Jump to content


Photo
- - - - -

ՈՒՐԱՐՏԵՐԷՆ


  • Please log in to reply
131 replies to this topic

#41 Johannes

Johannes

    Յովհաննէս

  • Nobility
  • 2,911 posts
  • Gender:Male
  • Location:Alép, Syrie

Posted 05 November 2007 - 12:26 PM

QUOTE
Am is mother. Am, An, Anna, Ani, all these are roots for mother. Ameak, the year, the completion of the annual cycle (the latin root anno, same root)


Հայերէն «հանի» նշանակէ՝ տատ (նէնէ-նանիկ), իսկ. «հաւ» նշանակէ՝ պապ (դեդէ, իսկ անգլերէն հայր իմաստով՝ dad): Այո՛ հայերէնը ունի երկու նմանահունչ բառեր. մինը՝ «թռչուն» իմաստով (հաւ), միւսը՝ «պապիկ» կամ «մեծ հայր» իմաստով (հաւ): Այս հայերէն «հաւ»ը, սեմական «աբ» (հայր) բառն է, կամ հակառակը, այսինքն՝ սեմականը հայկական է...:

Նկատել եւս «աւիւն» բառը, որու առաջին վանկը, «աւ»ը՝ արմատն է, իսկ «իւն»ը՝ ածանց է, նման. «արիւն», «մայիւն», «հնչիւն» բառերուն:

«Աւիւն» նշանակէ՝ երիտասարդական սէր, «սիրավառ խանդ» եւայլն: Լեզուաբանները նկատած են այս բառի նմանութիւնը սեմական «հաբբ» կամ «հուբբ» բառին: Սեմական «Հուբբ» բառէն առաջացած է «հաբիբ» (սիրելի) բառը:

Հայերէն «ամ» նշանակէ տարի, որմէ առաջացած է «ամիս» (month) բառը:

Անահիտ անուան արմատը «Անա» լինելու է, մինչ «իտ»ը մասնիկ լինելու է, նման. Անձիթ, Խարզիթ, Տիրիթ, Հեպիտ, անձնանուններուն եւ տեղանուններուն (ուրիշ առթիւ, կը գրեմ սորա մասին): Ըստ Աճառեանի Արմատականին, հայերէն «ամէգ» նշանակէ, այն ինչ որ դորա առաջին վանկը նշանակէ թուրքաց լեզւով:

QUOTE
Amin" was thought by Dumezil to mean "the desires of the moon," since "am" or "ama" is also a reference to the moon as a symbol of this motherly cycle




Bravo. Ամիս= moon



QUOTE
The very name Sem/Shem/Sim is Armenian in origin


Չգիտեմ հայկակա՞ն է, թէ ոչ: Միայն գիտեմ Արեւելեան Տաւրոսի համակարգին պատկանող լեռներից մին (Սասնոյ մօտ), կոչուել է Սիմ (Սիմսար):



QUOTE
So, when J. Hawkes once said "Assyrian is partly rooted as a culture in the north, and the oldest cultural stratum in Assur is Hurri-Mittanian, or of the Armenian highlands." So it goes


Հին կտակարանի մէջ յիշուած քեթացիները. հիթիթներ են (խեթերը): Քեթացիներու տիրոյթի սահմանը կը հասնէր մինչ եւ Պաղեստին: Անոնք Եգիպտացիներու ախոյաններն էին, Ասորիքի տարածքին


Edited by Johannes, 05 November 2007 - 12:27 PM.


#42 Johannes

Johannes

    Յովհաննէս

  • Nobility
  • 2,911 posts
  • Gender:Male
  • Location:Alép, Syrie

Posted 06 November 2007 - 02:24 AM

Այժն նայինք Արմատական բառարանը ինչ կը զրուցէ Աւել (broom), եւ աւել (աւելի) բառերու մասին:





*ԱՒԵԼ Dialect section present: yes

Present in other languages: yes

Այստեղ բառարանը կը յաղորդէ մեզ, թէ «աւել» (broom) բառը պահուած է հայ բարբառներու մէջ, ան՝ հնդեւրոպական նախալեզուէն ժառանգ մնացած է եւ իր ազգակից բառերը ունի մնացեալ հնդեւրոպական լեզուներու մէջ:

Կը նշանակէ՝

QUOTE
«աւլելու գործիք»



«Աւել» բառով կազմեալ այլ օրինակներ՝

Աւել, աւելել (գրուած նաեւ աւիլել, աւելուլ, «աւլել» աւելածու, աւելած, աւելուք, նաեւ աւելուկ (բանջարը), որ արդէն արդի գաւառականների մէջ տեղ տեղ նշանակում է «աւել շինելու բոյսը»: (origin:) Բնիկ հայ բառ



***

*ԱՒԵԼ Dialect section present: yes
Present in other languages: yes. Proto IndoEuropeam (ROOT)




Աւել, արմատ առանձին անգործածական, որից կազմուած են



-1.աւելագոյն, աւելախնդիր, աւելադրել, աւելաբանել Լծ. ածաբ. աւելաստաց «ագահ», աւելուածք, աւելի (սրա հին գործածածութեան վրայ տես Այտնեան, Քնն. քերակ, աւելորդ, աւելեաց «Հայկական տոմարով ամավերջի 5 կամ 6 օրը, աւելամիս, աւելորդաբանութիւն, աւելորդապեշտ եւն (նոր բառեր):



-2. առ նախդիրով աճած առաւել, ի՟ա՞ կամ ո հլ. «աւելի»առաւելուլ առաւելութիւնառ աւելին (նոր բառ):

-3. Յ նախդիրով աճած՝ յաւելուլ «աւելացնել» յաւելումն, յաւելուած. յաւելուագործութիւն «չափազանցում», յետին ժամանակի գրութեանց մէջ ունինք յաւել «աւելի (origin:) Բնիկ հայ բառ



#43 Johannes

Johannes

    Յովհաննէս

  • Nobility
  • 2,911 posts
  • Gender:Male
  • Location:Alép, Syrie

Posted 06 November 2007 - 03:22 AM

Արփայի մատուցած URARTIAN GLOSSARY կայքի մէջ կան բազում բառեր, որոնք հայերէնի նման են:

ab-a, desire Հաւատք
abili-du-, attach to, fit onto աւելացնել
ada, again
ag-u-, put down, lead (canal), lead away (prisoners)
ած
ել
agun-uni, fortified
ai-a-, find one's self (at)
a-le, stopping-place, residence
a(i)ni(ei), someone, anyone
այն
, ան
a(i)še(i), sometime, ever
aiš-ti-, leap, jump
aku-ki-, some
կայ
?
'al(a)-d/tu-, feel sorry for, spare աղ (+աւթ)?-աղօթել
al(a)s(u)-ini/e, large
a-la-ú(?)-e(?), lord
աղա
ale/i, (he) says
(KUR)alga-ni, mountain
ali, which, what a, such a, which
այլ ինչ
?
aliki, alike, a certain; pl.: several
aliki ... aliki, some . . . (and) some . . .
alipi, ali ... alipi, some . . . (and) some . . .
aleu(i)še, size, dignity, majesty
aluki/e, which
alusi/e, regent, administrator, master
alu-še, which (ergative)
amaš-tu-, burn up, burn off
a(n)da-ni, district
anda-ni, right
ani(?), measure of capacity
aniar-duni, independent
apti-ni, side
aqarqi, measure for liquids
ar(a)-ni, grace, favor
ar-daie, presentation
ar-diše, strength, power, command
ar-du-, give
ձաւն (ձօն)
?
ar-i, from ar-u-, give առ ի (Օրինակ՝ առ ի տեղեկութիւն)
'ari, granary
armuzi, family
արմատ
?
arniu-še, act, deed, feat, work
arnu-ia-, come to the aid of
յառնել (բարձրանալ), բարձրացնել
?
ar-še, child, boy
arš-u-, rule
արծ-արծ-ել (արծարծել)
?
arSi-bi, eagle Արծուի-Արծիւ
ar-u-, give, bestow, present Առ
ar-use, grace, favor
aSu-ni, holiday, feast

aše, when
aše, shield
(LÚ)aše, man
անձ
?
ašg-u-, take, seize
ašh-u-, fill, complete
աշխատ+անք
>
ašt-a-, proceed to հաշտ, հաշտել
aš-t/du-, change
aš-u, leave, follow after
հասնիլ (հետապնդել(
?
ate-, father Ատատ (անձնանուն) ?
ath-u-, build, erect
atibi, 10,000
atqa-na, offering
atqa-nadu-, make an offering
at-u-, eat, destroy
ուտել կամ հատանել (ջարդել, կոտրել)
(LÚ)auera-ši, military commander օր
auiei, somewhere



#44 Johannes

Johannes

    Յովհաննէս

  • Nobility
  • 2,911 posts
  • Gender:Male
  • Location:Alép, Syrie

Posted 06 November 2007 - 07:54 AM

Գ. Ա. Ղափանցեանի «Հայոց Լեզուի Պատմութիւն-Հին Շրջան» գիրքի «ուրարտահայ լեզուաղերս» գլուխի մէջ ներկայացուած Հայ-Արարատեան բաժնեկից 20 բառէն երկրորդը ներկայացնեմ.

2.-baba «լեռ, սար», որից babani «լեռնային» եւ Baba դիցանունը Մհերեան դռան արձանագրութեան մէջ (տող 21/68): Հայերէնում այդ բառը մաքուր կերպով պահել է Երեմիա Մեղրեցու բառարանը, ինչպէս ասուել է խուռիտական յիշուած pap-//bap-նոյնիմաստ բառի մասին:

Հայոց Փափ-շէն, ափափա, Փամփ-փամբակ, պանպ եւ նման բառերը գալիս են Հայաստանի արեւմտեան մասից, Վանի լճից արեւմտուտք, այնինչ Բաբա «բլուր» բառը մնացել է ուրարտերէնից, չփոխելով b բաղաձայնները, ինչպէս Abilianihi-Աբեղեան յատուկ անունների դէպքում (այդ նախարարութիւնը գտնւում էր Արաքսի աւազանում, Կաղզուանի մօտ):

Արփայի մատուցած URARTIAN GLOSSARY կայքի մէջ

baba, mountain Բաբա (բլուր, լեռ)
bad-gul-, surround, shut in պատ (պատուած)?
badu-si/e, precious, majestic
bau-še, word, command, matter
bi/ed-i/e, turned, return(er), bank
bid-ia-, turn around
bi/ed-ini, from the side of
bid-u-, put / give back
վերա(վերադարձնել) ?

bid-uiaše, after the return (of)
(LÚ)bura, slave, servant
burg-ana, fortress
բուրգ



3.-ebani «երկիր», որին ազգակից ւ հայոց աւան «գիւղաքաղաք», «մեծ գիւղ» բայց նաեւ. «գաւառ», ինչպէս Կիւրեղ Աղեքսանդրացու մօտ է (Մեկնութիւն Աստուածաշնչի, Թագաւորաց գրքի մէջ) ուր աւանապետ նշանակել է «գաւառապետ» կամ թէ «աւան այն ասի, որ յանդէ ոք մասն ի շինուած գրաւիցէ» (տե՛ս Արմ. բառ., I, 794-795): Ազգակից եմ համարում նաեւ մեգրել. Abani «տեղ» եւ քարթական ubani տեղամաս, «թաղամաս»:

Համեմատել նաեւ Gardabani վրաց քաղաքանունը (=*Գարդաւան): Մեգրելական եւ հայկական ձեւերը հին ''e''-ով սկսող բառերի մէջ պիտի լինէին ''a''-ով սկսող aban կամ avan:

Հայերէնը այս դէպքում ''b'' բաղաձայնի դիմաց ունի v (w), ինչպէս ուրարտ. abili=հայոց աւել օրինակի մէջ: Ուրարտերէն բառը իններորդ դարի վերջից է, եւ պէտք է ենթադրել, որ նա իր հերթին ազգակից է հիերոգլիֆ խեթ. umene «քաղաք» եւ խուռիտական Umini «երկիր» բառին, որը ոմանք (Bork, Speiser, Sagce…) գրում են amini բեւերագիր u (ոչ ú) նշանի պատճառով: Նոյն այդ umini (omini) բառի հետ պէտք է առնչակցել խեթ. –uman վերջամասնիկը (Hattušumanas, Palaumanas), որով ցոյց է տրւում տուեալ քաղաքին կամ երկրին պատկանողի նման մեր –ացի (կողբացի...), -եցի (Սասնեցի...) մասնիկին:

Ըստ իս, ասորական awwānā, Թալմուտական avnā «իջեւան, բնակարան», քրդական awāni «շէնք, շէն տեղ» եւ սանսկր. avani «երկիր, հող» փոխառութիւններ են այս հին ասիանիկ լեզուներից: Եւ ի զուր են ուզում հայոց աւան բառը համարել պարսկերէնից փոխառեալ, ուր կայ միայն հին պարսկ. āvahana «գիւղ, աւան» (=սանսկր. āvasana «քաղաք»):

Խուռ. եւ հիեր. Խեթերէն umen || umin (||uman- «ժողովուրդ», Umman Menda Մանդա «մարդիկ, ժողովուրդ» եւ վրաց –uban ուրարտ. ełan հայոց աւան եւ այլն բառերը տարբեր հնչիւնական ձեւափոխութիւններ են միեւնոյն արմատի m||w սովորական հերթափոխութեամբ, որ այդքան յաճախ է այդ բեւեռագիր լեզուներում (համեմատել նաեւ ելամական uwanis «քաղաք» ստացուած *umani- բնից):



Ծանօթութիւն Յովհաննէսի.-գրական արաբերէն «ումմա» նշանակէ՝ «ժողովուրդ», «ազգ»: Իսկ հայերէն՝ «համայնք» բառը, աղերս չունի՞ այս խեթերէն «ամին-ումեն-ումին-ուման» բառի հետ, որպէս առանձին վայրի մէջ բնակող ժողովուրդ. ուրոյն դիմագիծով:



Հիմա դիմենք Աճառեանին.-

QUOTE
ԱՒԱՆDialect section present: no
Present/Not Present in other languages: no1-353 LW.-iran




Հայ բարբառներուն մէջ գոյ չէ: Իրանական ծագում ունի:

«գիւղաքաղաք, մեծ գիւղ»

(Հների մօտ գործածւում է նաեւ խառն կերպով «գիւղ կամ քաղաք» նշանակութեամբ. աւելի յետոյ է, որ հաստատւում է «գիւղաքաղաք» նշանակութիւնը. հմմտ. «Աւանն գիւղաքաղաք ասի».)

աւան. Այս արմատից են աւանանալ «շէնանալ»

աւանագեօղ գիւղաւան «մեծ գիւղ»

աւանաշէն

շինաւան

աւանապետ «գաւառապետ»

Աւան բառը մի ուրիշ առումով էլ գտնում եմ գործածուած մեր հին մատենագրութեան մէջ, բայց դժուար է ճշտիւ որոշել. ահա թէ ինչպէս է բացատրում Կիւրղ. թագ. այս բառը. «Աւան այն ասի, որ յանդե ոք մասն ի շինուած գրաւիցէ» (տես ՆՀԲ, աւանապատ բառի տակ): (origin:) պհլ.



#45 Arpa

Arpa

    Veteran

  • Members
  • PipPipPipPipPip
  • 10,011 posts
  • Gender:Male
  • Interests:Culture

Posted 06 November 2007 - 09:03 AM

QUOTE(Johannes @ Nov 6 2007, 09:22 AM)
Արփայի մատուցած URARTIAN GLOSSARY կայքի մէջ կան բազում բառեր, որոնք հայերէնի նման են:
===
aš-u, leave, follow after [/font]հասնիլ (հետապնդել( [/color][/size]?
ate-, father Ատատ (անձնանուն) ?
[font="Times New Roman"][size=3][color="#000080"]ath-u-, build, erect]

Ինչպէս մոռանալ այդ Մուսքաքա Քաքաթուրքը ??

Edited by Arpa, 06 November 2007 - 09:06 AM.


#46 Johannes

Johannes

    Յովհաննէս

  • Nobility
  • 2,911 posts
  • Gender:Male
  • Location:Alép, Syrie

Posted 06 November 2007 - 09:15 AM

Հայ նախարարի անուն է «Ատատ»ը:
QUOTE
ԽՈՐԽՈՌՈՒՆԻ, նախարարական տոհմ հին Հայաստանում։ Տոհմական «հայրենիքը» եղել է Տուրուբերան նահանգի Խորխոռունիք գավառը։ Մովսես Խորենացու մոտ պահպանված ավանդական պատմությունը Խորխոռունիների նահապետն ու անվանադիրը համարում է Հայկ Նահապետի Խոռ որդուն։ Ըստ նույն պատմության, Վաղարշակ թագավորը Խորխոռունիներին հանձնարարեց Հայոց Արշակունիների թիկնազորության կամ մաղխազության գործակալությունը, որը նրանք վարեցին մինչև Արշակունի արքայատան անկումը (428)։ Հետագայում Խորխոռունիների իշխանները ավանդական իրավունքով շարունակել են կրել «Հայոց մաղխազ» պատվավոր տիտղոսը։ Հայոց զորաբանակին Խորխոռունիները մասնակցել են 1000 հեծյալով։ Ըստ «Ներսեսի վարք»–ում պահպանված Գահնամակի, Խորխոռունիները ունեցել են չորս տոհմաճյուղ։ Մովսես Խորենացին Խորխոռունիներից հիշատակում է Սուրեն իշխանին, որը 380–ականի վերջին Վահան Առավեղյանի ու Աշխադար Դիմաքսյանի համագործակցությամբ հափշտակեց բյուզանդական մասի Հայոց թագավոր Արշակ Գ–ի գանձերը և անցավ պարսկական մասի Հայաստանում թագավորող Խոսրով Դ–ի տիրապետության ներքո։ Ղազար Փարպեցին վկայում է, որ Արտաշատի 449-ի ժողովում Պարսից Հազկերտ արքայի՝ հայերի դավանափոխության մասին հրովարտակի մերժողական պատասխանին Խորխոռունիներից մասնակցում էր Վրիվ մաղխազը։ Նույն պատմիչը տեղեկացնում է, որ Վարդանանց պատերազմում Գադիշո Խորխոռունին կռվել է Վասակ Սյունու, Խորեն Խորխոռունին՝ Վարդան Մամիկոնյանի կողմում։ Պարսից դեմ Խաղխաղի ճակատամարտում (450) Խորեն Խորխոռունին գլխավորել է հայկական բանակի ձախ, իսկ Ավարայրի ճակատամարտում (451)՝ աջ թևը։ Վերջին ճակատամարտում հերոսաբար նահատակված Խորեն Խորխոռունուն հայ եկեղեցին դասել է սրբերի շարքը։ Սեբեոսը VI դ. վերջին Խորխոռունիներից հիշատակվում Ատատ և Թեոդոս, իսկ VII դ. 1-ին կեսին՝ Վահան իշխաններին։ X դ. հիշվում են Խորխոռունի իշխաններ Սարգիսը և Արտավազդը

http://hy.wikipedia....

«Խոր-խոռ-ունի» եւ «Խոռ» նահապետի անունները նոյն hurri ժողովուրդի անունն է:

Edited by Johannes, 06 November 2007 - 10:10 AM.


#47 Johannes

Johannes

    Յովհաննէս

  • Nobility
  • 2,911 posts
  • Gender:Male
  • Location:Alép, Syrie

Posted 06 November 2007 - 09:48 AM

Գ. Ա. Ղափանցեանի «Հայոց Լեզուի Պատմութիւն-Հին Շրջան» գիրքի «ուրարտահայ լեզուաղերս» գլուխ, բառ չորրորդ:

4.-euri «տէր» (եւ խուռ. ewri) ﬓացել է հայոց որեար (օրեար)=օրեանք «տէրեր, մեծեր» եւ օրիորդ բառերի մէջ, որոնց բունն է awri-e||a սովորական փոխանցումով բառասկզբում: Հայերէնում ոչ միայն ուրարտական բառասկիզբի ''e''-ն է դառնում ''a'' (ebani=աւան, ewri-=աւրի-), այլեւ ''u''-ն դառնում է նոյնպէս ''a'', ինչպէս Urart Արարադ (Արարատ), Urrana քրմի անունը = հ. Արձան քրմապետը:


Արփայի մատուցած URARTIAN GLOSSARY կայքի մէջ ներքեւի բառը, որ կը պատկանի ''e''-ով սկսող բառերուն, ուշքս գրաւեց:

edia, there

Հայերէն «այդ» ցուցական ածականը ունինք, իսկ ժողովդական լեզուի մէջ գործածական բառ մը՝ dia||դիա, որ նշանակէ. «հոն է»: Օրինակ՝

-«ու՞ր է գիրքս»

-«դիա (հոն է)»:



#48 Johannes

Johannes

    Յովհաննէս

  • Nobility
  • 2,911 posts
  • Gender:Male
  • Location:Alép, Syrie

Posted 07 November 2007 - 04:13 AM

e'a (eai), and, also, as well as Եւ ?
e'a (eai) . . . e'a (eai), (X) as well as (Y)
(KUR)eba-ni, country
աւան
edia, there այդ
?
edini/e, from there, out of, thereupon
egur-hu, free
eir^S-idu, settle
eri-da-, appear
(LÚ)ere/i-li, king
eur-i, lord, ruler
աւրի (օրի), որից կազմւում է՝ Օրիորդ (տիրոջ որդի)

'''


5.-hat-ubi «կտրեցի, բաժանեցի», սովորական ոճ է ռազմական արձանագրութիւնների մէջ-«նուաճեցի A երկիրը..., կտրեցի մինչեւ B քաղաքը» եւ այլն:

Hat-արմատը ազգակից պիտի համարել հայոց հատանեմ եւ խեթ. hati- նոյն իմաստ բայարմատներին:





6.-huš «գցել» օրինակ Զուարթնոցի արձանագրութեան մէջ-aluše KI apulie aluše Ameš hušulie «ով հողով ծածկէ, որ ջրերը գցէ», կամ թէ Սարդուրի VI արձ. Վանի հիւսիսային ժայռի արեւմտեան Նիշայում –ali isluše mānuhušabi «ինչ մնացել էր, ես դուրս կորզեցի»: Ուրարտական բայի արմատը անշուշտ հնչուել է hos- եւ պիտի կապակցել հայոց հոսել բայարմատի հետ, որ նշանակում է «հոսել, վազել, յեղել, թափել, ցորենը երնելով յարդից ջոկել, վերեւից ցած գցել, գահավիժել»: Վերջին իմաստը «գահավիժել, ցած գցել» միանգամայն համընկնում է ուրարտ. huš-(=hos-) արմատի իմաստին:



hai-u-, bring, steal, loot, carry / lead away
halul-i/e, ceremony
hara-ri, prosperity
հարուստ?
har-e, path, expedition արահետ ?
harhar-šu-, destroy հարել (խփել-զարնել), որից՝ հարուած
haš-ia-, give ear to (better, be interested in)
haš-u-, hear, obey, listen
հասանել, հասկանալ-հասու ?
hin-i, son (better, family-member)
h(a)-u-, (for someone else): bring, steal, loot, carry / lead away
hub-i, valley
Հովիտ ?
(LÚ)hur-adi, warrior, army
hur-išhi, irrigator
huš-u, throw (out)
հոսել
hut-ia-, ask, beg, pray
huTutu-hi, (?) cf. the divine epithet HuT-uini, [the invoked one (?)]



#49 Johannes

Johannes

    Յովհաննէս

  • Nobility
  • 2,911 posts
  • Gender:Male
  • Location:Alép, Syrie

Posted 07 November 2007 - 09:54 AM

Աճառեանի Արմատական բառարանի մէջ վերոյիշեալ բառերը՝ Հատանել եւ հոսել, այսպէս ներկայացուած են.-



ՀԱՏ

ՀԱՏDialect section present: yes
Present/Not Present in other languages: yes


«կտրելը, հատուած, կտոր»

«մէկ հատիկ սերմ, մանաւանդ ցորենի կամ ուրիշ հացաբոյսի»

«վերջ, ծայր»

հատ. որից հատանել «կտրել, կրճատել, վերջացնել, պակասեցնել, ճեղքել, որոշել, սահմանել, մետաղ հանել կամ հանք փորել, լոյս ցոլանալ, դրամ կտրել եւն»

հատուցանել «վճարել, վրէժը լուծել եւն», հատուցումն, վարձահատոյց, ստնահատոյց

հատեալ «մալեալ»

հատած

հատուած

հատու «սուր, սաստիկ»

հատակոտոր

հատահարց «հատիկներով հմայող»

հատավաճառ «լումայափոխ»

հատիկ «սերմ», «խաշած ցորենով պատրաստուած մի ուտելիք»

հատիճ «կուտ» (Զղ. խատին «կուտ ձմերուկի» եւն) հատոր

հատկլիլ (գրուած նաեւ յատկլիլ) «հեկեկալ»

Նոր բառեր են՝ հատուկտոր, հատուածական, հատուածակողմ, հատորաւոր եւն:

Շատ անգամ պատահում է բարդութեանց վերջը. ինչ. Անհատ, թանահատ, վիմահատ, նորահատ, երկաթահատ

Դահեկանահատ, դեղահատ, գանձահատ, գերեզմանահատ, գարեհատ, թաթահատ, կապարահատ,

նոյնից՝ ն ձայնի կրճատմամբ եւ այս պատճառով էլ յօդակապի տեղիք չմնալով՝ ձեւացել է -ատ (մասնիկը). հմմտ. Ձեռնհատ, ակնատ «աչքը վնասուած», ականատ, ականջատ, հերատ, միջատ, փայտատ, կտաւատ, կառափնատ, գունատ, բացատ, խրամատ, եւ սրանցից՝ հերատուկ խրամատել, ծայրատել, գլխատել, ապատել,

քարատել «քարը տաշել, կոփել»

Զանազան նախդիրներով կազմուած ձեւեր են՝ զատ «առանձին, զատուած, մեկուսի, հեռու» (իբր զ-հատ), որից իզատ «հեռու» («ժե օթեվանօք ի զատ էաք»). զատանել, զատել «բաժանել, անջատել» զատուցանել, զատչիլ,

զատագոյն «հեռագոյն», զատական, ոտնզատոյց, ընդհատ «տարբեր» , որից ընդհատութիւն, ընդհատումն ընդհատել (նոր բառ), անընդհատ

- Արմատի երկրորդ ձեւն է ՅԱՏ, որից յատանել, յատոց, յատուկ եւն, որի վրայ տես վարը առանձին:

Ծանօթ Յ., որքանով հարմար է այստեղ յիշել, որ արաբ լեզւով «հադդ» حد Hadd նշանակէ սահման:



ՀՈՍ

ՀՈՍDialect section present: yes
Present/Not Present in other languages: yes


«հոսում, վազելը»

հոս., որից հոսել «1. հեղուլ, վազցնել, թափել,

2. ցորենը երնելով յարդից բոկել,

3. վերեւից ցած գցել, գահավիժել»

հոսիչ «երնող, ցնդող, ցրւող» «երնելու գործիք, հեծանոց»

հոսանք, հոսհոսիլ «առատութեամբ՝ ճոխապէս վազել»,

կալահոս «ցորեն երնող»,

յորդահոս, յորդահոսան, մեծահոսան, բազմահոս, կարկաջահոս, առատահոս, երկնահոս, երագահոս, դառնահոսան, դարահոս(քանիցս), դիւրահոս, գետահոս, բիւրահոս, եօթնահոսան ծովահոս, հողմահոս, ջրհոս կամ ջրոհոս:

Ծանօթ. Յ.ի- Կու տեսնենք, թէ որքա՜ն հայկական բառեր են վերոյիշեալ Արարատեան բառերը:



#50 Johannes

Johannes

    Յովհաննէս

  • Nobility
  • 2,911 posts
  • Gender:Male
  • Location:Alép, Syrie

Posted 07 November 2007 - 11:10 AM

iar-ani, kind of cultic building (better, altar)
ibir-ani, whole, complete, full
ie-še, I (ergative)
Ես
ikuka-bini, that (one)
ikuka-ni/e, that (one)
in-a, therein
in-ahini, this (one)
in-ani, from this / here
in-ani, this (one)
in-i, this
iph-u-, break
ipt-u-, hide, conceal
irb-u-, take away, grab
(LÚ)ir-di, governor
այր դի-տիայր ?
ir-idu-, exchange
iS-i, irrigation canal
iš-ani, from that / there
išpui-še, luck
išpui-u-, be lucky
iš-ti-, leave
iš-tine, toward, for (postposition)
iš-tini, there
iš-tinini, from there
iu, when (subordinate clause)
izid-u-, command, admonish
ազդ-ազդու?
izid-uše, command, provision

///

ka(i)-(ni), in front of
ka(i)-uki/e, in front of me ('my face[?]')
kan-i, in front of
kap-i, measure of capacity
kar-u-, conquer
ki/a-danu-, send, send off
տանել?

kiri, cup, dish
կեր? (թէեւ իմաստը տարբեր է..)
kub-uše, helmet գմբեթ?
kui/e, certainly (particle of asseveration)
ku-iu-, set up, build (better, 'cut for one's self[?]')
kul-me, prosperity, wealth
kul-u-, let, leave, let loose, neglect, throw away (better, 'cut off[?]')
լքել ?
kul-uarši-, run (away), flee
kuri, foot[?]
լոք ? (քայլ)
kur-uni/e, powerful, high (mountain) կուռ (ամուր, պինդ)
kuš-u-, process, till սկսիլ, սիկզբ ? (թէեւ իմաստը տարբեր է..)
kuT-ia-, go after, reach towards
kuT-u-, go as far as, reach


URARTIAN GLOSSARYէն մէջբերուած բառերու հայ ազգակիցներու մատուցումը. Johannesին կը պատկանի, ետեւաբար խնդրուի չշփոթել. Ղափանցեանէն կատարուած մէջբերումներու հետ:

Ասել ուզեմ՝՝ գիտեմ ոչ գիտական լինելը, այնուհետ. մի քանի բառի հայ ազգակից գտանելս աջող է ստացուել: Հայերէն բառապաշարի ոչ բոլոր տարրերը պահել եմ մտքումս, ուստի շատ բառեր գուցէ վրիպել է նկատառումից:



#51 Johannes

Johannes

    Յովհաննէս

  • Nobility
  • 2,911 posts
  • Gender:Male
  • Location:Alép, Syrie

Posted 09 November 2007 - 12:08 PM

Ղափանցեան…

7.-Kiura-(qiura) «հող» շինարարական յայտնի հատուածում ''ķiurani ķuldini manu uigiei uštini sidauri'', որը մի անգամ գրուել է kImeš ķuldini manu եւ այլն (Corp. Iser. Chald, 149, XXXXIX աղիւսակը), ուր KI գաղափարագիրը փոխարինում է սովորական ķiura կամ ķira «հող» (ķirani şirabae manu…, «Կարակալայի արձ., տող 4, Արաքսի վրայ):

Հնչիւնական iu (iw) > i փոխանցումը պատահում է եւ այլ դէպքերում, ինչպէս arniušinili եւ arnişinili (=Rumeš-li «շինութիւններ», «ձեռնարկութիւններ»):

Հայոց լեզուն այդ ķira (qira) «հող» ձեւը իւրացրել է հին ekira (եկիրա) ձեւով, դնելով սկզբում "e" ձայնաւորը եւ յետագայում աւելացնելով "r" երկին բառի ազդեցութեամբ՝ erkin-ekir ինչպէս բառարներում ունենք երկինք-գետինք, ուր երկինն է պրիմատը, ասիմիլացիայի ենթարկողը (առաջընթաց բառային ասիմիլացիա): Համեմատել երկնքի առաջնութեան տեսակէտից մեր «Երկնէր երկին եւ երկիր» (կամ «երկնէր երկին, երկնէր երկիր») խեթական nepis tekann-a «երկին եւ գետին» եւ այլն:



8.-pahini «արջար, խոշոր եղջերաւոր անասուն (եզ, կով)», որ ամենասովորական բառն է ռազմական արձանագրութիւններում, որպէս աւարառութեան առարկայ: Համեմատել հայոց պախրէ «տաւար, արջառ, նախիր», որը փոխաբերաբար նշանակում է նաեւ «ուտելիք, պաշար», «ինչք, ստացուածք, ապրանք, դրամ»: Կայ եւ պախրայ, պախրէիկ, «մի քիչ դրամ» (տե'ս Արմ. բառ., V, էջ 781): Այդ վերջին իմաստները (ապրանք, ինչք, դրամ, ուտեստ) բխում են առաջին իմաստից, ինչպէս ճիշտ նշում է Հ. Աճառեանը, վկայակոչելով լատ. pecus եւ pecunia «ինչք, ապրանք, դրամ, արծաթ», արաբերէն māl «եզ, տաւար» եւ «ապրանք, հարստութիւն, ինչք», որոնց վրայ ես կաւելացնէի սլավոնական (ռուսաց) скот եւ գերմ. schatz «գանձ, հարստութիւն» նախնական skat ձեւից: Կան եւ սեմական նման մեր պախրէ-ին հետեւեալ բառերը-ասոր. baqrā «նախիր», եբր. Bāqār «արջառ, կով, ցուլ», արաբ. baqara. Baqra «եզ, կով», ասսուր. Buķķuru «հերկել»:

Արաբերէնից է փոխառեալ յետագայ հայոց պաքարայ նոյնիմաստ բառը: Մեր բարբառներից Զէյթունը, Սուեդիան եւ Հաճինը այդ պախրէ բառը պահել են «եզ» նշանակութեամբ, իսկ Երեվանը, Տփղիսը (Tiflis) եւ Արցախը ունեն պախրա «եղջերու» իմաստով: Սեմական ձեւերը աւելի մօտ են հայոց բառին վերջին "r" բաղաձայնով, իսկ ուրարտերէնը սկզբի «պ» բաղաձայնով, տարբերելով վերջին իր n (ն) բաղաձայնով:



9.-pili, pilie (=pile) «ջրանցք», որին համընկնում է հարաւային խոռերէն pala=սումերերէն pa, (տե'ս Kleinasiatische Sprachdenkmäler, էջ 153, հրատ. J. Friedrich-ի, Berlin 1932):

Հաւանական է, որ ուրարտ. pili (pile) «ջրանցք» բառը նշանակած լինի սկզբում «փորուածք», ի նկատ ունենալով հայոց նոյնարմատ պեղ-եմ բայը, որի աւելի հին արմատը պէտք է լիներ pil- ինչպէս այդ տեսնում ենք ուրիշ արմատների մէջ (Սեղբեստրոս=Silvestros, Բարսեղ=Basilios, եղուստր=illustris եւ այլն):



#52 Johannes

Johannes

    Յովհաննէս

  • Nobility
  • 2,911 posts
  • Gender:Male
  • Location:Alép, Syrie

Posted 10 November 2007 - 08:27 AM

Աճառեան...

QUOTE
ԵՐԿԻՐDialect section present: yes
Present/Not Present in other languages: no




Ըստ Արմ. բառարանի, այլ լեզուներում չկայ այս բառը այս իմաստով: Հայերէն գրաբարում եւ աշխարհաբարում գործ ածուել է:

(ի՟ա հլ. (կայ նաեւ գրծ. երկրիւ Կիւրղի ղկ.))

1. երկիր, ամբողջ աշխարհը,

2.երկրի մէկ մասը, գաւառ.

3. գետին, հող,

4. երկրի բնակիչները, մարդիկ» (վերջին նշանակութիւնը յառաջացած է «մարդիկ, օտար մարդիկ»)

երկիր. որից՝ երկիր պագանել, կամ միացած երկրպագել, երկրպագիլ, երկրպագելի, երկրաւոր, երկրաբիր «հող փորող», երկրաբուղխ, երկրագործ, երկրածին, երկրակալ, երկրական, երկրակեաց, երկրաչափ, երկրմայր «մի տեսակ սողուն կամ նաեւ բոյս», երկրեայ «գետնի վրայ պառկեցրած», ստորերկրեայ, երկրատես «կեսօրուայ ժամը՝ երբ արեւը հասնում է միջօրէականի վրայ» (նորագիւտ բառ), միջերկրեայ, Նոր գրականում՝ երկրաբան երկրաբանութիւն երկրագունդ եւն:



QUOTE
ՊԵՂԵՄDialect section present: no
Present/Not Present in other languages: no




Բառարանն ասում է. այս բառը հայ բարբառներում չի եղել, այլ լեզուերում՝ եւս, սա նշանակի եղել է միայն գրաբարում:

«փորել, հողը փորելով դուրս հանել»

(կրաւորական ձեւով) «փորել, փոս՝ ջրհոր եւն բանալ», «փորագրելով նկարել»

պեղեմ. ՊԵՂԵԼ. Նմանութեամբ ասւում է զչարիս պեղել, պեղել զարդար արիւն պեղումն «փորելը»: (origin:) Բնիկ հայ բառ՝ հնխ.

Ծանօթ. Յովհի.- բառը բնիկ հայ բառ համարել են. Հնդեւրոպական նախալեզուից, թէեւ չի եղել նմանը այլ հնդեւրոպական լեզուներում:

«Պախրայ-պախրէ»ի մասին գիտուն Ղափանցեանը բաւականին անդրադարձել է՝ Արմ. բառարանից մէջբերելով, յետեւաբար անհարկի էր նոյնը մէջբերելս:



#53 Arpa

Arpa

    Veteran

  • Members
  • PipPipPipPipPip
  • 10,011 posts
  • Gender:Male
  • Interests:Culture

Posted 10 November 2007 - 10:48 AM

QUOTE(Johannes @ Nov 10 2007, 02:27 PM)


[/color][/font]

[color="#000080"]Բառարանն ասում է. այս բառը հայ բարբառներում չի եղել, այլ լեզուերում՝ եւս, սա նշանակի եղել է միայն գրաբարում:


«փորել, հողը փորելով դուրս հանել»

(կրաւորական ձեւով) «փորել, փոս՝ ջրհոր եւն բանալ», «փորագրելով նկարել»

պեղեմ. ՊԵՂԵԼ. Նմանութեամբ ասւում է զչարիս պեղել, պեղել զարդար արիւն պեղումն «փորելը»: (origin:) Բնիկ հայ բառ՝ հնխ.

Ծանօթ. Յովհի.- բառը բնիկ հայ բառ համարել են. Հնդեւրոպական նախալեզուից, թէեւ չի եղել նմանը այլ հնդեւրոպական լեզուներում:

Թէեւ պեղել բառին ՀնդԵւրոպական, կարդալ Եւրոպական համանիշը չեմ տեսել Աճառեանը յիշէ Սանսկրիդ "ՊԻԼԱ" բառը որ նշանակի խորոչ, ժակ: Սանսկրիդը ՀԵ լեզու է :Հապա ինչ ասել թէ մենք Արաբերէն Սանսկրիդ ՖԼՖԵԼ -ը ունենք իբր ՊՂՊԵՂ ուր Ֆ =Պ(թէեւ յաճախ Փ), Լ =Ղ արդեոք Արաբերէն Ֆելլահ/պեղղա բառը, որ ընդհանրապէս նշանակի երկրագործ այսինքն փորող, պեղող tongue.gif


#54 Johannes

Johannes

    Յովհաննէս

  • Nobility
  • 2,911 posts
  • Gender:Male
  • Location:Alép, Syrie

Posted 10 November 2007 - 11:22 AM

QUOTE
Թէեւ պեղել բառին ՀնդԵւրոպական, կարդալ Եւրոպական համանիշը չեմ տեսել Աճառեանը յիշէ Սանսկրիդ "ՊԻԼԱ" բառը որ նշանակի խորոչ, ժակ: Սանսկրիդը ՀԵ լեզու է :Հապա ինչ ասել թէ մենք Արաբերէն Սանսկրիդ ՖԼՖԵԼ -ը ունենք իբր ՊՂՊԵՂ ուր Ֆ =Պ(թէեւ յաճախ Փ), Լ =Ղ արդեոք Արաբերէն Ֆելլահ/պեղղա բառը, որ ընդհանրապէս նշանակի երկրագործ այսինքն փորող, պեղող




Այո, ոնց որ հիթիթների լեզուն էլ հնդեւրոպական չի համարում գիտուն Ղափանցեանը: Իսկ ինչու՞ "Not Present in other languages" գրել են. «պեղեմ» բառի ներքեւը:

«Ֆելլահ»ի արմատը «ֆլհ» (ֆալահա) է, բառացի նշանակէ «հերկել», «վարել»:

Արժէ այս գիւտիդ համար երեք ժամ խոկալ (yoga անել). վայելելու համար մտքի փայլատակումդ:



#55 Johannes

Johannes

    Յովհաննէս

  • Nobility
  • 2,911 posts
  • Gender:Male
  • Location:Alép, Syrie

Posted 10 November 2007 - 11:37 AM

URARTIAN GLOSSARYում ուշս գրաւեց ներքեւ յիշուած բառը.

niki-du-,water

«Հայերէն բառեր արաբերէնի մէջ» շարանում ենթադրել էի «Մկրտեմ» հայ բառի «Մկրատեմ» բառից, այսինքն արաբ ծագումով «մկրատ» բառից առաջացած լինելը: Այս բառի, բառարանային մեկնութիւնը՝ «մխրճեմ», «թաթախեմ» է (ջուրի մէջ):

Արարատեան «Նիկիտու» բառը մտածմունք առաջացուց, քանզի «ն» եւ «մ» տառերի արտասանական նմանութիւնը պատճառել է շատ բառերում այդ տառերի փոխանակման: Օրինակ՝ «անուն» բառի ծագումը հին հայերէնում «անում» է եղել (անգլերէն՝ name), ուստի «նիկիտու» անունը, «միկիտու» լինել կարող է հայերէնում (?), իսկ ինչպէս տեսանք, «երկիր» բառի ղափանցեանական մեկնաբանումը.

QUOTE
«Հայոց լեզուն այդ ķira (qira) «հող» ձեւը իւրացրել է հին ekira (եկիրա) ձեւով, դնելով սկզբում "e" ձայնաւորը եւ յետագայում աւելացնելով "r" երկին բառի ազդեցութեամբ՝ erkin-ekir»



Արարատեան "k" տառից առաջ "r" աւելացել է ekira բառում. «երկին» բառի ազդմամբ: Գուցէ "r" հնչիւնի աւելցումը օրինաչափ է. Արարատեանից Հայերէնի անցած բառերում:

Հայոց լեզուի բաց. բառարանում՝

QUOTE
Նկրտել, Ձգտել, նպատակ դնել, աշխատել հասնել:



QUOTE
Նկրտում, ձգտում մտադրութիւն:



Ժողովրդային աւանդազրոյցի մէջ ունենք «ջուրի պէս մուրազ ունենաս» ասացուածքը: «Մուրազ»ը արաբերէն «մուրադ» բառն է երեւի, որ նշանակէ «փափաք», «ցանկութիւն», «նկրտում»...

Ուրեմն՝ «ջուրի պէս նկրտում ունենաս»...միթէ՞: Այստեղ ժամանակի կրօնական հայեացքը իր խօսքն ունի երեւի: Ջուրի պաշտամունքի կապակից երեւոյթներ լինելու են:

Նիկիդու > նիկիրդու (ջուր)

Նիկիրտել > միկիրտել > մկրտել (ջրել)

Ինչ եւ է, վերջին խօսքը ապագայի լեզուագէտներինն է:

Աճառեան

ՆԿՐՏԻՄDialect section present: no
Present/Not Present in other languages: no


«ամէն կերպով ջանալ, ձգտիլ, ջանք գործ դնել»

նկրտիմ. ՆԿՐՏԻԼ, որից նկրտումն



Աւելին չէ գրած ելեկտրոն բառարանը: Եթէ ենթադրենք «ն» տառը նախածանց է, ապա «կրտիմ» բայե ինչ աղերս կարող է ունենալ, ցանկութեան փափաքի հետ:



#56 Johannes

Johannes

    Յովհաննէս

  • Nobility
  • 2,911 posts
  • Gender:Male
  • Location:Alép, Syrie

Posted 12 November 2007 - 09:31 AM

(GUD)pah-i/ani/e, beef-cattle պախրէ (արջառ)
---


par-i/e, all the way to փարեմ

URARTIAN GLOSSARYշարքից այս բառն ալ ուշքս գրաւեց: Ի՞նչ նշանակի all the way to: Բոլոր արահետները Հռո՞վմ կը տանին (?): Միտս անկաւ հայոց «փարեմ», որից «փարուեմ» բառը: Հայոց «փ» (Պ+հ) տառը գուցէ յետնեալ ժամանակի արդիւնք է, կամ սեպագրերը չունէին «փ» հնչոյթը, ուստի գործ ածում էին միայն p/պ:

Ժ.Հ.Լ.Բ. բառարանից առնենք ներքոյիշեալ մէջբերմունքը.-

QUOTE
Փարատ,1.-Անջատուած, զատուած, բաժանուած, մեկուսացած: Խաւարն անցաւ գիշերային, հեռու մեզնից ու փարատ (Յովհ. Թումանեան): 2. (հազուադէպ) զուրկ: Այսօր իմ գրպան փողից փարատ էր ի սպառ (Րաֆֆի): 3. Ամոքուած, սփոփուած, փարատուած: 4. տե՛ս փարտոց:



Երեւի «փարատ» կազմեալ է՝ «փար»+«հատ»ից, այսինքն «փարահատեալ»:

Նոյն տեղից մի այլ բառ՝

QUOTE
Փարել, 1.տե՛ս Փարուել: Փարեցի հօրս պարանոցով եւ համբոյրներով նրա երեսը ծածկեցի (Մուրացան): Հուր հաւատքով քեզ են փարում, յոյս երկնային, լոյս անմար (Յովհաննէս Թումանեան): 2. փոխաբերական իմաստով՝ գգուել, գուրգուրել, փայփայել: 3. փոխաբերական՝ շոյել: 4. փոխաբերական՝ փաթաթել:



Եւս մի բառ՝

QUOTE
Փարուել, 1. Սիրով փաթաթել մէկին՝ մի բանի, գրկախառնուել, գրկել: Փարուեց ուղտի թաւ պարանոցին (Աւետիք Իսահակեան): 2. փոխաբեր. Յոյսը դնել մի բանի վրայ, ապաւինել մի բանի: Նա հոգու բոլոր ուժերով փարուեց այդ յոյսի նշմարանքին (Դերենիկ Դեմիրճեան): 3. փոխաբերական՝ Դիպչել, կպչել, հպուել: Դեղնած տերեւները խշշալով փարւում են ոտքերիս (Ակսել Բակունց):




QUOTE
Փարւան, ճրագի շուրջը պտտող թիթեռ, ճրագաթիթեռն: Յար, քու աշխիդ կրակով այրւում եմ փարւանի պէս (Ջիւանի): Փարւան անել-1 պտոյտ գալ, պտտուել.2) մատաղ անել, զոհաբերել: Գլուխս ճշմարտախօս մարդի ոտի տակ փարւան կանիմ (Պերճ Պռոշեան):



Քուրդերէն փարւան Paravana նշանակէ ջրամուղ կամ օդամուղ հովահար: Բուլգարիոյ նախագահի անունն է. Գէորգ Փարւանով: It is something like a blower or ventilatore. Փարաւանի կամ փարւանի փեղկերը պտտում են առանցքի (axle) շուրջ, ստեղծելով մղիչ ուժ. գետի ջուրը կամ օդը փոխադրելու: Սա մշակութային մեծ արժէք ներկայացնող թեքում (technic) եղել է, որ հին դարերում փոխանցուել է ազգից ազգ, երկրից երկիր, ցանքի մշակոյթը զարգացնելու համար:

Վերեւում ներկայացրածս բառերը, Արարատեան pare կամ pari բառի հայկական համարժէքի ենթադրումներն են: Առաջին հայեացքից վերեւի բառերի սկզբնական իմաստը ինձ թուաց. «շարժում որոշակի ուղղութեամբ»:
Հայենք ԱՃառեանի Արմ.ը ինչ է ասում

ՓԱՐԵՄ 1, հայոց բարբառներու մէջ չկայ, չկայ նաեւ այլ լեզուներու մէջ:

QUOTE
«պարփակել, մէջը պարունակել, բովանդակել», «կրել, իր մէջ ունենալ» փարեմ. ՓԱՐԵԼ որից փարիլ «փաթաթուիլ, գրկախառնուիլ», փարումն:

Նոյն բայից է նաեւ ս սաստկականով՝ սփարիլ(origin:) Բնիկ հայ բառ՝ հնխ




Edited by Johannes, 13 November 2007 - 11:18 AM.


#57 Johannes

Johannes

    Յովհաննէս

  • Nobility
  • 2,911 posts
  • Gender:Male
  • Location:Alép, Syrie

Posted 13 November 2007 - 11:53 AM

URARTIAN GLOSSARYէն

pat-ari/e, city (better, 'collection of tents') պատուար (պարիսպ) ?
pil-i/e, canal պեղուածք
pit-u-, beat apart, destroy փիթցուկ (սասունի բարբառով անարգական խօսք)

(NA4)qarbi/e, rock քար?
qarqar-ani, armor
կարկառ

qi(u)ra, earth երկիր



Ըստ ժամանակակից հայոց լեզուի բացատրական բառարանի-IV՝

QUOTE
փեցի, ա. Ձեռքը կոտրած կամ վնասուած, հաշմ ձեռք ունեցող:



QUOTE
Փիծ, փծուն, 1.Սին, դատարկ: 2. Անբարոյ, պիղծ: 3. Անարգ, ստոր: 4. Անմաքուր, կեղտոտ:



Քանիցս ակնարկել են «տ»ից «ծ» կամ «ց» փոխանցումները տարբեր լեզուներում: Ուստի Արարատեան «պիտ» կամ «փիթ» բառի նման բառեր կան հայոց բարբառներում, որ են. փեցի (հաշմանդամ՝ փճացած, փչացած իմաստով) եւ փիծ կամ փծուն (դարձեալ փճացած իմաստով):

//

Աճառեանի Արմատական...

ԿԱՌ

ԿԱՌ Dialect section present: yes
Not Present in other languages


«կանգնեցնել, շինել, հաստատել»

կառ. արմատ առանձին պահուած միայն կառ հարկանել «աչքը՝ միտքը մի բանի վրայ տնկել», բայական ձեւով ունինք կտր. կառեաւ «շինուեցաւ», որից նաւակառել «նաւ շինել», բազմակառ «շքեղ եւ բարձր», արձանակառ «արձանի պէս հաստատուն կանգնած», կառուած «մածուածք, պնդութիւն», նաւակառու, ոտնակառել - սրանից _ոյց մասնիկով կառուցանել «կանգնել, տնկել, հաստատել, շինել», «կպցնել, փակցնել», կառուցումն, կառոյց, ակնկառոյց, հաստակառոյց, երկնակառոյց, ինքնակառոյց, կալակառոյց: Կրկնութեամբ կարկառ «քարակոյտ», կարկառել «ձեռքը տնկել, մէկին երկարել» եւ նմանութեամբ «ձեռք տալ, օգնել, մի բան տալ, ջամբել» «դիզել», կարկառիմ, քարակարկառ, լեռնակարկառ, խեցակարկառ կարկառակոյտ, ստուարակարկառ:

Ծանօթ. Յ.ի, Կարկառ թերեւս նշանակէ ոչ միայն քաղաքացիական շինութիւն, կառոյց, այլ նաեւ զինւորական շինութիւն, պաշտպանական կառոյց:

***
This is in artsakh
http://www.journal.shoushi.am/002.html

...and this in Van/Biaina
QUOTE
Վանա լիճը բոլոր կողմերից շրջապատված է լեռնաշղթաներով։ Նրա հարավային մասում բարձրանում են Գլխավոր Տավրոսի շղթաները, որոնք այս մասում հայտնի են նաև Կորդվաց լեռներ անվան տակ, որոնց գեղեցիկ գագաթներից են՝ Արտոս և Եղերով սարերը։ Գլխավոր Տավրոսը տարբեր ուղղություններով կտրտված է խոր լեռնահովիտներով։ Վերջիններս, իրենց հերթին, պարփակվածության շնորհիվ, առանձին աշխարհագրական միավորներ են ներկայացնում։

Հարավում ընկած են՝ Հայոց Ձոր, Նորդուզ, Աղբակ, Ջուլամերիկ, Ռշտունիք, Կարկառ, ինչպես նաև Շատախ, Խիզան և Մոկաց երկիր գավառները։

Հյուսիսային մասում Արածանիի (Մուրադի) ավազանը Վանի ավազանից բաժակվում է Ալա-Դաղ (Ծաղկանց) լեռներով, որոնց սահմանները հասնում են մինչև Բերկրի։


http://armenianhouse...tisyan/van.html

Edited by Johannes, 13 November 2007 - 12:53 PM.


#58 Johannes

Johannes

    Յովհաննէս

  • Nobility
  • 2,911 posts
  • Gender:Male
  • Location:Alép, Syrie

Posted 15 November 2007 - 03:03 AM

Ղափանցեան...

10. šani «անօթ, աման» (Gefäss), որը կարդում ենք Կելիշինո ուրարտական յայտնի երկլեզուեան (ուրարտա-ասսուրական) արձանագրութեան մէջ (VI սիւնակում), ուր ասսուր. naši-ţiqar eri "er brachte Gefässe von Err" նախադասութեան է համապատասխանում ուրարտերէնում՝ nahuni šani Eri (տե՛ս A Götze, Lur Kelischin-Stele, ZA, HF, V, էջ 108): Հայերէնում այդ ուրարտ. –šani (հնչուել է san) բառի դիմաց ունենք նոյնահունչ եւ նոյնիմաստ սան (san) «մեծ կամ փոքրիկ կաթսայ) բառը, որն անշուշտ ուրարտերէնից (խոռերէնից անցել է մեր լեզուն:



11.šerdulie «ճեղքէ, paccerem" ապառնի 3-րդ դէմք եզակի, գործ է ածւում անէծքի հատուածում («ով այս քարարձանը šerdulie"), գրւում է še-ir-du-li-e կամ երբեմն še-ri-du-li-e, որոնք ցոյց են տալիս šerdule արտասանութիւնը: Ես այդ թարգմանութիւնը տալիս եմ նկատի ունենալով հայոց շերտ «փայտի ջարդւած կտոր, պանրի կտոր», «ցանկապատի ցից», շերտել «շերտ շերտ կեղեւել, գծել, ջարդել, ճեղքել». շերտակոտոր կամ շերտակոտոր առնել «տապարով ջարդել, կոտրատել», շերտափակ «ցիցերով փակած՝ գոցած»:

Ուրարտերէնում Šerdulie կարելի էր տեսականօրէն բաժանել եւ šer-dulie, ուր dulie կը լինի ապառնի 3 դ. «կանէ, сделает», ինչպէս ունենք՝ atqanaduli «պաշտամունք արի», nep-si-duli, şišul-duli «ծէս կատարեցի», ter-duli ի նկատի ունենալ terubi (|| terulubi) «դրի, հաստատեցի, նշանակեցի» եւ այլն եւ այլն:

Բայց տուեալ դէպքում şerd- պիտի դնել պարզ արմատ, մանաւանդ որ կայ ոչ միայն հայոց շերտ//շերդ այլեւ արաբ. šart «մարմինը շարտել», ասոր. Šerat «պատառոտել», թող թէ հենց հայոց շառտել, որը կարող է հերթափոխ ձեւը լինել շերտ//շերդ արմատի: Վերջապէս ուրարտերէնում ունենք եւ ուրիշ նման մեր šerd- պարզ ձեւին, օրինակ, ինչպէս nuld- «ընդարձակել» (Նոր Բայազետի արձ.-aluše Kur Biainli nulduali «Ով Բիաինա երկիրները ընդարձակեցի»):



#59 Johannes

Johannes

    Յովհաննէս

  • Nobility
  • 2,911 posts
  • Gender:Male
  • Location:Alép, Syrie

Posted 16 November 2007 - 12:05 PM

Աճառեան...

QUOTE
ՍԱՆ Dialect section present: no
Not Present in other languages: no


նորագիւտ, ունի գրծ. սանուք, որ կարելի է ուղղել սանիւք))

«մեծ կամ փոքր կաթսայ»

սան որից սանակալ «կասկարայ» Կ. Սարաֆեան, Բանալի գիտութ. 1788. Սանկտ. ռուս. magan



Աճառեանի բառարանը կը վկայէ, թէ այս բառը գոյ չէ այլ լեզուներու եւ հայ բարբառներու մէջ: Բառի իմաստն է՝ կաթսայ:

Տեսնենք նոյն բառարանը ինչ կը վկայէ կաթսայի մասին:

QUOTE
ԿԱԹՍԱՅDialect section present: no
Not Present in other languages


«խալկին, պղինձ, մէջը բան եփելու կամ եռացնելու մեծ աման»

կաթսայ կամ կատսայ. գրուած է կատսանք. ստացել է «Հոնաց իշխան, թագաւոր» նշանակութիւնը «Դարձոյց զերեսս իւր կատսայն հիւսիսոյ յետս ընդդէմ որդւոցն իւրոց» (Շահն. Ա. 284. Էմին. էջ 132 կաթսայն. - Շահն. համարում է յատուկ անուն). այս նշանակութիւնը յառաջացած է Երեմիա մարգարէի մի այլաբանական պատկերից ազդուելով «Կաթսայն որ Երեմիայի յեռանդն ցուցաւ, որ ի հիւսիսոյ ի հարաւ ձգէր յայնժամ զցնցուղս եռանդեանն, այժմ ի հարաւոյ ի հիւսիսի ահագին եռանդեամբ» (տես Աճառ. Հյ. նոր բառեր հին մատ. Ա.19. Բ.-285): (origin:) ասոր.





Այստեղ կը տեսնենք «սան» եւ «կաթսայ» բառերը գրեթէ նոյն իմաստն ունին: «Կաթսայ» բառը ասորերէն համարուած է: Թերեւս բառի «այ»ով վերջանալը ամուր ազդակ հանդիսացած է այդ եզրայանգումին: Թէեւ ասորերէնի կը վերագրուի բառի ծագումը, այդուհանդերձ "Not Present in other languages" եւ Not present in Armenian dialects գրուած է:

Այստեղ չեմ կարող չնշել արաբերէն լեզւում գտնւող «սահն» բառը, որ կը նշնանակէ «պնակ», «աման»: Արաբերէնը Ուրարտերէնի եւ հայերէնի համեմատ աւելի նոր արձանագիր լեզու է: Երեւի հին սեմական լեզուներում գտնուել են. ուրարտերէն «šani»ի հայոց «սան»ի համահունչ եւ նոյնիմաստ տարբերակները:

Աճառեանի ելեկտրոն բառգիրքը ասում է «սան» բառը իր ազգակիցները չունի այլ լեզուներում:

Տպագիր Արմատական բառարանը, անձնանձրոյթ տալիս է՝ աւելի ընդգրկուն բացատրութիւն: Ըստ երեւոյթին հայերէնից եւ արաբերէնից աւելի հին մի լեզուից կամ լեզուական խմբից ժառանգուել է մեզ «սան-սահն» բառը: Իսկ ափսէին արաբերէն ասում են՝ «սինի»: Չգիտեմ եթէ երբէք սա կապ ունի «չինական» բառի արաբերէն թարգմանութեան հետ, որ է՝ «սինի», իսկ Չինաստանին ասում են. «Սին»:

Ինչպէս վերը գրեցի, «կաթսայ» բառին ասորական ծագում կը վերագրուի: Այս բառի վերաբերեալ երկու մեկնում գտայ:

Ա.-Կաթ+ սան, այսինքն՝ «սան» (աման), որի մէջ կաթեցնում են հեղուկը (լցնում են): Գուցէ անուանուել է՝ «կաթսայն», իսկ յետագայում. ժամանակի ընթացքին «կաթսայն» բառի «ն» տառը ընկնելով մնացել է «կաթսայ» ձեւը:

Բ.-«Ղատս» կամ «ղաթս» արաբերէնով նշանակում է՝ սուզում, յետեւաբար ենթադրում եմ ասորերէնում դարձեալ նշանակել է սուզում: Իսկ «ղատսայ» գուցէ «սուզելի», քանզի ջրի դոյլը սուզում էին հորի ջրի մէջ:



Հայոց լեզուի բացատրական բառարան...

Սան, Ջուր լցնելու՝ կերակուր եփելու տարբեր մեծութեան կաթսայ:



Կաթսայի մասին գրեցինք, կաթի մասին չգրե՞նք:

ԿԱԹ

ԿԱԹDialect section present: yes
Present in other languages: yes


«շիթ, կայլակ, կաթիլ»

կաթ. որից կաթ մի «մի քիչ, պուտ մը» (քնի համար ասուած) կաթեմ «կայլակել, ծորիլ», կաթեցուցանել «ծորել», կաթոգի կամ կաթոգին «սրտակէզ, անձկայրեաց, որի հոգին է կաթում սիրով», կաթոգնիլ, խանդակաթ, շողակաթ, կաթուած «կաթկթիլը» (արդի գրականում «անդամալուծութիւն, իջուածք». հմմտ.լտ. gutta, ֆր. goutte, վրաց. ծվեթի, գերմ. Tropf, սերբ. kaplja, որոնք բոլոր նշանակում են «1.կաթիլ. 2. անդամալուծութիւն», համաձայն բժշկական մի կարծիքի, ըստ որում կաթուածը յառաջանում է ուղեղից մի կաթիլ արիւն սրտի վրայ կաթելուց (Berneker, 264), որից եւ կաթուածահար). սրտակաթ կաթոտ «վաւաշ, սերմնակաթ», սերմնակաթ, մաղասկաթ, մեղրակաթ, զտկ. մշտակաթ.

իլ մասնիկով կաթիլ ո հլ. «շիթ, կայլակ»



ԿԱԹՆ
Dialect section present: yes
Present/Not Present in other languages: no


«կաթ»

Կաթն, որից կաթնաբեր, կաթնակերկամ կաթնկեր, կաթնակերագոյն կաթնասուն, կաթնաբոյծ, կաթնածուծ, իշկաթնուկ

540 նոր բառեր են՝ կաթնավաճառ, կաթնավաճառուհի, կաթնաման, կաթնտու, կաթնատամ, կաթնատնտեսութիւն, կաթնեղէն, կաթնատուն, կաթնահատութիւն եւն: (origin:) հնխ.



Ծանօթ. Յ.ի, Վերեւի երկու մէջբերումներից հասկանում ենք թէ հնդեւրոպական նախալեզուից ժառանգուած «կաթ» բառը, «կաթիլ» իմաստով ազգակիցներ ունի այլ հնդեւրոպական լեզուներում, սակայն «կաթն» բառը (milk), որ ակնյայտօրէն կաթ(իլ) բառից է ազգակիցներ չունի այլ լեզուներուն նոյն իմաստով:


Edited by Johannes, 16 November 2007 - 12:07 PM.


#60 Johannes

Johannes

    Յովհաննէս

  • Nobility
  • 2,911 posts
  • Gender:Male
  • Location:Alép, Syrie

Posted 17 November 2007 - 06:31 AM

QUOTE
ՇԵՐՏ

It is present in sialects
Not Present in other languages


«փայտի ջարդած կտոր», «պանրի կտոր», «որեւէ բանի երկար կամ տափակ կանոնաւոր կտրուած կտոր (օր. հացի, սեխի, պանրի եւն)», «խաւ (օր. հողի, կաւիճի, աւազի)» (այս երկուսը միայն արդի գրականում), «ցանկապատի ցից, ցանկ», «տապար, կացին» (այս իմաստով երեւում է միայն ածանցենրի մէջ):

շերտ. Սրանից են շերտել «շերտ շերտ կեղեւել, գծել, ջարդել», «ճեղքել» շերտակոտոր առնել (գրուած նաեւ շերդակոտոր) «տապարով ջարդել, կոտրատել», շերտափակ «ցիցերով փակած՝ գոցած», շերտաւոր շերտաւոր փակել «ցիցերով պատնէշ շինել» շերտաւոր «տապարաւոր զինուոր», (Հացունի, Պատմ. տարազի 154 հասկանում է «շերտ շերտ զրահներ հագած» եւ ոչ թէ «վերտ կամ կողինաւոր»): - Նոր բառեր են շերտաւորել, շերտաւորում, շերտաւորութիւն



Արմատականը կասէ թէ այլ լեզուներու մէջ չկայ այս բառը, կայ հայոց բարբառներու մէջ:

Որքան ճիշտ է համեմատել չգիտեմ, արաբերէն «շարեդ» կը նշանակէ ցրուած, իսկ «մաշրատ» կը նշանակէ դանակ: «Մաշրատ» բառ չկայ գրական արաբերէնի մէջ, միայն երկրիս տարածքին նման բառ կը գործածուի:

Մաշրատ եւ մկրատ նոյն բառակազմութեան ձեւով կազմուած են: Քաղաքակրթական նշանակութիւն ունեցող հին բառերը կամ բառարմատները. բազում նոր ժողովուրդներու լեզուներուն անցած կը տեսնենք այս ձեւով:






0 user(s) are reading this topic

0 members, 0 guests, 0 anonymous users