42 replies to this topic

[SAS]

Այսօր մենքենթադրենք որ Հրաչե այ ն վարդիթեր անկողնի մէջ էր ըմկողմանած, տես թէ ինչ մղձաւանջ կեանք է ունեցել, պարզապէս քանի նա “թուրքահայ” է եղել , ոչ “ռուսահայ“:**

Սիրելի Արփա,

այս հարցում ես քեզ հետ համամիտ չեմ՝ Չարենցն ու Բակունցը վկա: Բոլշևիկյան անողոք մոլոքը չեր տարբերակում «ռուսա» և «թուրքա»:

[SAS]

Եթե մենք ցանկանում ենք ոռ ճղելով թուրքին հաճոյանալ, ապա պիտի պատրաստ լինենք, որ թուրքը մեր ռռը ****** է...

[Arpa]

Սիրելի Արփա,

այս հարցում ես քեզ հետ համամիտ չեմ՝ Չարենցն ու Բակունցը վկա: Բոլշևիկյան անողոք մոլոքը չեր տարբերակում «ռուսա» և «թուրքա»:

Իրաւունք ունես սիրեի ՍԱՍ:
Ես իմ միտքը լաւ չի բացատրեցի, պիտի տեսնել որ ես երկու բառերն ալ ջակերդի մէջ է արել քանի ես չեմ հաւատար նրանց, մանաւանդ առաջինին որ ըստ իս ժամանակների ամենա ծիծղելին հակասանքն է oxymoron, տես թէ ես քանի անգամ անդրադարձել նրան:
Իրաւ ես , հակամարտը Հայերէնի դէմ էր, արեւելք, արեւմուտք, հիւսիս կամ հարաւ, սակայն իմ այդ մէջբերումը աւելի” աճառեան”- “աբեղեան” հոսանքների մասին էր, դասական թէ սովետական:
Կրկին, “թուրքահայերէն” ոճը աշխարհիս աենամեծ հակասանք oxymoron-ն է:
Վերի իմ զարմանքը. Ամեն անգամ Աճառեան կարդալիս ես երեւակայեմ զայն իբր ուրախ զուրթ եւ բարգավաճ մարդ, զերծ քաղաքական քաշքշուքից եւ անհատական նախանձից, մտքիս ոչ մի կողմից երեւակայէի որ նա այդպիսի մղձաւանջային օրեր է ունեցել:
Նրայ կեանքը, ինչպէս նաեւ մեր միւս բոլոր գաղաբարապշտական զոհերինը պատմավէպի առարկայ են, docu-drama:
Ով պիտի գրէ այդ պատմավէպերը ? Ուր են նրանց անձնական եւ գուցէ գաղտնի հարաբերանքը? Երբ պիտի բացուին այդ գաղտնի թուղթերը?

Edited by Arpa, 03 September 2008 - 08:52 AM.

[Johannes]

Բառերի կորուստը

Շատ բառեր կորան գրաբարից աշխարհաբար անցնելու ընթացքում: Դրանց մեծագոյն մասը կարելի էր կոչել աւելորդ. օրինակ՝ բազմահազար ածականների առատութիւնը, մանաւանդ նրանք, որ ճամարտակ հեղինակների շինած շինծու բառերն էին: Այսպէս Քռթենաւորի յօրինած բառերից... (Բնագրում օրինակների տեղը բաց է թողնուած): Աւելորդ կարելի էր կոչել նաեւ բազմաթիւ համանիշ բառերի առատութիւնը, եթէ մանաւանդ նրանք մասնաւոր իմաստով տարբերացուած չէին, եւ կամ եթէ էին, մեզ համար այդ տարբերութիւնը անծանօթ էր: Այսպէս՝ ագի, ձետ, տտուն, որոնք տեղի տուին մի միակ պոչ բառի մէջ: Այդ խմբի հոմանիշներից պահպուել է միայն դմակ, որ մեր տնտեսութեան համար շատ կարեւոր մի բան է ներկայացնում:

Երբեմն այս կարգի բառերի կորուստը մեզ դժուար դրութեան մէջ է գցում: Օրինակ՝ գրաբարը ունէր տի (տիք) բառը, որով հասկացւում էր մարդու տարիքը: Այժմ մենք չունենք այդպիսի բառ եւ գիտենք միայն տարիք եւ հասակ: Առաջինը միայն մեկի ապրած տարիքն է, իսկ երկրորդը, իսկ երկրորդը տարտամ իմաստ ունի. թէ՛ նշանակում է մեկի ապրած տարիքը եւ թէ հասակի բարձրութիւնը: Ասում ենք, օրինակ, 20 տարեկան հասակում:

Ծանօթ երգը ասում է՝

Հասակս քսան տարեկան եւ այլն:

Միւս կողմից ասում ենք՝ բարձրահասակ «բարձր, հասակը բարձր», մեծահասակ «տարիքը շատ», կարճահասակ «հասակը ցած», փոքրահասակ «տարիքը քիչ», իսկ միջահասակ նշանակում է միայն «միջակ հասակով, ոչ բարձր ոչ ցած». չի նշանակում «միջին տարիքի», որի համար առանձին բառ չունինք:

Ահա այս անպատեհութեան պատճառով է, որ ժողովուրդը փոխ է առել թրք. բոյ (boy) բառը՝ «բարձրութիւն» իմաստով եւ նրանից էլ ազատօրէն կազմում է մարդաբոյ, բոյով բառերը:

Գրաբարը գիտէ նաեւ տիւ բառը, որ ցերեկուայ 12 ժամն էր նշանակում, եւ նրա դէմ կար օր բառը, որ ամբողջ 24 ժամն էր նշանակում, այն է՝ «տիւ եւ գիշեր»:

Այժմ բոլորովին ջնջուած է այս տիւ բառը: Հների համար գուցէ այնքան էլ կարեւոր չլիներ այս բառի գոյութիւնը, որովհետեւ գիշերային կեանք չկար: Բայց այժմ, երբ նոյնիսկ գիշերային ճամբորդութիւններ ենք կատարում հազարաւոր կիլոմետրների վրայ, տիւ եւ օր բառերի գոյութիւնը անհրաժեշտ է, եւ մենք ստիպուած դիմում ենք ռուսերէնին, որից փոխ ենք առել շատ հարմարաւոր կարճ եւ նշանակալից սուտկա բառը (24 ժամուայ իմաստով): Այժմ էլ խանգարում է օր բառը, որ թէ 24 ժամուայ ընթացքն է նշանակում եւ թէ միայն 12 ժամուայ շրջանը:

Բառերի ջնջման պատճառներից մեկն էլ համանունն է: Օրինակ, հաւ նշանակում է թէ՛ պապ՝ հօր հայրը կամ մօր հայրը եւ թէ թռչուն: Անշուշտ ծիծաղ էր առաջանում, երբ մեկը հարցնում էր. «հաւը նե՞րսն է». այս պատճառով հաւ «պապ» բառը ջնջուեց, եւ նրա տեղ փոխ առնուեց յունարէնից պապ բառը:

Հին հայերէն ագանիմ բայը ունէր երկու իմաստ՝ «շորերը հագնել» եւ «գիշերը մի տեղ օթեւանել». այս երկուսի շփոթութեան առաջքն առնելու համար էր, ահա՛, որ առաջինը ստացաւ հ նախաձայնը, բայց, այնումենայնիւ, այս փրկիչ միջոցն էլ չօգնեց, եւ «օթեւանել» իմաստը ջնջուեց:

Բառերի ջնջման պատճառներից մեկն էլ euphémisme-ն էր, որ է պարկեշտաբանութիւն: Գիտենք, որ անպարկեշտ բառերը հանւում են լեզուից կամ առնուազն վերապահւում են մասնաւոր գործածութեան, բայց ուր որ հնարաւոր է, անպարկեշտ մի բառի նմանութիւն ցոյց տուող բառերն էլ երբեմն հանւում են լեզուից՝ փոխանակելով մի ուրիշ բառով: Այսպէս Նոր Նախիջեւանում կշռել բառը ջնջուած է՝ չշփոթելու համար շռել բայի հետ, եւ տեղը դրուած է քաշել: Նոյնպէս ասում են փոքր եւ չեն ասում պզտի, պզտիկ, խուսափելու համար համանուն ռուսերէն մի բառից:

Հրաչեայ Աճառեան

[Johannes]

Արմատականից մէջբերում.

• ՁԵՏ «բրդոտ պոչ (ինչպէս՝ շան, աղուէսի, առիւծի)»
• ՏՈՒՏՆ (սեռ. տտան) կամ ՏՏՈՒՆ «մի բանի ծայրը կամ վերջը, ագի, պոչ» «շորի՝ զգեստի ծայր, քղանցք» «փայտի ծայրը»: = Բնիկ հայ բառ՝ հնխ. dud- ձեւից, որ պահուած է միայն գերմանական լեզուների մէջ. հմմտ. նիսլ. toti «մռութ», tota «ծայր, քիթ (կօշիկի)», նորվ. գաւառական tota «կտուցի պէս դուրս ցցուած բան», գերմ. tote «ծայր, ծիծ», մանգլ. tote «ծայր»: Գաւառականներից. Տիփղիս տուտ «պոչ» (միայն ձկան), Ագուլիս Երեւան Ջուղհա տուտ, Արցախ տօ'տնը «ծայր, վերջ», Մուշ տուդ «կամուրջի տակի քարէ սիւնը», Մակու Շատախ տուտ «կամուրջի կամարը»: Փոխարեալ են վրաց ტოტი տոտի «վարտիքի ծայրերը», մինգրելերէն dudi «գլուխ», t‘udo «ծայր, վերջ», լազերէն dudi «գագաթ, ծայր (սկիզբ կամ վերջ)»:
• ԱԳԻ «պոչ» (յատկապէս մազաւոր տեսակը, ինչ. ձիու, եզան եւայլն, բայց ո՛չ ոչխարի, շան, ձկան, թռչունի, օձի եւայլն):
• ԴՄԱԿ «ոչխարի պոչ», որից՝ դմակեղ «դմակի իւղ», վկայուել է գառնադմակ «մի տեսակ բոյս»: = Պահլաւերէն *dumak հոմանիշից. այս ձեւը աւանդուած չէ իրանեան գրականութեան մէջ, բայց կան նրա բազմաթիւ ցեղակիցները, ինչ. զնդ. duma-, պհլ. dum, dumb, dumbak, dunbak, dunb, պրս. دم dum, dumm, دنب dunb, دنبة dunba, دنبال dunbāl, բելուճ. dunbag, քրդ. dunk, dūw, օսերէն dumäg «դմակ»: Իրանեանից փոխառեալ են նաեւ ասոր. dūmbā «պոչ» եւ վրաց դումա «դմակի իւղ» բառերը:
• Տի «տարիք, հասակ» Եզն. Ոսկ. ես. «դար, ժամանակաշրջան» Եւս. քր. որից անտի «մատաղ հասակով»... նոր գրականում մատաղատի, դեռատի:= Բնիկ հայ բառ՝ հնխ. dīt- կամ dīti- ձեւից, որի այլ ժառանգներն են հբգ. zīt, անգսք. հսաքս. tīd, գերմ. zeit «ժամանակ, ժամանակաշրջան, եղանակ, ժամ». սրանք կազմուած են t ածանցիչով, որի դէմ m ածանցիչով ունինք անգսք. tīma, հիսլ. tīmi, նբգ. zīmmän, անգլ. time «ժամանակ, առիթ, յարմար ժամանակ»: Բոլորի նախնական պարզ արմատն է հնխ. dāi, dī «բաժանել, մաս մաս անել». հմմտ. սանս. dāti dáyatē, յն. δαίομαί «բաժանել»:
• Տիւ (հոլովւում է տունջեան, տունջենի, ի տուէ կամ ի տունջենէ, տունջեամբ կամ տուով եւն) «ցերեկ, օրուայ լոյս մասը»: = Բնիկ հայ բառ՝ հնխ. dių- «օր» բառից. հմմտ. սանս. divā «ի տուէ», հինդ. divus «օր», յունարէն εΰ-δίος «լաւ եղանակ, լաւ ու պայծառ օր», լտ. diū «ի տուէ», dies «օր», հին իռլանդերէն in-diu «այսօր», կիմրերէն diw «օր»:

[Johannes]

Ծանօթ. Յովհաննէսի.-

-Կարծեմ վերջապէս հասկացանք հայոց ժողովրդային լեզւում (միայն արեւմտահա՞յ) գտնուող dmbo դմբո բառի ակունքը: Դմբակ «պոչ, երեւի նաեւ յետոյք», իր դմբո արտասանութեամբ, որպէս արհամարհական բառ է օգտագործուել:

-Նախապէս գրել էի արաբերէն thail ذيل «պոչ» եւ անգլերէն tail բառերի նմանութեան եւ հաւանաբար նոյնութեան մասին, ու զարմացել: Հիմա աւելի զարմացայ, երբ յայտնաբերեցի, որ ինչպէս ասորերէնում, այնպէս էլ հաւանաբար արաբերէնում եղած dհanb, dհanab բառը փոխառեալ է իրանականից: Արաբերէնում dհanab եւ thail նշանակում են՝ պոչ: Dհanb նշանակէ եւ յանցանք, որ հաւանաբար հետին ժամանակների իմաստի զարգացման հետեւանք է: Հայերէնում, եթէ մատ բառով ենք առնչում մեկի հաւանական յանցագործութիւնը՝ «Ո՞ւմ մատն է խառը այս գործում», արաբերէնում (եւ ոչ միայն) պոչ բառով են արտայայտել մեկի հանդէպ կասկածամտութիւնը: Հարց է ծագում. բնիկ սեմականում պոչ բառ չի՞ եղել, սա եթէ արաբերէն thail բառը բնիկ չէ: Վերեւ, պարսկերէնում, տեսնում ենք դումբո-դունբո ձեւի զուգահեռ. գործ է ածուել դունբալ ձեւը, ու գուցէ սա արեւելահայոց գործածած դեբիլ ձեւի ազգակիցն է այդ լեզուում: Ըստ գրածիս. դմակ «պոչ» -դմբակ-դմբո-դմբալ-դեբիլ ձեւերը մի եւ նոյն բառից են առաջացել: Նախապէս, այլուր, գրել էի, իբր դեբիլ առաջացել է հայոց Դուին մայրաքաղաքի արաբական ձեւից: Երեւի վերեւում գրածս աւելի տրամաբանական է: Այնտեղ, գրել էի, իբր՝ արաբները դէպի հիւսիս արշաւելիս. հանդիպել են Ասորեստանի Արբիլ քաղաքին, յետոյ Ատրպատականի Արդաբիլ (Արտաւետ) քաղաքին, ու երբ հասել են հայոց Դուին քաղաք, անուանել են Դեբիլ (մինչ աստ, ճիշտ կարող եմ լինել), բայց որ՝ դուինցիների դեբիլութեան պատճառով, այդ բառն այդ իմաստով է օգտագործուել. այժմ ճիշտ չեմ գտնում. Աճառեանի Արմատականում գտածս տեղեկութեանց պատճառով: Թէեւ ոմանց ազգութիւնն ու տեղացիութիւնը, երբեմն յիմարութեան հոմանիշ է դարձել:

Կեանքում հանդիպում ենք անհատականութիւն չունեցող անձերի, որոնք հետեւում են իրենց անդիմութիւնը շահագործողներին: Պոչի նման, ո'ւր տանես կգնայ, ու երբ, բաւական ուշ, արդէն անդրադառնայ իր պոչիկութեանը՝ միանգամից ու ընդմիշտ խոյ դառնալ կուզենայ, ու կը խոյանայ իր նախկին «տիրոջ» առջեւ:

[Arpa]

Ծանօթ. Յովհաննէսի.-

-Կարծեմ վերջապէս հասկացանք հայոց ժողովրդային լեզւում (միայն արեւմտահա՞յ) գտնուող dmbo դմբո բառի ակունքը: Դմբակ «պոչ, երեւի նաեւ յետոյք», իր դմբո արտասանութեամբ, որպէս արհամարհական բառ է օգտագործուել:

-Նախապէս գրել էի արաբերէն thail ذيل «պոչ» եւ անգլերէն tail բառերի նմանութեան եւ հաւանաբար նոյնութեան մասին, ու զարմացել: Հիմա աւելի զարմացայ, երբ յայտնաբերեցի, որ ինչպէս ասորերէնում, այնպէս էլ հաւանաբար արաբերէնում եղած dհanb, dհanab բառը փոխառեալ է իրանականից: Արաբերէնում dհanab եւ thail նշանակում են՝ պոչ: Dհanb ազգութիւնն ու տեղացիութիւնը, երբեմն յիմարութեան հոմանիշ է դարձել:

[size=3]Կեանքում հանդիպում ենք անհատականութիւն չունեցող անձերի, որոնք հետեւում են իրենց անդիմութիւնը շահագործողներին: Պոչի նման, ո'ւր տանես կգնայ, ու երբ, բաւական ուշ, ....

Թուրքերը մեզնից են սովորել ՊՈՉ բառը իբր POECH որ յաճախ գործ ածուի փոխաբերական իմաստով, իմա հետոյք:
Իսկ, ինչ վերաբերի դմակ, դմուկ . Ես լսել եմ որ մենք ասենք դմբո մինչ ոմանք ասեն dumbuk: Ես համոզուել էի որ սա վերջինը ԹՄԲՈՒԿ/dumbek բառից է յառաջ եկել:
Տես Թմկաբերդի Առումը:
http://hy.wikisource...
Անգլիերէնով DUMB նշանակի ապուշ, անխօս, համր, դմբօ:
Dumbo, the flying elephant;
http://www.elephantc...lies3/dumbo.gif
Եւ տես իմ տարբերակը Թմկաբերդի….
http://hyeforum.com/.....te=+tmkaberdi

[Arpa]

-Նախապէս գրել էի արաբերէն thail ذيل «պոչ» եւ անգլերէն tail բառերի նմանութեան եւ հաւանաբար նոյնութեան մասին, ու զարմացել: Հիմա աւելի զարմացայ, երբ յայտնաբերեցի, որ ինչպէս ասորերէնում, այնպէս էլ հաւանաբար արաբերէնում եղած dհanb, dհanab բառը փոխառեալ է իրանականից: Արաբերէնում dհanab եւ thail նշանակում են՝ պոչ: Dհanb նշանակէ եւ յանցանք, որ հաւանաբար հետին ժամանակների իմաստի զարգացման հետեւանք է: Հայերէնում, եթէ մատ բառով ենք առնչում մեկի հաւանական

Ես գիտեմ dhanab/ պոչ բառը բայց երբեք չէի կապեր dhanb իբր յանցանք, մեղք:
"Եւ թող մեզ սպարտիս մեր/ W'aghfer lana dhnoubana, kama naghfer nahnu aydan...."
http://members.chell...eLordPrayer.htm
Տես թէ ինչպէս իմաստը փոխուել է Արամերէն, Յունարէն եւ Հայերէնի միջեւ:
http://www.thenazare...ords_prayer.htm
The Prayer To Our Father
(in the original Aramaic)
Abwûn
"Oh Thou, from whom the breath of life comes,
d'bwaschmâja
who fills all realms of sound, light and vibration.
Nethkâdasch schmach
May Your light be experienced in my utmost holiest.
Têtê malkuthach.
Your Heavenly Domain approaches.
Nehwê tzevjânach aikâna d'bwaschmâja af b'arha.
Let Your will come true - in the universe (all that vibrates)
just as on earth (that is material and dense).
Hawvlân lachma d'sûnkanân jaomâna.
Give us wisdom (understanding, assistance) for our daily need,
Waschboklân chaubên wachtahên aikâna
daf chnân schwoken l'chaijabên.
detach the fetters of faults that bind us, (karma)
like we let go the guilt of others.
Wela tachlân l'nesjuna
Let us not be lost in superficial things (materialism, common temptations),
ela patzân min bischa.
but let us be freed from that what keeps us off from our true purpose.
Metol dilachie malkutha wahaila wateschbuchta l'ahlâm almîn.
From You comes the all-working will, the lively strength to act,
the song that beautifies all and renews itself from age to age.
Amên.
Sealed in trust, faith and truth.

Edited by Arpa, 16 September 2008 - 08:25 AM.

[Johannes]

Իսկ, ինչ վերաբերի դմակ, դմուկ . Ես լսել եմ որ մենք ասենք դմբո մինչ ոմանք ասեն dumbuk: Ես համոզուել էի որ սա վերջինը ԹՄԲՈՒԿ/dumbek բառից է յառաջ եկել:

Գուցէ դու ես ճիշտը: Թմբուկ-դմբակ մարդու գլուխը դատարկ է. ինչ որ ասես կարձագանգի: Այս պարագայում Թմբուկ բառը բնաձայնական է:

[Arpa]

Գուցէ դու ես ճիշտը: Թմբուկ-դմբակ մարդու գլուխը դատարկ է. ինչ որ ասես կարձագանգի: Այս պարագայում Թմբուկ բառը բնաձայնական է:

Այո:
Իմ նման...
Պարապ տակար
"պարապ" տակարը "լեցուն" ձայն հանի:

Edited by Arpa, 16 September 2008 - 12:37 PM.

[Johannes]

Այո:
Իմ նման...
Պարապ տակար
"պարապ" տակարը "լեցուն" ձայն հանի:

Չէ ես եմ, ուրտեղէն որ գաս, ստուգաբանում մը կը գտնեմ ու կ’արձագանքեմ: Խաղալիք մը կայ, որ տիկնիկ է, եւ տակը լայն ու ծանր, ինչպէս որ նետես. ոտքի վրայ կը մնայ, հիները զայն կ’անուանէին «հաջի յաթմազ» (չպառկող ուխտաւոր):

[Arpa]

Ով մարդկային (ան) արդարութիւն. Թող որ թքնեմ քո երէսին:
Սիամանթօ, Պարը:
Ծիծաղ, եւ աւելի ծիծաղ:
Տես ներքեւ թէ դեր- Մաշտոցեանները ինչ ուղղագրում են գործ ածում: Ի մասնաւորի, տես Թումանեանի փողոք նամակը: “լուսժողկոմը** դեկրետ” եւ տես թէ որքան ծիծաղելի հապաւումներ եւ օտար բառեր : Միթէ Թումանեանը իսկապէս այդպէս գրեց?
ԻՆՉ ՇՓՈԹԱԼԻ ՎԻՃԱԿ ԵՐԲ ՄԱՇԹՈՑԻ ՊԱՇՊԱՆՆԵՐԸ ԳՐԵՆ ԱԲԵՂԵԱՆ ՈՒՂՂԱԳՐՈՒՄՈՎ!
**Մի այլ նստուկցաւ: Ուրոյն շարանի արժան: “Երբնքաղ- Երեւանի Բնիկ Քաղաքացի: Գլենծին/Հալծին“?
http://cpanel.aic.ne...read.php?t=1581
Մաշտոցյան, թ՞ե Աբեղյանական
Չեմ կարող ասել, թե քաջ ծանոթ եմ դասական ուղղագրության կանոններին, բայց մոտավորապես պատկերացում ունեմ դասական և արդի ուղղագրության միջև եղած տարբերությունները և կարծում եմ, որ դասական ուղղագրությանը վերադառնալը սխալ կլիներ հետևյալ պատճառներով.
1. Այն ուղղագրությունը, որը ներակայումս օգտագործում ենք, արդեն արմատավորված է մեր մեջ, ի վերջո, արդեն բավականին երկար ժամանակ է, ինչ դա ենք օգտագործում և դրան ենք սովոր, հետևաբար շատ դժվար կլինի բոլորին հին ուղղագրություն սովորեցնելը։ Պատկերացնու՞մ եք, բոլոր ուսուցիչները նախ պիտի իրենք սովորեն այդ ուղղագրությունը, որ հետո էլ սովորեցնեն աշակերտներին, իսկ իրենք չեն կարող միանգամից այնքան վարժ սովորել, որ դեռ ուրիշներին էլ կարողանան սովորեցնել։ Ամեն դեպքում, սովորության ուժը մեծ է, և շատ դժվար կլինի նույնիսկ այդ կանոններն իմանալու դեպքում անընդհատ հիշել, որ պիտի գրես այսինչ ձևով, այն դեպքում, երբ ձեռքդ ակամա ուրիշ բան է ուզում գրել։ Էլ չեմ խոսում շատ մեծահասակների մասին, որոնք դասական ուղղագրությունը սովորելու հնարավորություն կարող է չունենան։ Չեմ ուզում մանրանալ ու թվարկել սովորելու հետ կապված բոլոր հնարավոր խնդիրները։ Բայց կարծում եմ՝ սա իրականում շատ ավելի բարդ իրավիճակ կարող է առաջացնել, քան կարող է թվալ առաջին հայացքից։ Ես պատկերացնում եմ, թե ինչպիսի խառնաշփոթ է առաջանալու այդ դեպքում։ Արդյունքում շատ հնարավոր է, որ նոր սովորող աշակերտները ո՛չ դասական ուղղագրությանը նորմալ տիրապետեն, ո՛չ էլ ներկայիս ուղղագրությանը...
2. Դասական ուղղագրությանը վերադառնալու դեպքում լուրջ խնդիրներ են առաջացնելու արդի ուղղագրության կանոններով հրատարակված գրքերը, որոնք կամ անպիտան են դառնալու, կամ շփոթության ու անգրագիտության բուն են դառնալու։ Իսկ դրանց վերահրատարակությունը արդեն դասական ուղղագրությամբ հսկայական ֆինանսական ծախսերի հետ է կապված, որը մեր պետությունը, համենայնդեպս, ներկա դրությամբ ի վիճակի չէ իրականացնել։
3. Եվ, ի վերջո, դասական ուղղագրությանն անցնելու իմաստը ո՞րն է։ Կա՞ արդյոք որևէ հիմնավոր պատճառ, որի համար գտնում եք, որ արժե վերադառնալ դրան։ Վերջիվերջո, այդպիսի լուրջ «հեղափոխության» գնալու համար հարկավոր է լուրջ հիմքեր ունենալ։ Ինձ որ այդպիսի պատճառ հայտնի չէ, եթե որևէ մեկին հայտնի է, շնորհակալ կլինեմ, եթե ասի
http://hayotslezou.2...
1922 Թ. մարտի 4-ին հայոց լեզվի գլխին աղետ եկավ. հատուկ հրամանով Հայաստանում և Խորհրդային Միության հայաբնակ այլ վայրերում արգելվեց մեկուկես հազարամյխկ հայերենին ծառայած դասական ուղղագրության գործածությունը: Փոխարենը պարտադրվեց Մ.Աբեղյանի մշակած ուղղագրությունը:
Հարցի պատմություն, որ ամենագլխավորն է այս խդրում, հետևյալն է:
1919 Թ. Պ.Մակինցյանը հանդես եկավ հայոց լեզվի մաշտոցյան տառերը լատինականով փոխարինելու առաջարկով: Նա այն կարծիքին էր, որ հայկական տառերը տգեղ են և անհեռանկար: Բայց Պ.Մակինցյանն այն ժամանակ իր այդ մտահղացումն իրականացնել չէր կարող, քանի որ համապատասխան պաշտոն, իշխանություն չուներղ: Իսկ երբ 1921 թ. սեպտեմբերին նմանակվեց Խորհրդային Հայաստանի լուսժողկոմ, նա գործի անցավ լատինատառ հայերենի իր ծրագիրն իրականացնելու համար:
Նա որոշեց, լատինատառ հայերենին անցնել երկու փուլով.
առաջին՝ ասպարեզից հանել հայ դասական ուղղագրությունը և առայժմ մի հնչյունին մի տառ սկզբունքով գործածել մաշտոցյան տառերը
ապա երկրորդ փուլում մաշտոցյան տառերը փոխարինել լատինական տառերով:
Առաջին փուլըն իրականացնելու համար նա և Հայաստանի այն ժամանակվա կոմկուսի Կենտկոմի առաջին քարտուղար Ա.Հովհաննիսյանը Մ.Աբեղյանից պահանջեցին նրա կազմած ուղղագրական փոփոխության նախագիծը: Նախագծի՝ Մ.Աբեղյանի ներկայացրած տարբերակներից ըտրում են ամենաարմատականը, որով վերանում էր դասական ուղղագրության համագարգը:
Կազմվել է նայև ձևական հանձնաժողով, որն իբր պետք է հավանություն տար նախագծին: Հանձնաժողովը հավանություն չի տվել Մ.Աբեղյանի նախագծին: Պ.Մակինցյանը ուղղագրական նոր օրենքը հասատելու համար Հայաստանի Ժողկոմխորին նույնությամբ ներկայացրել է Մ.Աբեղյանի առաջարկած նախագիծը՝ թաքցնելով , որ հանձնաժողովը իր հավանությունը չի տվել դրան:
Ժողկոմխորը 1922-ի մարտի 4-ի իր նիստում հաստատել է աբեղյանական ուղղագրությունն իբրև Օրենք (Դեկրետ) և հանձնարարել կիրառելու: Նիստին ներկա եղածները հիմնականում քաղաքական գործիչներ են եղել ( Պ.Մակինցյանից բացի, նաև՝ Ա.Նուրիջանյան, Հ.Կոստանյան, Ա.Շահվերդյան և ուրիշներ), այն էլ ձախ հայացքների տեր:
Ըստ տեղեկությունների, քվեարկողների մեջ եղել է մի Ռուս գործիչ (Մոսկվայից նոր ժամանած արտակարգ կոմիսարը). որը հայերեն բոլորովին չի իմացել:
Այդ պայմաններում Մակինցյանի ներկայացրած աբեղյանական ուղղագրությունն ընդունվել է մեկ ձայնի մեծամասնությամբ:
Հայ դասական ուղղագրության մերժումը ուղեկցվեց ջարդարարական աղմուկով. Հայաստանի թերթերում կազմակերպվեցին հոդվածներ, որոնցում դասական ուղղագրությունը և Մեսրոպ Մաշտոցը հայտարարվեցին հնացած,կղերամիտ, ռեակցիոն, քաղաքական մեղադրանքներով (հակահեղափոխական և այլն) պիտակվեցին դասական ուղղագրության հնարավոր պաշտպանները:
Հիշենք, որ դա այն օրերն էին, երբ նույնպիսի աղմուկով մերժվում էին անցյալի հայ գրականությունը արվեստը, այդ թվում Թումանյանը, Տերյանը, Կոմիտասը: Դա անցյալի հայ մշակույթը ժխտող հայտնի «Երեքի դեկլարացիայի» տարին էր:
Այդ պայմաններում իրականացվեց լատինատառ հայերենին անցնելու ծրագրի առաջին փուլը: Նույն 1922 թ. Պ.Մակինցյանին ազատեցին Հայաստանի ՍՍՀ-ի լուսժողկոմի պարտականությունից և ուղարկեցին դիվանագիտական աշխատանքի ու այդ պատճառով լատինատառ հայերենին անցնելու երկրորդ փուլը չիրականացավ:
Ինքը՝ Պ.Մակինցյանը արդեն 1924 թ. գրում էր. «Անձամբ ես ոչ մի դեպքում, ոչ մի ձայն չէի տա ի նպաստ այդ ռեֆորմին, այլև չէի առաջարկի ժողկոմխորհրդին քննության, եթե նրան չհամարեի մի աստիճան՝ դեպի լատինական գիրը անցնելու գործը դյուրացնելու համար:
Եթե հայերենի ուղղագրության ռեֆորմին վիճակված սառչել, մնալ կես ճանապարհին, այս դեբքում ավելի լավ կլիներ առանց այլևայլի դառնալ էլի հին ուղղագրության, որ Աբեղյանից առաջ առանց աղմուկի մի քանի հայ հեղինակների նախաձեռնությամբ բավական կանոնավորվել էր: Մենք կատարելապես համոզվեցինք, որ ըդունված ռեֆորմը մեզ խզեց, անջատեց արտասահմանի հայկական տարրերից: Հենց միայն այս մի հանգամանքը այնքան ծանրակշիր է, որ հարկադրում է նոր ուղղագրությունը վերացնելու մեչտեղից» և ապա՝ «Մեր տոնը ամենևին մթագնած չենք լինի՝ խոստովանելով պայմանական անհաջողությունը ուղղագրական ռեֆորմի գործում: Պայմանական ենք կոչում այս անհաջողությունն այն պատճառով, որ լատինական գրին անցնելու ժամանակ՝ այժմյան ուղղագրությունը կարող կլինենք համարել իբրև անցողական աստիճան: Որքան շուտ մենք արխիվը նետենք «Սահակ-Մեսրոպյան» անկյունավոր, տգեղ, և աչքերի համար վնասակար այբուբենը, այնքան շուտ կազատվենք Աբեղյանի ուղղագրությունից: Եթե այս տեղի ունենա, Աբեղյանի ռեֆորմը իր դերը կատարած կլինի: Իսկ եթե Աբեղյանի ուղղագրությունն ընդունվել է «հավիտյանս ժամանակաց», սա կլինի բացարձակ հետադիմություն» («Զարյա վոստոկա», 1924, N°140,«Մարտակոչ», 1924, N°279):
Կուզեի նշել, որ Պ.Մակինցյանը երախտիք ունի հայ գրականության նկատմամբ, հատկապես արժեքավոր է Վ.Տերյանի երկերի քառահատորյակի նրա հրատարակությունն ու առաջաբանը: Բայց նա ու նրա որոշ գործընկերներ այն խոր համոզումն ունեին, թե մի երկու տարուց կլինի համաշխարհային հեղափոխություն, ամբողջ աշխարհը կանցնի լատինական այբուբենին, ուստի հայերս, լավ կլինի, որ առաջիններից լինենք:»
Բրված քաղվածքից պարզ երևում է, որ աբեղյանական ուղղագրության ընդունման մենմիակ նպատակը եղել է լատինատառ հայերենին անցնելը: Մակինցյանը քաղաքական գործիչ լինելուց բացի նաև հայ գրականագետ էր ու գոնե այնքանը գիտեր, որ դասական ուղղագրությունը շատ ավելի կատարյալ է, քան աբեղյանականը, ուստի գրում էր՝, որ եթե լատինատառ հայերենին անցնելու հարցը վերանում է, պետք է անպայման վերադառնալ դասական ուղղագրության: Սա 1922 թ.ուղղագրական փոփոխությունը նախաձեռնողի և իրականացնողի կարծիքն է եղել:
Ի՞նչ գարիք կա այդ ամենը թաքցնել այսօրվա ընթերցողից: Դասական ուղղագրության վերականգնման հակառակորդները ընթերցողից թաքցնում են նաև նույնքան կարևորը, այն, որ ժամանակի հայ մտավորականությունը միահամուռ բողոքեց հայոց լեզվին հրամանով պարտադրված ուղղագրական օրենքի դեմ: Բողոքել են բոլոր Մխիթարյանները, այդ թվում ժամանակի ամենաականավորներից Ն.Ակինյանը, Հ.Տաշյանը, Ա.Ղազիկյանը, Վ.Հացունին (վերջինս ամբողջ գիրք գրեց աբեղյանական ուղղագրության դեմ՝ «Երևանյան ուղղագրության դեմ», Վենետիկ, 1924), նոր ուղղագրությունից դժգոհություն են հայտնել կամ բողոքել նրա դեմ նաև Հ.Թումանյանը, Ա.Շիրվանզադեն, Ա.Իսահակյանը, Ե.Օտյանը, Ա.Չոպանյանը, Ն.Ադոցը, Հ.Աճառյանը, Ն.Մառը, Ա.Մեյեն և շատ ուրիշներ:
Կրկին հիշենք Հ.Թումանյանի նամակ-բողոքը՝ հղված Հայաստանի լուսժողկոմին,
(Please note, some of the typographical errors an the (un)orthography are not mine. I left them as written by the original author). See Toumanian’s letter here.
[b]«Հայաստանի լուսժողկոմը դեկրետ է հանել փոխել հայ լեզվի եղած ուղղագրությունը և ընդունելու Մ.Աբեղյանի առաջարկածը: Ես որպես հայ գրող և գրողների միության նախագահ՝գալիս եմ հայտնելու իմ զարմանքը և բողոքելու էն վարմունքի դեմ, որ ունեցել է Հայաստանի լուգժողկոմը էս կարևոր խդրում:
Պ.Մ.Աբեղյանը մի առաջարկ է արել և դրել հրապարակ: Շատ լավ, բայց Հայաստանի լուսժողկոմը որտեղի՞ց է իմացել, թե պ.Մ.Աբեղյանը և ինքը՝ լուսժողկոմն էլ նրա հետ նիասին անսխալական են, որ առանց քննության ենթարկելու առաջարկը, հրամանագրում է ընդունել և միայն դրանով գրել ու տպագրել:
Եվ ի՞նչ կարծիք ունի լուսժողկոմը հայ գրողների, հայ բանաստեղծների, մանկավաժների ու հրապարակախոսների վրա: Նա կարծում է, թե հայոց լէզվի խնդիրներում կարելի է նրանց արհամարհել և միայն հրամանագրել:
Ճշմարիտ, որ զարմանալի է: [/quote]
Պ.Աբեղյխնի առաջարկը ընդունելի է, թե չե, սա դեռ քննելիք խնդիր է, հետեվաբար լուսժողկոմին մնում է ուղղել իր արած սխալը, ետ վերցնել իր կարգադրությունը, խնդիրը համարել բաց և դնել քննության»(Հ.Թումանյան,Երկ.ժող.,հ.6,էջ 158):
Ամեն ինչ ասված է մի մարդու (Մ.Աբեղյանի) ուղղագրական կարծիքը հրամանով փաթաթվել է հայոց լեզվի, ուստի հայ ժողովրդի վզին, պետք է չեղյալ հայտարարել այդ հրամանը և առաջարկված կարծիքը, նաև այլ կարծիքներ դնել քննության: եվ սա է մեր ուղղագրական հիմնահարցը ...: Դուք համաձայն եք Մ.Աբեղյանի ուղղագրական կարծիքին, պաշպանեցեք քննարկման ժամանակ, ավելի շատ են հակառակ կարծիք ունեցողները, նրանց էլ լսեք: Բայց նախ կարծիքներից մեկը՝ Մ.Ապեղյանինը պարտադրող հրամանը պետք է չեղյալ հայտարարել, վերականգնել նախքան 1922 թ. մարտի 4-ի եղած ուղղագրական վիճակը, ապա կազմակերպել
քըննարկում:
Նոր ուղղագրության դեմ հայ մյուս մտավորականների հայտնված կարծիքներից հիշենք նաև Ա.Իսահակյանինը: 1924 թ. Վենետիկից Մ.Սարյանին հղած իր հայտնի նամակում նա գրել է.«Ամեն բան լավ է գնում Հայաստանում (Երևանից եկած թերթերը կարդում եմ ), միայն մի բան է գեշ՝ ուղղագրությունը, աշխատեցեք փոխել: Մ.Աբեղյանի նոր-դարական փտած գլխից ի՞նչ ուղիղ բան կարելի էր սպասել»: Թերևս, արժե նաև հիշեցնել, որ նույն ժամանակ Ե.Օտյանը 1922-ի ուղղագրական փոփոխությունը համարեց քարուքանդիչ Փանջունու աղետալի գործերից մեկը:
Հարգարժան Պ.Շարաբխանյանը « Վերականգնենք մաշտոցյան դասական ուղղագրությունը» կարգախոսի և ուսանողության ու մտավորականությանը շրջաններում մեր ուղղագրական հիմնահարցի նկատմամբ ցուցբերվող հետաքրքրության կապակցությաբ գրում է «Հայ ժողովուրդը քիչ հոգսեր ուներ, այս մեկն էլ ավելացավ»: Ո՛չ, սիրելի բարեկամ, պետք է ճիշտն ասել, այդ հոգսը նոր չի ավելացել, այն ստեղծվել է 1922 թվականի մարտի 4-ին, երբ

Edited by Arpa, 27 October 2008 - 08:21 AM.

[Johannes]

Մերժման լոկ մեկ իրական պատճառ եմ նկատում, դասական ուղղագրումին դէմ եղողների մօտ...Դա՝ ծ ո ւ լ ո ւ թ ի ւ ն ն է , որովհետեւ համարեա նրանց միջավայրում չկայ մի անձ, որ դրժի դասականի ճշմարտացիութիւնը:

Edited by Johannes, 25 October 2008 - 10:34 AM.

[Arpa]

Մերժման լոկ մեկ իրական պատճառ եմ նկատում, դասական ուղղագրումին դէմ եղողների մօտ...Դա՝ ծ ո ւ լ ո ւ թ ի ւ ն ն է , որովհետեւ համարեա նրանց միջավայրում չկայ մի անձ, որ դրժի դասականի ճշմարտացիութիւնը:

Դու գամը (մեխը) գլխին զարկեցիր: You hit the nail at the head.
Ես տատամսում էի ԾՈՅԼ բառը գործ ածելից:
Եւ տակաւին արժէ յորինէլ մի շարան եւ տեսնել թէ ԿՈՄԿՈՒՍ ԿՈԼԽՈԶ .... եւ "ԱՐԴԳՈՐԾՆԱԽ" ը ինչ են նշանակում, եւ կամ ԱՓԻՒՐՈՒԾՀԱՅ:

Edited by Arpa, 25 October 2008 - 10:48 AM.

[SAS]

Որքան շուտ մենք արխիվը նետենք «Սահակ-Մեսրոպյան» անկյունավոր, տգեղ, և աչքերի համար վնասակար այբուբենը, այնքան շուտ կազատվենք Աբեղյանի ուղղագրությունից:

Ակնհայտ է, որ այս մարդը գեղարվեստական ճաշակ չի ունեցել: Հայոց գրերը՝ Հայաստանի լեռների մանրանկերտն են, Սուրբ Մեսրոպի ձեռակերտն են՝ դաջված մեր աչքերում, հոգիներում և ուղեղներում:

Edited by SAS, 30 October 2008 - 08:55 AM.

[Johannes]

Ծածկալեզուներ

Անգլերէնում

M-gibberish- աւելացնում են m ձայնը.

going out today > goming mout tomday

S-gibberish- աւելացնելով s ձայնը.

going out today > gosings outs todays.

marrowskying կամ hospital Greek – բառի նախաձայները փոխանակելով.

renty of hlain < plenty of rain

flutterby < butterfly

Դանիա

du er et lille asen > dupu erper etpet lilpillepe apasenpen durbe erbe erbe lirbelerbe arbeserbe

Գերմանիա

Ներմուծելով p կամ աւելացնելով erbse

այլ ձեւ՝ vater>vabateber

Հոլանդիա

de schoone Mei > depé schoopoonepé Meipéi

Ֆրանսիա

javanais- je vais bien je-de-que vais-dai-gai-bien-den-gen

Նոր Զելանդիա Maori-ները

au ki riera > te-a te-u te-ki te-re te-i te-ra

(Jespersen, Language, էջ 150):

Կան եւրոպացոց մէջ բազմատեսակ ծածկալեզուներ, օրինակ՝ աշակերտական, զօրանոցի, կարուհիների, լուացարարուհիների, հանքահանների, նաւաստիների, չարագործների... Անգլիայում կայ դերձակների լեզու, կաթսայագործների լեզու եւ այլն, որոնցից ոմանք հին արհեստի գաղտնիքից են:

Այս լեզուները կազմուած են՝

1) Մայրենի լեզուի բառերից՝ փոխուած իմաստով:

2) Օտար փոխառութիւններից:

3) Մայրենի լեզուի բառ՝ նոր մասնիկով փոփոխուած վերջից,

ինչպէս՝ ֆր. épicier > épismar, parisien > parigot,

գերմ. kaufmann > kofmich

ֆր. auvergnat > auverpin,

4) loucher béme լեզուի մէջ boucher ձեւով, նախադասը տանել վերջը, մասնիկը՝ սկիզբը:

5) javanais լեզւում բառի մէջտեղը մի նոր վանկ (ar, oc, al, em), բայց մնաց av, va, որի համար էլ կոչւում է javanais: Խօսում են դպրոցներում, կայ Ֆրանսիա, Գերմանիա եւ սլավոնների մօտ:

6) Penjab-ում կայ գողերի լեզու, որ բառը կեղծելու համար մէջտեղը դնում է ma: Ե դարում Իռլանդիայում մի քերականագէտ հնարեց մի ծածկալեզու, որ յետոյ փոփոխուելով՝ առաջ բերաւ մի լեզու, որ կոչւում է «բանաստեղծների լեզու» եւ Իռլանդիայի դպրոցներում գոյութիւն ունէր:

Ծածկալեզուների հետ պէտք է յիշել Ս. Հոգուց ներշնչուած խենթերի մարգարէական լեզուն, կամ այն ջղային հիւանդի աղջկայ (որ քննել է Fournoy), որ խօսում էր Հրատի էակների լեզուն եւ այլ մասեր: Այս բոլորը մեծերի լեզուից կեղծուած բաներ են:

[Ծածկալեզուն] կոչում են ճնճղուկի լեզու, ագռաւի լեզու, կռկերէն՝ բոլորն էլ թռչունների անուններ, ինչպէս ունենք նաեւ աղաւնագիրը (ծածկագիր), որ յետոյ դարձել է Աղուանից գիր (տե'ս իմ Հայոց Գիրը, էջ 478): Աղուանք եւ աղաւնի բառերի շփոթութեան համար ամենազուարճալի օրինակն է Աղուանից կաթողիկոսը, որ Միքայէլ Լեքը ֆրանսիացի պատմիչի մօտ դարձել է Columbarum (Աղուանեաց). տե'ս Չամչեան Գ., 885:

Այնպիսի երկրներում, ուր բնակւում են զանազան ազգի ժողովուրդներ, մեկը միւսի ազգի անունը տալու ժամանակ զգուշութեան համար դիմում է մի որեւէ ծածուկ բառի: Այսպէս՝ Պոլսում հայերը ֆրանսիացիներին կոչում են տիտոն, անգլիացիներին՝ տաքարիւն, յոյներին եւ ռուսներին՝ ձուկ ուտող: Տիտոն բառը ֆրանսերէն dis donc «ասա՛ ուրեմն» ձեւից է. այս ձեւով դիմում են ընկերները իրար կանչելու համար, ինչպէս ռուսները՝ слшай: Տաքարիւն-ը անգլիացիների համար ոչ թէ ծաղրական ձեւ է հակառակ իմաստով, այլ որովհետեւ նրանք ունեն շատ շոգենաւ: Ձուկ ուտող կոչւում են յոյները նրա համար, որ մեծ պասին ձուկ են ուտում: Պոլսում Մուհամմեդի անունը տալու համար ծածկալեզուով ասում են կունդ (ակնարկելով գլխի խոշոր փաթթոցը), մզկիթը կոչւում է վճարանք: Նկատենք, որ պարսկերէն նամազ անել «աղօթել» ասելու փոխարէն ասում են namaz guzar dan «նամազ վճարել»: Զինուորը Պոլսում առաջ կոչւում էր փատւոր «որ ձեռքին փայտ ունի»: Արցախեցիք ծածկալեզւում թուրքերին կանչում են ծանի. այս բառը առաջանում է կածան բառից, որ նշանակում է նեղ ճանապարհ, նաեւ՝ թուրքերի գլխի գագաթից մինչեւ ճակատը ածիլած նեղ անցքը, որից էլ կրճատուել է ծանի ձեւը: Կովկասում ռուսներին սոխ են կոչում, նրա համար, որ նրանց եկեղեցիների գմբեթը բիւզանդական ոճով սոխաձեւ է: Այսպիսի մի ծածկալեզուից առաջացած պէտք է համարել քրդերէն ֆլա, որ նշանակում է հայ, բայց բուն իմաստն է երկրագործ, ըստ որում հայերը ընդհանրապէս երկրագործ են եղել: Տեառն պիտոյ (էշ) գործածւում է Պարտիզակում. աղբիւրն է՝

Երթայք դուք ի գեղն... գտանիցէք յաւանակ կապեալ... լուծէք զնա... եւ եթէ ոք հարցանիցէ զձեզ թէ ընդէ՞ր լուծանէք, այսպէս ասասջիք ցնա թէ Տեառն իւրում պիտոյ է... Ասեն տեարքն նոա ցնոսա, Զի՞ լուծանէք զյաւանակդ: Եւ նոքա ասեն, Տեառն իւրում պիտոյ է: (Ղկ., յթ, 30-35):

[Johannes]

Слшай.- այս բառի երկրորդ տառից վստահ չեմ: Սա՝ գիրքի առաջին հրատարակումն է: Բնօրինակը՝ Աճառեանի կողմից չսրբագրուած իր ձեռագրերն են: Մասնագէտ հրատարակիչի չի տրուել:
Ռուսների եկեղեցւոյ գմբեթը սոխաձեւ է, նշելով Կազանի մուսուլման թաթարների օգտագործած գլուխի փաթթոցի ձեւը: Ռուսները յաղթել էին դարաւոր թշնամուն, յաղթանակի պատուին էլ փաթթոցաձեւ գմբեթներ էին բարձրացրել: Բիւզանդական (նոյն Սիրիական) գմբեթը կիսաշրջանակաձեւ է:
Յովհաննէս

[Arpa]

Ամերիկացի Հայերն ալ ունին իրենց ծածկալեզուն:
Իտալական ծագումովներին կոչեն “խմոր ուտող” եւ Ափրիկիաններին “չամիչ“**: Եւ այլք որ այժմ ինյ խուսափի: Մենք արդեն խօսել ենք սա վերջինին մասինքանի նոյնիսկ նրանք սեւամորթները, գուցէ իբր ըմբոսնտանք զիրար կոչեն (կոչէին) “raisin”: Փնտրիր եւ տես “A Raisin in the Sun” դաատերախաղը:
Այժմ Ամերիկան շատ փոխուել է, մանաւանդ երբ մի “ՉԱՄԻՉ” ընտրուեցաւ իբր մեր յաջորդ Նախագահը:
Բայց տակաւին մնան սիրալիր պիտակներ: Իմ Իտալածին բարեկամները մեծ հրճուանքով ընդունեն երբ ես նրանց կոչեմ “pasta fazoul” կամ “pizza head”.
Երանի նրանք գիտնային մեր բնիկ մշակոյթը եւ մեզ կոչէին “ԽԱՇԳԼՈՒԽ”: Քան թէ ինչ որ Լիբանանցիները ասէին “beni basturma”.

ՓԱՅՏԱՒՈՐ, ես քանիցս լսել եմ սա:, բայց չգիտէի բուն իմաստը: Մեր Մարաշցի ծնողքը, երբ մենք խմբովին յարձակէինք տուն, կասէին- “Փէտվիւրտէքը իկին, փայտաւորները եկան”, իմա, “խորտակիչ աւերիչները հասան”:
** Եւ, երբեմն թխամորթ Հայերին կոչէին “հարաւային Հայաստանցի”:
ՅԳ, Կողմնակի: Դու գիտէիր որ մուստաֆայի հակառակորդ թուրքերը նրան կոչէին Քէօր մոսկոֆ? Նա միականի էր եւ ըսլավ:

Edited by Arpa, 06 November 2008 - 06:51 AM.

[Johannes]

«Կոյր Մոսկով» լսել էի, բայց չգիտէի Մուստափայի մականունն է: Ի դէպ՝ նա միականի չէր:

Edited by Johannes, 05 November 2008 - 09:54 AM.

[Johannes]

ՄԱՍՆԱՒՈՐ ԵՒ ԸՆԴՀԱՆՈՒՐ ՓՈՓՈԽՈՒԹԻՒՆ

Նշանակութեան փոփոխութիւնը կարող է լինել արդիւնք մասնաւոր մի պարագայի եւ կամ ընդհանուր մի վիճակի, օրինակ՝ լտ. moneta եւ pecunia բառերը երկուսն էլ ստացել են «ցրում» նշանակութիւնը: Առաջինը Juno moneta աստուածուհու անունից է: Յանոնը Արամազդի քոյրն ու կինն էր, որը մի անգամ յայտարարեց հռոմայեցիներին, թէ երկրաշարժ պիտի լինի: Հռոմայեցիք տուին նրան moneta «ծանուցող, յայտարարող» տիտղոսը (լտ. moneo «յայտարարել, յիշեցնել, ծանուցանել» բայից), եւ նրա տաճարն էլ կոչուեց moneta: Յետոյ այս տաճարում սկսեցին դրամ կտրել, որով moneta բառը ստացաւ «դրամահատութիւն» եւ յետոյ՝ «դրամ» նշանակութիւնը: Սրանից առաջացան իտալերէն moneta, ռուսերէն монета (մանեթ), սպաներէն moneda, ֆրանսերէն monnaie, անգլերէն money, գերմաներէն münze «դրամ» բառերը:

Իսկ pecunia-ն հնխ. բառից է, որ նշանակում էր «արջառ, տաւար»: Արջառը, լինելով հարստութեան գլխաւոր նիւթը եւ վաճառականութեան առարկան, ստացաւ յետոյ «ապրանք, դրամ» իմաստը, եւ այս վիճակը շարունակում է լատիներէնը:

Առաջինը մի մասնաւոր դիպուածի արդիւնք է, երկրորդը՝ մի տնտեսական երեւոյթ. առաջինի բացատրութիւնը կտայ մեզ բառի պատմութիւնը, երկրորդինը՝ գաղափարի պատմութիւնը (Wundt, Völkerps, I մաս, էջ 431):

Կարող է նաեւ բոլորովին կորչել առաջին նշանակութիւնը: Այսպիսով բառի ու նրա երկրորդ նշանակութեան միջեւ ոչ մի կապ չի ﬓում. ինչպէս՝ երէց նշանակում էր՝ 1. տարիքով մեծը, 2. քահանայ: Ըստ որում, հին ժամանակ տարիքոտ անձանց էին ընտրում քահանայ: Հիմա ոչ երէց «մեծ» նշանակութիւնն է մնացել ժողովրդի մէջ, եւ ոչ էլ մեծերին քահանայ ընտրելու սովորոյթը, բայց մնում է երէց «քահանայ» նշանակութիւնը եւ թերեւս աւելի հաստատուն կերպով, քան թէ երէց նշանակէր նաեւ «մեծ»:

Այսպիսի ձեւափոխութեան օրինակներ են՝ volume գրքի «հատոր» (առաջ գլանի պէս ոլորելուց). անգլ. book «գիրք» (առաջ hêtre ծառի փայտի կտոր էր). papier «թուղթ» («աղալ». եղէգն էր papyrus). gazette «լրագիր» (հիմայ վենետիկեան sou-ի չեն ծախում). banque «դրամատուն» (հիմայ շուկայում մի հասարակ սեղան չէ). banqueroute «սնանկ» (էլ սեղան չեն կոտրում, այլ շատ ուրիշ պատիժ են տալիս). candidat «թեկնածու» (այլեւս սպիտակ չեն համարում). cuivre «պղինձ» (էլ Կիպրոս կղզուց չի գալիս). mousseline «կտորը» (այլեւս Մուսուլից չի գալիս), լուսնոտ «դիւահար» (այլեւս չեն համարում «լուսնի արդիւնք») (Whithney, La vie-du Lang. Էջ 65):

Այսպիսի դէպքում մեկը, որ չի քննում կամ միջոց չունի քննելու նշանակութեան ծագումը, անշուշտ պիտի կարծէ, թէ այդ նշանակութիւնը բառի հիմնական իմաստն է, եւ չպիտի էլ կասկածի նրա մասին: Հրաչեայ Աճառեան

Edited by Johannes, 29 November 2008 - 09:55 AM.