս համայն՝
Այն հազար ու մի ծաղկունքից ծնւած,
Ու երկրէ-երկիր, ողջ աշխարհով մէկ վեր ծիածանւած:
Ամէն մայր լեզուն՝ ամէն մի ազգը մի գոյնն է նրա՝
Տիեզերական հրաշք են ցեղերն՝ աշխարհի վրայ:
Ծաղկանց ցեղերը, ցեղերը մարդկանց, ցեղերն հաւքերի,
Անզոյգ են բոլոր ցեղերն անհամար Աստծոյ ձիրքերի:
Ծառերի ցեղերն ու ձկնաթովի ցեղերը պէս-պէս,
Մանրէ, մրջիւնի ցեղերից մինչև փիղն ահեղատես,
Զարմանահրաշ մի մշտահանդէս՝ աստւածացոյցի,
Եղնիկից մինչև մամոնտը Մասիս և ծաղիկն ուրցի:
Գազանացեղի ու մարդացեղի պէս-պէս, բիւրարար,
Հազարահրաշ ինքնածին ցեղերն... Աստծոյ, անհամար:
Աննման, ինչպէս նման չէ արտոյտն ահեղ մամոնտին,
Եւ անզոյգ, ինչպէս նման չէ Վանա ծովն Արարատին:
Աննման, ինչպէս նման չէ տուղտը զմրուխտին իր քոյր,
Եւ անզոյգ, ինչպէս ամէն ազգ՝ իր մայր լեզւով ծաղկաբոյր:
Աննման, ինչպէս գահավիժումը Նիագարայի,
Եւ անզոյգ, ինչպէս լուսինն ամայի,
Աննման, ինչպէս աչքերդ կապոյտ,
Եւ անզոյգ, ինչպէս աչքերդ սևիկ,
Աննման, ինչպէս մահվան կամքն անփոյթ,
Եւ անզոյգ, ինչպէս վանքն իմ Տաթևիկ:
Աննման, անզոյգ, ինչպէս հրթիռը նման չէ վարդին,
Եւ անզոյգ, ինչպէս մարդուս գլուխը նման չէ սրտին:
Ինչպէս նման չէ կակաչր վարդին իմ հայոց լեզւով,
Այնինչ նման չեն ծաղկունքն իրարու՝ բիւր այլոց լեզւով:
Ինչպէս նման չէ շուշանը տուղտին, տուղտը կակաչին,
Այնինչ նման չէ նարգիզն յասմիկին, յասմիկն՝ արարչին:
Ինչպէս նման չէ քոյր մանուշակին նարգիզը եղբայր,
Քանզի անզոյգ են ծնւել մարդկութեան ցեղերն անհամար,
Հազարալեզու, բայց Աստւածային մի մօրից ծնւած,
Ծնւած մի մօրից, բայց երկրէ-երկիր՝ հազարացեղւած:
Ծնւած հրաշքով անիմանալի Աստծոյ անկաշառ,
Ամէն ցեղ՝ մի ծառ, մարդկութիւնն, ահա, ճոխ մի ծով անտառ:
Ամէն ազգ մի ծառ՝ բայց պտղաբոյսով՝ նման ոչ մէկին,-
Ինչքան պէս-պէս են, այնքան կախարդ են անտառն ու այգին:
Խաղողն անգին է, բայց թէ՝ անգին է դեղձն էլ խնկաթոյր,
Դեղձն հոյագեղ է, սակայն, շքեղ է սալորն էլ իր քոյր:
Սալորն անզոյգ է, բայց թէ՝ անզոյգ է կեռասն էլ վճիտ,
Կեռասն անուշ է, բայց մեղրանուշ է թուզն էլ սիրասիրտ:
Թուզը մեղրուն է, բայց ընկոյզն ինքն էլ մեղր է ու շաքար,
Ընկոյզն անզոյգ է, բայց աննման է նուռն էլ իր եղբայր:
Նուռն Էլ գինի է, բայց թէ գինի է անշուք թութն անգամ,
Թութը անզոյգ է, բայց թէ պակաս չէ խնձորն անթառամ:
Խնձորն հրաշք է, բայց աննման է տանձն էլ նոյն այգում,
Տանձը գանձ է միշտ, բայց շամամն ինքն էլ մի հատ է կեանքում:
Բանանն անուշ է, անուշ է նոյնքան արմաւն արաբի,
Սոխակն անզոյգ է, բայց և անզոյգ է ցեղն էլ կարապի:
Օշինդրի դեմ՝ արծաթ գարին էլ ցորեն է ոսկեայ,
Երբ իր բոյրն ունի՝ ձիւնակեչին էլ կաղնի է հսկա:
Դրախտ է բուրմունքն արևաքամուկ հայոց ծիրանի,
Բայց և սուրբ խունկ է բադամն Իրանի:
Մեկ մեկուց վեր չեն նուշն ու զկեռը,-
Այս է բնութեան՝ մեծ արարողի յաւերժ անմեռը:
Այս ամենով է այգին էլ աշխարհ մի բազմաբեղուն,-
Միանմանը մահն է գեղեցկի հազարագեղուն,
Հազարազեղուն մրցում է աշխարհն այս հազարացեղ,
-Բազմապտղանի այգին է դրախտն ամենաշքեղ:
Ես այգին ասի՝ աշխարհն հասկացիր, ով աշխարհաթաղ,
Վարդը չքնաղ է, բայց ծաղկեփունջն է բիւրահեղ չքնաղ:
Մի վանդակ վագրը գազանանոցի պերճանքը չունի,
Մի գոյնն անզոր է ծնել կախարդանք ճոխ ծիածանի:
Անգին է գորգը, թէ՝ բազմագոյն է, բազմածաղկաձև,
Աչքը չի հոգնում, երբ խայտաշխարհն է խայտում իր առջև:
Խաղողն անուշ է, բայց բիւր անուշ է բազմացեղ այգին,
Այգուց ո՞նց մտնենք վայրենամթար անտառը կրկին:
Մեծ, Աստւածային կշեռքի համար
Մի յոնքն էլ այն է՝ ինչ որ վիթխարի մի երկնակամար:
Չնաշխարհիկ է աշխարհն՝ հրաշքով,
Թէ նայես ոչ քո, այլ ցեղաց աչքով,
Թէ նայես աչքով դու աստւածային,
Քուրդ ծաղիկն ինքն էլ ազգ է աստղային:
Սադայելն ինքն է, Աստըծոյ ընդդէմ,
Երազում ամլել այգին այս եդեմ:
Նայիր ծառերի այս բազմամբոխին,-
Թխկին՝ ուրիշ բոյր, ուրիշ բոյր ունի իր կողքի բոխին:
Ուրիշ է կեչին, կաղնին ուրիշ է՝ իրենց բուրմունքով,
Բարդին՝ ուրիշ բոյր, ուրիշ է հացին՝ իր ցեղախունկով:
Խնձորենիներն ուրիշ բոյր ունեն, տանձենիք՝ ուրիշ,
Տուղտենիք ուրիշ խունկ են բուրվառում, վարդենիք՝ ուրիշ:
Չինարն ուրիշ է, ուրիշ է սոսին, էլ ո՞ր մեկն ասեմ,
Ամէն մէկն իր տեղն՝ իր սուրբ ցեղն ունի՝ նսեմ, թէ վսեմ:
Ներդաշնութիւնն այս է քաոսի,-
Մրջիւնն էլ պակսի՝ Աստւած էլ կասի
Թէ՝ պակասել է իմ ճոխ բնութեան
Սուրբ ծիածանից մի սուրբ գոյն, մի բան...
Մի գոյնից երբեք չի ծնվի, ո´վ կոյր, մի ճոխ ծիածան,
Փեթակներն ինչո՞վ մեղրի ծով դարձան,
Եթէ ոչ հազար գոյն ու նեկտարով ծաղկացեղերի,-
Միագունողին Աստւած չի ների:
Նուրբ է սոխակի գեղգեղանքն անուշ, բայց համերգ չի դեռ,
Համերգը՝ բազում հաւք ու թռչունի ցեղերն են անմեռ:
Հազարալեզու, հազարադայլայլ խորհուրդն է միայն,
Միակ անհեղլին՝ ողջ տիեզերքի ողջ գեղեցկութեան:
Եւ հուսկ մռնչաց, ընդդէմ ոսոխի,
Վերջնակնիքը մեծ արարողի.
-Թէկուզ աշխարհում այս իրարամերժ՝
Յաւերժ են բոլոր լեզուներն յաւերժ,
Իրենց նախամայր ծաղիկների պէս այն հազարագոյն,-
Յաւերժ է խօսուն կակաչածնունդ իմ հայոց լեզուն,
Յաւերժ է, քանի կակաչները կան:
Յաւերժ է խօսուն ձնծաղիկածին ռուսաց լեզուն՝
Ձնծաղիկները քանի աշխարհ գան:
Յաւերժ է իմ նուրբ նարգիզից ծնւած իմ յունաց լեզուն՝
Յաւերժ է, քանի նարգիզները կան:
Յաւերժ է ֆարսի՝ նունուֆարածին լեզուն էլ խօսուն՝
Յաւերժ է, քանի նունուֆար բացվի:
Յաւերժ է խօսուն մանուշակածին լեզուն արաբի՝
Քանի մանուշակն արցունքը թափի...
Յաւերժ է լեզուն այս մարդացեղւած արևածաղկի՝
Քանի իր գոյնով արևը ծագի:
Յաւերժ է մեխակ ծաղկից էլ ծնւած լեզուն լեռնազուն,
Քանի դեռ համր մեխակները կան:
Յաւերժ են բոլոր ազգ ու ցեղերի երազն ու լեզուն,
Քանի կան հողը, արև ու օվկիան:
Թող յար խաղաղւեն, որ ինձ հասկանան,
Ու թէ դեռ ցեղ են՝ լոյսով ազգանան:
Ամենն իր լեզւով թող ծաղկի յաւերժ,
Յաւիտեան անեղծ, յաւերժ անհեղլի,
Անմերժ աշխարհում այս իրարամերժ,
Քանի չի փոխել կակաչն իր գոյնը
Այս մշտափոփոխ մայր բնութեան մէջ:
Քանի ճերմակ է Մասիսի ձիւնը,
Քանի արևի իմ աչքն է անշէջ,-
Ամենն իր լեզւով պիտի բարբառի,
Որ գեղեցկութիւնն յաւերժ բուրվառի,
Իմ գեղեցկութիւնն աշխարհասփիւռ,
Եւ քանի համր են ծաղիկներն իմ լուռ,
Կուլ չի գնալու ոչ ոք ոչ ոքին,
Ինչպէս կուլ չի տա‎յ ծաղիկը ծաղկին:
Յաւերժ են՝ քանի վարդն ու կակաչը աշխարհ գան այսպէս,
Վերջ չկայ յաւերժ, ո´վ գետակ ազգեր, ո´վ հայեր և ձեզ,
Քանզի գետակն էլ գանձ է բիւրակնեայ,
Ո´վ իմ գետ ազգեր, ո´վ ազգեր իմ ծով...
Ծաղիկներիս հետ յաւիտեան պիտի ցեղերն աշխարհ գան,
Ու ցեղաւորւած՝ ծիածանակերպ պաշտելի մնան,-
Ա´յս է գեղեցիկն Աստւածախորհուրդ՝
Յաւիտենութեան ծարաւն անհագուրդ: